در پاسخ به مسأله مدیوم ها چند نکته را باید مورد توجه قرار داد: 1. آیا ارتباط با ارواح ممکن است؟
2. آیا علمى به نام «اسپرتیسم» یا «اسپریتوالیسم» صحت دارد؟
3 . آیا آنچه به نام ارتباط با ارواح از طریق واسطه (مدیوم) شایع است صحت دارد یا نه؟
4. آیا احضار ارواح شرعا جایز مى باشد؟
جواب :
1) اصل امکان ارتباط با ارواح چیز محالى نیست لیکن چنان نیست که از هر کسى ساخته باشد بلکه شرایط ویژه و بسیار دشوارى را مى طلبد و تنها افراد بسیار برجسته اى توانایى چنین کارى را دارند و چه بسا در میان هزاران نفر از مدعیان آن یک نفر نیز به سختى بتوان یافت که درادعاى خود صادق باشد.
2) اسپریتیسم یا اسپریتوالیسم را معمولا به «علم ارتباط با ارواح» تفسیر مى کنند. برخى مى کوشند مسأله «عود ارواح» را نیز جزء آن به شمار آورند. لیکن عود ارواح (تناسخ) سخن باطلى است ولى پیرامون ارتباط با ارواح از طریق علمى هیأتى از دانشمندان اروپا در سال 1869 به نام هاى: جان لبوک کروکس لویس روسل والاس دومرگان فارلى جان کوکس اکسون و… رأى مثبت دادند. البته این نتیجه را پس از آزمایشات دقیق و در شرایطى که هر گونه احتمال انحرافى را نفى مى نمود اعلام کردند.
3) مسأله ارتباط با ارواح در جهان غرب و در کشور ما مورد سوء استفاده عده زیادى قرار گرفت و مدعیان مدیوم بودن با استفاده از ساده لوحى دیگران از طریق «میز چرخان» «استکان» «صفحه کاغذ حاوى حروف الفبا» و… خواسته اند با ارواح تماس حاصل نمایند که با بررسى هاى دقیق به عمل آمده توسط برخى از علماى ما (همچون آیت الله مکارم) و برخى از دانشمندان غربى تقلبات این گونه جلسات که با هزاران اوهام آمیخته شده برملا گردیده است. نمونه اى که در نامه جناب عالى ذکر شده به خوبى تقلبى بودن مسأله را فاش مى سازد. زیرا شخص مدعى نقطه اى از اصفهان را که مختصر اطلاعاتى نسبت بدان داشته معرفى کرده و جوابى داده که چه اتومبیل در آن جا پیدا شود و چه پیدا نشود نقضى براى آن ندارید و اگر صدبار دیگر هم همین طور به شما آدرس بدهد نتیجه همین خواهد بود. این سخن شبیه مطالبى است که نوعاً فالگیرها و رمال ها از پیش خود مى بافند و تحویل مردم مى دهند. در این جا بد نیست گزارش انجمن فیزیک دانشگاه سن پترزبورگ را ضمیمه نماییم: «در سال 1875 انجمن فیزیک وابسته به دانشگاه سن پترزبورگ بنا به پیشنهاد مندلیف هیأتى را مأمور کرد تا درباره احضار ارواح به مطالعه بپردازد و نتایج تحقیقات خود را اعلام کند. جز مندلیف یازده دانشمند دیگر نیز در کمیسیون شرکت داشتند و سرانجام پس از تشکیل جلسات عدیده و مذاکرات فراوان نتایج کار هیأت به شرح ذیل اعلام گشت: پس از تحقیقات مطالعات ومشاهدات بسیار به این نتیجه رسیدیم که پدیده هاى مربوط به ارواح به علت حرکات ناخودآگاه یا اشتباه ضمیرى مى باشد و احضار ارواح جز موهومات چیز دیگرى نیست. به این ترتیب مکانیسم اعمال محرک فکر نه تنها «انتقال اندیشه» را باعث مى شود. بلکه بعضى از پدیده هاى روحى را نیز ایجاد مى کند.
