سلاح جدید پوتین در بازار نفت

 در روزهای گذشته دادگاهی در روسیه دستور توقف صادرات نفت خام قزاقستان از طریق یک بندر در دریای سیاه را صادر کرد. این اتفاق در شرایطی رخ داده که قزاقستان پنجمین تامین‌کننده بزرگ نفت اتحادیه اروپاست و این امر به طور موثر واردات نفت اروپا را کاهش می‌دهد. بسیاری از مخالفان غربی روسیه و تحلیلگران بازار نفت در این شرایط هشدار داده‌اند که به نظر می‌رسد پوتین از کنترل خود بر عرضه قزاقستان به عنوان سلاحی جدید علیه اروپا استفاده می‌کند. کنسرسیوم خط لوله کاسپین (CPC) یکی از بزرگ‌ترین خطوط لوله انتقال نفت در جهان است و بیش از یک درصد از کل عرضه جهانی نفت را به عهده دارد و حکم یک دادگاه محلی برای توقف ۳۰روزه عملیات آن باعث حذف ۵/ ۱میلیون بشکه در روز از نفت خام موردنیاز بازار جهانی می‌شود. کنسرسیوم خط لوله کاسپین مالک خط لوله‌ای است که نفت خام قزاقستان از طریق آن، از میدان نفتی تنگیز در این کشور از مسیر خاک روسیه به بزرگ‌ترین بندر روسی دریای سیاه، یعنی بندر نووراسییسک منتقل می‌شود تا از آنجا به بازارهای جهانی و بالاخص اروپا منتقل شود.

به گزارش دنیای اقتصاد به نقل از اوراسیا نت، روز سه‌شنبه گذشته، دادگاه منطقه‌ای پریمورسکی در شهر نووراسییسک اعلام کرد که متوجه ارتکاب تخلفات زیست‌محیطی توسط کنسرسیوم خط لوله کاسپین شده است. در نتیجه، قاضی این دادگاه محلی حکم به توقف ۳۰روزه انتقال نفت و عملیات خط لوله کاسپین را صادر کرد. این حکم تعلیق عملیات به‌عنوان مجازات مواردی از نقض اسنادی طرح مقابله با نشت نفت این خط لوله صادر شده که تا پایان ماه نوامبر به کنسرسیوم فرصت داده شده بود که آن را اصلاح کند. این اقدام دادگاه محلی روسی که بسیاری آن را نشانه ایجاد ارعاب مسکو در بازار تعبیر می‌کنند، درست یک روز پس از آن صورت گرفت که قاسم جومارت توقایف، رئیس‌جمهور قزاقستان به اتحادیه اروپا متعهد شد که به ایجاد ثبات در بازار جهانی انرژی کمک کند. با این حال، دولت روسیه نقش خود در این رویداد را انکار می‌کند؛ اما بسیاری از تحلیلگران و سیاستمداران معتقدند که کرملین پشت این اقدام قرار دارد. در واقع، حالا توقف ۳۰روزه کنسرسیوم خط لوله کاسپین، ۸۰درصد از کل صادرات انرژی قزاقستان را تا حد زیادی از بین می‌برد و بنا بر محاسبات برخی از اقتصاددانان، همین تعلیق ۳۰روزه باعث خسارتی در حدود ۵۰۰میلیون دلار خواهد شد که ضربه‌ای جدی برای اقتصاد این کشور خواهد بود.

خشم قزاقستان و رویکرد تنبیهی مسکو

قزاقستانی‌ها از این اقدام روسیه به‌شدت خشمگین شده‌اند، اما تقریبا حتی در این کشور نیز همه می‌دانند که هدف اصلی صدور چنین حکمی نه ضربه به قزاقستان که تشدید بحران انرژی در اتحادیه اروپا بوده است. طبق گزارش بیزینس اینسایدر، کشورهای اروپایی روزانه حدود یک‌میلیون بشکه نفت انتقالی از این خط لوله را خریداری می‌کنند و با وجود قرار داشتن تاسیسات صادراتی در خاک روسیه، حدود ۹۰درصد نفت خام عبوری از خط لوله کاسپین متعلق به قزاقستان است.

