در مورد تکامل مغز نوزادان چه می‌دانیم؟

عصراسلام: چیزهایی که درباره مغز کودکانتان نمی‌دانید چه هستند.

اگر سایز کوچک لگن زنان نبود بچه‌ها باید بیشتر از ۹ ماه در رحم باقی می‌ماندند و باقی مراحل رشد مغزشان را کامل می‌کردند. لیز الیوت، عصب شناس و مؤلف کتاب «چگونه مغز و تفکر در پنج سال اول زندگی رشد می‌کند»، می‌گوید: لگن انسان به دلیل کاربرد آن در ایستادن باید کوچک باشد. لگن بزرگ تر این قابلیت را در انسان با مشکل مواجه می‌کند. مغز نوزاد در زمان به دنیا آمدن یک چهارم مغز یک انسان بالغ است و این در مقایسه با مغز موجودات دیگر موقع به دنیا آمدن، اندازه کوچکی است. به همین دلیل بسیاری از پزشکان زنان و زایمان سه ماهه نخست زندگی نوزادان را مرحله چهارم بارداری می‌دانند تا بر آسیب پذیر بودن بچه در این دوران تاکید کرده باشند. به عنوان مثال نخستین لبخند نوزادان معمولاتا ۱۰ تا ۱۴ هفتگی اتفاق نمی‌افتد و به گفته دانشمندان، نخستین احساسات تعلق به محیط و شناخت اطراف تا پنج ماهگی اتفاق نمی‌افتد.

نوزاد انسان برخلاف حیوانات نمی‌تواند بدون نگهداری پدر و مادر بزرگ شود. پس تا وقتی کودکان وجود دارند، والدین هم هستند. مغز کودک با پاسخ‌هایی که به او داده می‌شود تکامل پیدا می‌کند. لایه بیرونی مغز نوزاد در این زمان چندان رشد نکرده و کودک کنترل چندانی بر حرکات و رفتار خود ندارد. پس نگرانی‌ها درباره انضباط دادن به بچه یا امکان لوس شدن او بی مورد است. در عوض کودک در این زمان یاد می‌گیرد گرسنگی، خستگی، تنهایی و ناراحتی چه چیزهایی هستند و زمانی که این ناراحتی‌ها برطرف می‌شوند چه احساسی به وجود می‌آید. 

کسانی که از بچه مراقبت می‌کنند در این مرحله می‌توانند با پاسخ دادن به نیازهای بچه به او در روند رشد کمک کنند. اگرچه در هیچ حالتی نمی‌توان از گریه کردن بچه جلوگیری کرد. همه بچه‌ها (فرقی نمی‌کند والدین آن‌ها تا چه اندازه به نیازهای آنان پاسخ بگویند) زمانی برای اوج گریه کردن دارند که حدود ۴۶ هفتگی آن‌هاست. (بیشتر بچه‌ها بین ۳۸ تا ۴۲ هفتگی به دنیا می‌آیند.) کارشناسان معتقدند بسیاری از گریه‌های بچه‌ها به دلیل تغییرات و رشد جسمانی آن‌ها اتفاق می‌افتد و این تقریباً در تمام فرهنگ‌ها یکسان است.

زمانی که نوزادان سعی می‌کنند حرکات صورت پدر و مادرشان را تقلید کنند قسمت مربوط به عواطف در مغز در آنان رشد می‌کند. این به نوزادان کمک می‌کند تا پایه و اساس روابط با دیگران را بیاموزند. شکلک درآوردن و تقلید حالت گریه یا خنده به شکل اغراق آمیزی از طرف والدین حتی این روند را به شکل بهتری تسهیل می‌کند. مورد دیگری که به نظر می‌رسد والدین آن را به شکل غریزی انجام می‌دهند صحبت کردن با زبان کودکانه با نوزادان است که مرحله مهمی در رشد مغز کودک و فراگرفتن مراحل اولیه کلمات در زبان است.

زمانی که نوزاد به دنیا می‌آید، مغزش شباهت زیادی به میمون‌ها و انسان‌های نئاندرتال دارد اما هنگام رشد این شباهت کم تر می‌شود. مغز نوزاد با سرعت زیادی رشد می‌کند و زمانی که به یک سالگی می‌رسد به حدود ۶۰ درصد یک انسان بالغ رسیده است. مغز کودک وقتی به مهدکودک می‌رود تا حد زیادی به آخرین مرحله رشد خود رسیده است اما در حقیقت مغز تا دهه بیست زندگی به اندازه کامل خود نخواهد رسید. برخی دانشمندان تغییراتی را که در مغز کودک اتفاق می‌افتد با آنچه در مراحل مختلف تکامل بشر شاهد آن بوده‌ایم، مقایسه می‌کنند.

نوزادان به سختی می‌شنوند. شاید به همین خاطر صدای گریه‌هایشان آن‌ها را آنقدر که گوش ما را اذیت می‌کنند، آزار نمی‌دهد. به طور کلی نوزادان نمی‌توانند صداهایی از پس زمینه را تشخیص دهند، آن گونه که انسان‌های بالغ می‌توانند این صداها را از صداهای دیگر تشخیص دهند. این می‌تواند توضیحی برای این مساله باشد که بیشتر بچه‌ها می‌توانند با وجود سر و صدا و شلوغی اطرافشان به راحتی بخوابند. 

الیوت معتقد است درست به همین دلیل اگر تلویزیون روشن باشد کودک نمی‌تواند صداهای دیگران را از صدای موزیک یا تلویزیون تشخیص دهد و این ممکن است به قابلیت صحبت کردن و استفاده از کلمات در او صدمه وارد کند اما اگر کودک به موزیک علاقه مند باشد الیوت پیشنهاد می‌کند که موزیک باید به عنوان یک فعالیت اصلی در کنار نوزاد قرار بگیرد نه در کنار چیزهای دیگر.

در حالی که بیشتر دانشمندان روی رابطه والدین- فرزندان تمرکز کرده‌اند، برخی تحقیقات نشان می‌دهد کودکان باید با حداقل سه نفر در تماس مدام باشند. طبق این تحقیقات که در مجله تحقیقات رشد کودک در سال ۹۵ چاپ شده است کودکان زمانی که با کسانی به غیر از پدر و مادر معاشرت دارند علامت‌های صورت کسانی به غیر از والدین را مورد ارزیابی قرار می‌دهند و آن را فرامی گیرند.

نویسنده: هلیا محمدی