با توجه به این که مشهود انسان مختلف و چهار قسم است : نفسانی ، شیطانی ، ملکی و رحمانی ؛ بین عرفا در کشف و شهود نیز اختلاف است لذا احتیاج به میزانی داریم که با آن ، مشهودات صادق و کاذب را از هم تمیز دهیم . چنان که در علم حصولی نیز به میزان نیازمندیم که خطا از صواب باز شناخته شود و لذا تمام علوم حصولی باید یا بَیِّن و بدیهی بوده یا مُبَیِّن بوده و به بدیهی ختم شوند ، در کشف و شهود نیز به میزانی احتیاج داریم تا بین صادق و کاذب آن تفکیک کند ، زیرا کشف و شهود نظری باید به کشف و شهود بدیهی ختم شود ، آن میزان ، همان کشف و شهود معصوم علیه السلام است.
بزرگان جهان معرفت و شهود می گویند : کشفی اطمینان آور است که به کشف معصوم منتهی شود؛ میزان کشف معصوم است، چون معصوم با متن واقع ارتباط دارد و کشف او ملکی و یا رحمانی است . کشف انسان های دیگر ممکن است ، از سنخ «و إنّ الشیاطین لَیُوحون إلی أولیائهم لِیُجادِلُوکُم» انعام/121 و یا از سنخ «و ما کان لبشرٍ ان یکلمه الله إلّا و حیاً أو من و راءِ حجابٍ أو یرسل رسولاً فیُوحی بإذنه ما یشاء إنه عَلیٌ حکیم» شوری/51 باشد. یعنی شایسته هیچ انسانی نیست که خدا با او سخن گوید جز از راه وحی یا از پشت حجاب ، یا رسولی می فرستد و به فرمان او آنچه را بخواهد وحی می کند، زیرا او بلند مقام و حکیم است.
بنابر این ، چون القائات دو سنخ است و در کشف عرفا نیز اختلاف است ، و در هر مورد اختلاف تباینی یکی حق است و دیگری باطل ، چنان حضرت علی علیه السلام فرمود: «ما اخْتلفتْ دعوتان إلا کانتْ إحداهما ضلاله» باید با کشف و شهود معصوم باز شناخته شوند. پس میزان کشف عرفا ، کشف معصوم است.
آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 12 (فطرت در قرآن)
شهود بر دو قسم است:
شهود کاذب:
گاهی انسان با مثال متصل خود و یا هوای نفس و تمثلات شیطانی رابطه دارد . چنانچه چیزی را در رؤیای کاذب می بیند ، همان حال در بیداری برای او پیدا می شود و چیزی را می بیند و بعد از دیدن به آن مهر می ورزد و میل پیدا می کند . این گونه از گرایش های انسان به امامت شهود کاذب او راه اندازی می شود و چون شهود کاذب است، محبت هم کاذب خواهد بود.
به بیان دیگر: در این صورت چون مشهود انسان خاطرات نفسانی و یا القائات شیطانی متمثل شده در درون اوست ، گرایش او نیز، گرایش حق و صدق نخواهد بود ، چون این علم حضوری، با شهود منسوجات وهم و خیال حاصل شده و با واقع ارتباط ندارد.
شهود صادق:
گاهی انسان در آن حالت با حقایق عینی ، مانند مثال منفصل رابطه برقرار می کند و آن را می یابد ، یعنی در این حال در درون این انسان تمثلات ملکی یا رحمانی متمثل می شود . این شهود به دلیل این که متعلق آن ، القائات ملکی یا رحمانی است، صادق است و گرایش های برخاسته از این شهود نیز ، صادق خواهد بود و از همین طریق است که انسان به محبت صادق نایل می شود.
آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 12 (فطرت در قرآن)
شهودها و تجربه ها عرفانی قابل ارزیابی است و می توان با سنجه هایی اعتبار هر تجربه ای را آزمود. در این زمینه از سوی عارفان و فیلسوفان سنجه هایی ارائه شده که مهم ترین آنها عبارتند از:
1- مطابقت با آموزه های کتاب معصوم الهی (قرآن) و سنت معصومین
2-مطابقت با احکام قطعی و عقلی
برای تشخیص شهود حقیقی از غیر حقیقی دو میزان و خط کش وجود دارد یکی آموزه های معصومانه کتاب و سنت است. اگر شهودها و مکاشفات در تعارض و تنافی با آیات و روایات قعطی بودند، فاقد اعتبار و ارزش می باشند و معلوم می شود آنها غیر واقعی و کاذب بوده اند هم چنین دلیل و برهان قطعی عقل میزان و معیار دیگری است برای تمییز شهود صادق از شهود کاذب.
برای آشنایی با اقسام کشف و شهود به کتاب مقالات استاد محمد شجاعی رجوع شود.
در هر صورت ملاقاتهائی رخ داده وتردیدی در آن نیست،ولی این ملاقاتها نباید وسیله و دکانی شود برای افراد،از طرف دیگر،نمی توان تضمین داد که ملاقات کننده تا آخر عمر مصونیت دارد ونیاز به تلاش دارد تا عاقبت به خیر شود.