بیش از یک قرن است که گروه بسیارى از دانشمندان در اروپا و آمریکا, درباره ارتباط با ارواح بـه تـحـقـیـقـات عـلمى و کاوشهاى تجربى پرداخته اند, و دراین زمینه کتابها و مقالات فراوانى نوشته اند . حتى بعضى از دانشمندان مادى که بر پایه افکار مادى خویش ( اسپرى تیسم ) یعنى ارتباط با ارواح را غـیـر ممکن تصور کرده اند , به خاطر کشف نیرنگ و تزویر معتقدین به این حقیقت خود در این مـورد تـحـقـیـقـاتـى کرده اند و سرانجام خویشتن نیز به این علم اعتقاد پیدا کرده و به آن مومن گشته اند. از ایـن جـمله یک استاد انگلیسى به نام ( هودسن ) است که در مجله روحى ناشر افکار فن اسپرى تـیـسـم که در اروپا انتشار مى یافت , مى نویسد من و استاد ( هرلوب) که هر دو مادى بودیم از 12 سـال پیش براى کشف تقلب و دروغ ارتباط با ارواح به کاوش پرداختیم , اما امروز سخت معتقدیم کـه ارتـبـاط بـا ارواح و گـفـتـگـوى با آن ممکن است و دلایلى به دست آورده ایم که جایى براى هیچگونه شک و تردیدى باقى نمى گذارد. در سال 1869 یعنى 22 سال پس از ظهور علم ارتباط با ارواح در غرب , یک هیأت 33 نفرى که اعضاء آن گروهى از دانشمندان و روحانیان , معتمدان , قضات و استادان دانشگاه بودند, از طرف انجمن زبان شناسان انگلستان ماموریت یافتند تا به مساله رابطه با ارواح, به دقت رسیدگى کنند. این هیات پس از یکسال و نیم بررسى و آزمایش, راى خود را مبنى بر تصدیق اصول رابطه با ارواح, به انجمن مزبور تسلیم کرد. دامنه این علم , سرانجام نیز به سایر کشورهاى اروپائى کشیده شد. در سـال 1900 مـیـلادى گـنگره یى از روح شناسان جهان که اعضاء آن به صدها نفر مى رسید در پـاریـس تـشـکیل گردید در این کنگره همه شرکت کنندگان که از کشورهاى گوناگون گرد آمده بودند , موضوع ارتباط با ارواح را تصدیق کردند. بدین ترتیب موضوعی که , مادیون سالهاى فراوانى منکر آن بودند و نمى پذیرفتند که حقیقتى به جـز بـدن مادى یعنى روح در کار باشد و بنابر آن نیز از قبول پاره یى از مسائل مذهبى و اعتقادى سرباز مى زدند , در دست محققان و دانشمندان مورد سنجش علمى و تحقیقى قرار گرفت و این حقیقت از راه تجربه نیز مورد تایید قرار گرفت وروشن گردید. بیست پاسخ، هیئت تحریریه موسسه در راه حق 1 – دایره المعارف فریدوجدى ج 4 ص 2387 – مقدمه اصول روانکاوى فروید3 – عالم پس از مرگ
2. آیا علمى به نام «اسپرتیسم» یا «اسپریتوالیسم» صحت دارد؟
3 . آیا آنچه به نام ارتباط با ارواح از طریق واسطه (مدیوم) شایع است صحت دارد یا نه؟
4. آیا احضار ارواح شرعا جایز مى باشد؟
جواب :
1) اصل امکان ارتباط با ارواح چیز محالى نیست لیکن چنان نیست که از هر کسى ساخته باشد بلکه شرایط ویژه و بسیار دشوارى را مى طلبد و تنها افراد بسیار برجسته اى توانایى چنین کارى را دارند و چه بسا در میان هزاران نفر از مدعیان آن یک نفر نیز به سختى بتوان یافت که درادعاى خود صادق باشد.
2) اسپریتیسم یا اسپریتوالیسم را معمولا به «علم ارتباط با ارواح» تفسیر مى کنند. برخى مى کوشند مسأله «عود ارواح» را نیز جزء آن به شمار آورند. لیکن عود ارواح (تناسخ) سخن باطلى است ولى پیرامون ارتباط با ارواح از طریق علمى هیأتى از دانشمندان اروپا در سال 1869 به نام هاى: جان لبوک کروکس لویس روسل والاس دومرگان فارلى جان کوکس اکسون و… رأى مثبت دادند. البته این نتیجه را پس از آزمایشات دقیق و در شرایطى که هر گونه احتمال انحرافى را نفى مى نمود اعلام کردند.