در واقع، روسیه با این اقدام هم به تشدید بحران انرژی در اروپا و در سطح بازارهای جهانی دامن زده و هم از سوی دیگر، بدون وارد شدن کمترین آسیبی به جریان صادراتی طلای سیاه خود، مانع از ارسال نفت قزاقستان به اروپا شده است. البته در این میان اختلافات تازه میان مسکو و نورسلطان – دو متحد کلیدی جماهیر سابق شوروی در دهه‌های اخیر – را نیز نباید نادیده گرفت؛ اختلافاتی که از زمان آغاز جنگ اوکراین تشدید شده‌اند و به ‌نظر می‌رسد پوتین علاوه بر افزایش فشار بر اروپا، قصد دارد با تنبیه نفتی قزاقستان، دولت توقایف را مجبور به حفظ فاصله با طرف‌های اروپایی و ایالات متحده کند.

به گزارش دویچه‌وله، درست یک روز پیش از این اقدام روس‌ها، توقایف به مقامات اروپایی قول داده بود که در زمینه حل بحران انرژی به آنها کمک کند. همچنین نشانه‌های ناسازگاری در مجمع بین‌المللی اقتصادی سن‌پترزبورگ نیز به چشم آمده بود؛ جایی که توقایف به صورت واضح اعلام کرد که قصد ندارد جمهوری‌های لوهانسک و دونتسک در شرق اوکراین را به عنوان سرزمین‌های مستقل به رسمیت بشناسد. رهبران قزاقستان همچنین بارها تاکید کرده‌اند که در روابط خود با مسکو، تحریم‌های غربی را مدنظر قرار خواهند داد.

همچنین با توجه به اختلافات اخیر و حتی هشدار برخی از سیاستمداران برجسته روسی به رهبران قزاقستان در مورد تحقق سناریوی اوکراینی برای این کشور، به نظر می‌رسد روسیه این کشور را تحت فشار قرار داده تا بتواند امتیازات خود به‌ویژه در زمینه دور زدن تحریم‌ها را از دولت توقایف بگیرد. در واکنش به این اقدام دولت قزاقستان اعلام کرده که به دنبال راه‌های جایگزین برای صادرات نفت خود خواهد گشت و حتی سیگنال‌هایی از تمایل خود برای مشارکت پیمانکاران آمریکایی در این پروژه را صادر کرده است. توقایف هر چند که به نقش دولت روسیه در تصمیم دادگاه روسی هیچ اشاره‌ای نکرد، اما گفت که خواهان کمک از سوی ایالات متحده برای تنوع‌بخشی به مسیرهای صادراتی خود است و انتقال نفت از طریق دریای خزر به جمهوری آذربایجان و از آنجا به ترکیه، آب‌های آزاد یا اروپا را امیدوارکننده‌ترین جایگزین در شرایط فعلی می‌داند.

احتمال تشدید بحران انرژی در اروپا

بسیاری از تحلیلگران معتقدند که هدف اصلی روسیه افزایش فشار بر اتحادیه اروپا بوده است. واقعیت این است که قزاقستان پیش از جنگ روسیه و اوکراین، پنجمین تامین‌کننده بزرگ نفت اروپا بود و سهمی ۵/ ۷درصدی از بازار واردات نفت این اتحادیه را به خود اختصاص داده بود. آلمان، بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا نیز بیش از ۲ دهه است که از قزاقستان نفت خام وارد می‌کند و این کشور پس از آمریکا و روسیه، سومین تامین‌کننده بزرگ آلمانی‌هاست. در واقع، حجم قابل‌توجهی از نفت قزاقستان، از بندر تریست ایتالیا و از طریق خط لوله به اروپای مرکزی هدایت می‌شود و با تعلیق صادرات محموله‌ها، وضعیت بازار نفت خام برای کشورهایی چون ایتالیا، آلمان و فرانسه دچار بحران بیشتری خواهد شد.

