ثابت بن دینار ثُمالی، مشهور به ابوحمزه ثمالی، راوی، محدّث و مفسر امامی قرن دوم و از اصحاب امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بود. ابوحمزه دعایی از امام زین العابدین(ع) نقل کرده است که در سحرهای ماه رمضان خوانده می‌شود و به دعای ابوحمزه ثمالی مشهور است.سال تولدِ ثابت بن دینار معروف به ابوحمزه ثمالی دقیقاً معلوم نیست؛ اما با توجه به اینکه از زاذان کِنْدی (متوفی ۸۲ق) روایت نقل کرده است، باید پیش از سال ۸۲ق به دنیا آمده باشد.[۱]ابوحمزه اهل کوفه بود.[۲] آل مُهَلَّب او را از موالی خود می‌دانستند اما نجاشی[۳] این ادعا را رد کرده است.[۴] او را از قبیله طی و تیره بنوثُعَل دانسته و دلیل شهرت ابوحمزه را به ثمالی سکونت وی در محله اقامت قبیله ثُماله از تیره اَزْد ذکر کرده است. ابوحمزه در کوفه با زید بن علی مراوده داشته[۵] و شاهد دعوت و شهادت او در کوفه بود.[۶] سه فرزند ابوحمزه یعنی حمزه، نوح و منصور، نیز در قیام زید بن علی کشته شدند.[۷]سال وفات ابوحمزه ۱۵۰ ذکر شده است.[۸] اما به دلیل روایت حسن بن محبوب (۱۴۹-۲۲۴) از او، تاریخ وفاتش باید بعد از ۱۵۰ باشد.[۹] در باب تاریخ وفات ابوحمزه اقوال دیگری هم وجود دارد که منشأ آنها تصحیفاتی است که در کتاب‌های حدیثی و رجالی رخ داده است.[۱۰]
به نقل از پایگاه ویکی شیعه
پی‌نوشت:
1. رجوع کنید به:مِزّی، ج۴، ص۳۵۸
2. عقیلی مکی، سفر اول، ص۱۷۲؛ نجاشی، ص۱۱۵
3. نجاشی، ص۱۱۵
4. ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج ۴، مشیخه، ص۳۶
5. رجوع کنید به:ابن طاووس، ص۱۴۰
6. طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۶، ص۳۷
7. نجاشی، ص۱۱۵
8. رجوع کنید به: ابن بابویه، من لایحضره الفقیه؛ نجاشی، ص۱۱۵
9. رجوع کنید به: کلینی، ج ۱، ص۸۸، ۳۶۸، ج ۲، ص۸۱، ۱۸۸
10. ابوحمزه ثمالی، مقدمه حرزالدین، ص۱۷