نکته دیگر آنست که،بین ریاضت مرتاضان ورسیدن به مکاشفات،وسیر وسلوک شرعی وتوفیق به لقاءاولیاء الهی تفاوت هست،در ریاضتهای شرعی ،افراد به وظائف وتکالیف خود عمل می کنند وبه شهود می رسند ولی مرتاض از راههای غیر معقول هم استفاده می کند وبه رموزی دست پیدا می کند ،در نتیجه می توان گفت که حالاتی را که علماء دین پیدا می کنندیک نحوه مصونیتی برای آنها می آورد. دقت کنید.
بزرگان جهان معرفت و شهود می گویند : کشفی اطمینان آور است که به کشف معصوم منتهی شود؛ میزان کشف معصوم است، چون معصوم با متن واقع ارتباط دارد و کشف او ملکی و یا رحمانی است . کشف انسان های دیگر ممکن است ، از سنخ «و إنّ الشیاطین لَیُوحون إلی أولیائهم لِیُجادِلُوکُم» انعام/121 و یا از سنخ «و ما کان لبشرٍ ان یکلمه الله إلّا و حیاً أو من و راءِ حجابٍ أو یرسل رسولاً فیُوحی بإذنه ما یشاء إنه عَلیٌ حکیم» شوری/51 باشد. یعنی شایسته هیچ انسانی نیست که خدا با او سخن گوید جز از راه وحی یا از پشت حجاب ، یا رسولی می فرستد و به فرمان او آنچه را بخواهد وحی می کند، زیرا او بلند مقام و حکیم است.
بنابر این ، چون القائات دو سنخ است و در کشف عرفا نیز اختلاف است ، و در هر مورد اختلاف تباینی یکی حق است و دیگری باطل ، چنان حضرت علی علیه السلام فرمود: «ما اخْتلفتْ دعوتان إلا کانتْ إحداهما ضلاله» باید با کشف و شهود معصوم باز شناخته شوند. پس میزان کشف عرفا ، کشف معصوم است.
آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 12 (فطرت در قرآن)
شهود بر دو قسم است:
شهود کاذب:
گاهی انسان با مثال متصل خود و یا هوای نفس و تمثلات شیطانی رابطه دارد . چنانچه چیزی را در رؤیای کاذب می بیند ، همان حال در بیداری برای او پیدا می شود و چیزی را می بیند و بعد از دیدن به آن مهر می ورزد و میل پیدا می کند . این گونه از گرایش های انسان به امامت شهود کاذب او راه اندازی می شود و چون شهود کاذب است، محبت هم کاذب خواهد بود.
به بیان دیگر: در این صورت چون مشهود انسان خاطرات نفسانی و یا القائات شیطانی متمثل شده در درون اوست ، گرایش او نیز، گرایش حق و صدق نخواهد بود ، چون این علم حضوری، با شهود منسوجات وهم و خیال حاصل شده و با واقع ارتباط ندارد.
شهود صادق:
گاهی انسان در آن حالت با حقایق عینی ، مانند مثال منفصل رابطه برقرار می کند و آن را می یابد ، یعنی در این حال در درون این انسان تمثلات ملکی یا رحمانی متمثل می شود . این شهود به دلیل این که متعلق آن ، القائات ملکی یا رحمانی است، صادق است و گرایش های برخاسته از این شهود نیز ، صادق خواهد بود و از همین طریق است که انسان به محبت صادق نایل می شود.
آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 12 (فطرت در قرآن)
شهودها و تجربه ها عرفانی قابل ارزیابی است و می توان با سنجه هایی اعتبار هر تجربه ای را آزمود. در این زمینه از سوی عارفان و فیلسوفان سنجه هایی ارائه شده که مهم ترین آنها عبارتند از:
1- مطابقت با آموزه های کتاب معصوم الهی (قرآن) و سنت معصومین
2-مطابقت با احکام قطعی و عقلی
برای تشخیص شهود حقیقی از غیر حقیقی دو میزان و خط کش وجود دارد یکی آموزه های معصومانه کتاب و سنت است. اگر شهودها و مکاشفات در تعارض و تنافی با آیات و روایات قعطی بودند، فاقد اعتبار و ارزش می باشند و معلوم می شود آنها غیر واقعی و کاذب بوده اند هم چنین دلیل و برهان قطعی عقل میزان و معیار دیگری است برای تمییز شهود صادق از شهود کاذب.
برای آشنایی با اقسام کشف و شهود به کتاب مقالات استاد محمد شجاعی رجوع شود.
در هر صورت ملاقاتهائی رخ داده وتردیدی در آن نیست،ولی این ملاقاتها نباید وسیله و دکانی شود برای افراد،از طرف دیگر،نمی توان تضمین داد که ملاقات کننده تا آخر عمر مصونیت دارد ونیاز به تلاش دارد تا عاقبت به خیر شود.
نکته دیگر آنست که،بین ریاضت مرتاضان ورسیدن به مکاشفات،وسیر وسلوک شرعی وتوفیق به لقاءاولیاء الهی تفاوت هست،در ریاضتهای شرعی ،افراد به وظائف وتکالیف خود عمل می کنند وبه شهود می رسند ولی مرتاض از راههای غیر معقول هم استفاده می کند وبه رموزی دست پیدا می کند ،در نتیجه می توان گفت که حالاتی را که علماء دین پیدا می کنندیک نحوه مصونیتی برای آنها می آورد. دقت کنید.