بلومبرگ در تحلیلی به قلم جولین لی، خاطرنشان کرده است که خط لوله کاسپین در ۲۰ سال گذشته بدون هیچ توقف و تعلیقی فعالیت کرده بود، اما از زمان آغاز جنگ در اوکراین تاکنون، این سومین بار است که با توقف مواجه می‌شود. در ماه مارس، طوفان به ۲ شناور از ۳ شناور بارگیری تاسیسات آسیب رساند و این ترمینال نفتی در نووراسییسک برای یک ماه تقریبا تعطیل شد. سپس از اواسط ماه ژوئن، بارگیری از ۲ لنگرگاه این ترمینال به حالت تعلیق درآمد که منجر به کشف تعدادی مین متعلق به دوران جنگ جهانی دوم شد. تحلیلگر و ستون‌نویس بلومبرگ معتقد است که هر توقف این پایانه به گسترده‌تر شدن بحران در بازار نفت و مشخصا در اروپا دامن زد.

اکنون نیز اروپا و قزاقستان امیدوارند دادگاه تجدیدنظری در کراسنودار روسیه که قرار است دوشنبه به درخواست فرجام کنسرسیوم نفت کاسپین رسیدگی کند، رای را برگرداند و از اختلال عرضه جلوگیری کند. اما واقعیت این است که احتمال موفقیت این فرجام‌خواهی بسیار اندک است و بازار نفت تا روز دوشنبه در سایه تهدید توقف عرضه باقی خواهد ماند. آنچه در این میان واضح است، تلاش روسیه برای ایجاد اختلال بیشتر در عرضه نفت است که هم قیمت‌ها را بالا نگه می‌دارد که به درآمدهای مسکو کمک می‌کند و هم تلاش‌های اروپا و آمریکا برای کاهش نقش‌آفرینی روس‌ها در بازار نفت و حل بحران انرژی در قاره سبز را به باد می‌دهد. روسیه با این اقدام خود هشداری واضح به اروپا ارسال کرده است که می‌تواند به میل خود جریان نفت خام خود یا حتی همسایگانش را مختل کند و در صورت ادامه فشار و تحریم بر مسکو، طبق آنچه پوتین در هفته گذشته وعده داد، به پیامدهای فاجعه‌باری برای بازار انرژی جهانی منجر شود و اروپایی‌ها بیش از روس‌ها از تحریم انرژی مسکو آسیب خواهند دید.

تاکنون آنچه روشن است، موفقیت کرملین در زمینه ایجاد فشار از طریق ابزارهای مختلف بر اروپا و غرب در بازار انرژی بوده است. نفت خام سبک و شیرین قزاقستان که از طریق کنسرسیوم خط لوله کاسپین عرضه می‌شود، از محبوب‌ترین گزینه‌های بسیاری از پالایشگاه‌های اروپاست؛ در واقع، شاخص مخلوط سی‌پی‌سی با گوگرد کم و سوخت حمل‌ونقل زیادی که از آن تولید می‌شود، بسیار گزینه جذابی به حساب می‌آید. اما در صورت اجرای تعلیق عملیات ترمینال صادراتی، تقریبا هیچ گزینه مشابهی که برای پالایشگران اروپایی بتواند جایگزین نفت قزاقستان باشد، در دسترس نیست و احتمالا در صورت تشدید بحران، قیمت بنزین، گازوئیل، سوخت جت و نفت کوره در اروپا بار دیگر سر به فلک خواهد کشید و باز هم کارت‌های پوتین به شکلی موفقیت‌آمیز اروپا را تحت تاثیر قرار خواهد داد.