تاریخچه‌ی فومن

این منطقه حداقل از اواخر دوره باستان و زمان ساسانیان یکی از کانون‌های زندگی اقوام کاسپی و کادوسی و بعدها دو تیره معروف گیل و تالش بوده که متاسفانه آگاهی درخوری از ایشان در آن دوره در دست نیست. با این همه به گواهی تاریخ، فومن در اواخر دوره ساسانی به نسبت اهمیتی که داشت، کانون فرمانروایی و تختگاه خاندان حکومتگری بود که درنوشته های تاریخی از آنان با نام گیلانشاهان و دابویهیان یاد می‌شود.

نیای این دودمان، گیلانشاه فرزند فیروز ساسانی نام داشت که در سالهای ۶۳۹-۶۳۸ میلادی (۱۷ه.ق/۱۶ه.ش) فرمانروای گیل و دیلم شد وپس از او ارشد فرزندانش به نام گیل گیلانشاه معروف به «گاوباره» حکومت سرزمین گیلان به مرکزیت فومن را  دردست گرفت و از سوی یزد گرد سوم ساسانی ملقب به “فرشواد گرشاه “نیز گردید. گیل گیلانشاه پس از سالها حکمرانی سرانجام به سال چهل یا به روایتی دیگر سال شصت و دو  قمری درگذشت و همزمان با مرگش پسرانش به نامهای : دابویه و پادوسبان هریک به قدرت رسیدند که تختگاه دابویهیان به روایتی “فومن “و پادوسبانیان شهر “آمل” بود. پس از این، از سده های پنجم وششم هحری  نام فومن در ردیف امیر نشینان گیلان بیه پس آمده و تاریخ این شهر  با خاندان حکومتگر اسحاقوندکه اغلب فرمانروایان آن با لقب” دباج “شناخته می شدند, گره خورده است.

این خاندان از میانه‌ی قرن ششم  تا زمانی که شاه عباس اول صفوی، گیلان را در شوال سال ۱۰۰۰  قمری ضمیمه حکومت مرکزی نمود، بر بخش وسیعی از گیلان غربی به مرکزیت روستای گشت و بعدها فومن حکومت داشتند و در میان سایر امیر نشین‌های گیلان بیه پس  نظیر : تولم،گسکر وشفت از اهمیت و اعتبار زیادی برخوردار بودند.

اما در رابطه با تاریخ پیدایش شهر فومن باید گفت ; آگاهی روشن و دقیقی دردست نیست،ولی اغلب پژوهشگران و محققان براین باورند که این شهر با قدمت هزاران ساله خود از شهرهای کهن وتاریخی گیلان و سواحل جنوبی دریای کاسپین بوده وساختاری دیرین دارد. طبق مطالعات میدانی، هسته‌ی اولیه وقدیمی‌ترین بخش شهر فومن بازارگاه میانی آنست که امروزه در دوسوی خیابانهای شهید رجایی، باهنر و چهارم دی قرارگرفته و با رودخانه گاز روبار همجوار است. این بازار دردوره قاحاریه فواصل بین سالهای  ۱۲۷۹ تا ۱۲۸۵ خورشیدی درزمان حکمرانی عبدالحسین خان فومنی ملقب به “مدیرالملک” برفومن، از سفال و آجر تجدید بنا شده  است. (جهت آگاهی بیشتر به کتاب سرزمین ومردم فومنات، نوشته کیوان پندی رجوع کنید)