3) مسأله ارتباط با ارواح در جهان غرب و در کشور ما مورد سوء استفاده عده زیادى قرار گرفت و مدعیان مدیوم بودن با استفاده از ساده لوحى دیگران از طریق «میز چرخان» «استکان» «صفحه کاغذ حاوى حروف الفبا» و… خواسته اند با ارواح تماس حاصل نمایند که با بررسى هاى دقیق به عمل آمده توسط برخى از علماى ما (همچون آیت الله مکارم) و برخى از دانشمندان غربى تقلبات این گونه جلسات که با هزاران اوهام آمیخته شده برملا گردیده است. نمونه اى که در نامه جناب عالى ذکر شده به خوبى تقلبى بودن مسأله را فاش مى سازد. زیرا شخص مدعى نقطه اى از اصفهان را که مختصر اطلاعاتى نسبت بدان داشته معرفى کرده و جوابى داده که چه اتومبیل در آن جا پیدا شود و چه پیدا نشود نقضى براى آن ندارید و اگر صدبار دیگر هم همین طور به شما آدرس بدهد نتیجه همین خواهد بود. این سخن شبیه مطالبى است که نوعاً فالگیرها و رمال ها از پیش خود مى بافند و تحویل مردم مى دهند. در این جا بد نیست گزارش انجمن فیزیک دانشگاه سن پترزبورگ را ضمیمه نماییم: «در سال 1875 انجمن فیزیک وابسته به دانشگاه سن پترزبورگ بنا به پیشنهاد مندلیف هیأتى را مأمور کرد تا درباره احضار ارواح به مطالعه بپردازد و نتایج تحقیقات خود را اعلام کند. جز مندلیف یازده دانشمند دیگر نیز در کمیسیون شرکت داشتند و سرانجام پس از تشکیل جلسات عدیده و مذاکرات فراوان نتایج کار هیأت به شرح ذیل اعلام گشت: پس از تحقیقات مطالعات ومشاهدات بسیار به این نتیجه رسیدیم که پدیده هاى مربوط به ارواح به علت حرکات ناخودآگاه یا اشتباه ضمیرى مى باشد و احضار ارواح جز موهومات چیز دیگرى نیست. به این ترتیب مکانیسم اعمال محرک فکر نه تنها «انتقال اندیشه» را باعث مى شود. بلکه بعضى از پدیده هاى روحى را نیز ایجاد مى کند.
بیش از یک قرن است که گروه بسیارى از دانشمندان در اروپا و آمریکا, درباره ارتباط با ارواح بـه تـحـقـیـقـات عـلمى و کاوشهاى تجربى پرداخته اند, و دراین زمینه کتابها و مقالات فراوانى نوشته اند . حتى بعضى از دانشمندان مادى که بر پایه افکار مادى خویش ( اسپرى تیسم ) یعنى ارتباط با ارواح را غـیـر ممکن تصور کرده اند , به خاطر کشف نیرنگ و تزویر معتقدین به این حقیقت خود در این مـورد تـحـقـیـقـاتـى کرده اند و سرانجام خویشتن نیز به این علم اعتقاد پیدا کرده و به آن مومن گشته اند. از ایـن جـمله یک استاد انگلیسى به نام ( هودسن ) است که در مجله روحى ناشر افکار فن اسپرى تـیـسـم که در اروپا انتشار مى یافت , مى نویسد من و استاد ( هرلوب) که هر دو مادى بودیم از 12 سـال پیش براى کشف تقلب و دروغ ارتباط با ارواح به کاوش پرداختیم , اما امروز سخت معتقدیم کـه ارتـبـاط بـا ارواح و گـفـتـگـوى با آن ممکن است و دلایلى به دست آورده ایم که جایى براى هیچگونه شک و تردیدى باقى نمى گذارد. در سال 1869 یعنى 22 سال پس از ظهور علم ارتباط با ارواح در غرب , یک هیأت 33 نفرى که اعضاء آن گروهى از دانشمندان و روحانیان , معتمدان , قضات و استادان دانشگاه بودند, از طرف انجمن زبان شناسان انگلستان ماموریت یافتند تا به مساله رابطه با ارواح, به دقت رسیدگى کنند. این هیات پس از یکسال و نیم بررسى و آزمایش, راى خود را مبنى بر تصدیق اصول رابطه با ارواح, به انجمن مزبور تسلیم کرد. دامنه این علم , سرانجام نیز به سایر کشورهاى اروپائى کشیده شد. در سـال 1900 مـیـلادى گـنگره یى از روح شناسان جهان که اعضاء آن به صدها نفر مى رسید در پـاریـس تـشـکیل گردید در این کنگره همه شرکت کنندگان که از کشورهاى گوناگون گرد آمده بودند , موضوع ارتباط با ارواح را تصدیق کردند. بدین ترتیب موضوعی که , مادیون سالهاى فراوانى منکر آن بودند و نمى پذیرفتند که حقیقتى به جـز بـدن مادى یعنى روح در کار باشد و بنابر آن نیز از قبول پاره یى از مسائل مذهبى و اعتقادى سرباز مى زدند , در دست محققان و دانشمندان مورد سنجش علمى و تحقیقى قرار گرفت و این حقیقت از راه تجربه نیز مورد تایید قرار گرفت وروشن گردید. بیست پاسخ، هیئت تحریریه موسسه در راه حق 1 – دایره المعارف فریدوجدى ج 4 ص 2387 – مقدمه اصول روانکاوى فروید3 – عالم پس از مرگ