در عراق چه خبر است؟

فرارو– ادامه بن بست سیاسی در عراق احتمال افزایش درگیری میان شیعیان با یکدیگر را افزایش می‌دهد و «مقتدی صدر» که به طور مکرر تلاش‌هایش در ماه‌های اخیر برای اجماع به منظور تشکیل دولت تازه آن کشور با شکست مواجه شده استفاده از زور و تحریم رقبای شیعه را آغاز کرده است.

به گزارش فرارو به نقل از میدل ایست آی، پس از ماه‌ها ناامیدی و بن بست سیاسی روابط بین مقتدی صدر و رقبای شیعه به قدری تیره و تار شده که رهبران شیعه عراق پیش بینی می‌کنند درگیری‌های مسلحانه ممکن است به زودی میان گروه‌های مخالف شیعه عراقی با طرفداران مقتدی صدر رخ دهد.

صدر یک روحانی بانفوذ شیعه با پیروان شدیدا وفادار از انتخابات پارلمانی اکتبر عراق به عنوان برنده آشکار ظاهر شد. با این وجود، پیروزی او به سرعت با شکست‌های پیاپی همراه بود امری که او و متحدانش را از تشکیل دولت بازداشت. با اتحاد صدر با بلوک سنی و کرد‌ها (حزب دموکرات کردستان عراق) قرار بود گروه‌های شیعه دیگر کنار گذاشته شده و به دولت راه پیدا نکنند. با این وجود، حکم دادگاه عالی فدرال در مورد حد نصاب لازم برای فرآیند تشکیل دولت بدان معناست که صدر به دلیل تحریم پارلمان از سوی رقبای خود قادر به انتخاب رئیس جمهور و نخست وزیر خویش نیست.

مقتدی صدر سپس به ماندن در دولت فعلی تحت رهبری «مصطفی کاظمی» رضایت داد، اما دادگاه فدرال مجددا علیه او حکم صادر کرد و اعلام نمود که کابینه کاظمی تنها در نقش دولت موقت عمل می‌کند و نمی‌تواند تصمیمات مهم و ضروری را برای حفظ عراق اتخاذ کند.

این تصمیم خشم صدر را برانگیخت خشمی که مشابه آن از زمان آغاز مذاکرات تشکیل دولت توسط رقبای وی دیده نشده بود. این امر او را بر آن داشت تا به طور علنی دستگاه قضایی عراق را محکوم کند و آن نهاد را به «همسویی» با اقدامات «شرم آور» به زعم او «سوم مسدود کننده» نمایندگانی که پارلمان را تحریم کردند متهم نمود.

صدر هفته گذشته در یک برنامه تلویزیونی مدعی شد که «سوم مسدود کننده» مانع تشکیل دولت شده‌اند. او وعده داد که پروژه خود را مبنی بر اجماع برای تشکیل دولت اکثریت بدون احزاب دیگر شیعه را رها نکند. صدر به مخالفان خود نسبت به خشم و بی‌حوصلگی‌اش هشدار داد و گفت: «آیا فکر می‌کنید که اقدامات‌تان ما را مجبور می‌سازد با شما متحد شویم؟» او در ادامه افزود: «خیر، هزار خیر. ما عراق را به سهمیه بندی، فساد و اجماع نفرت‌انگیز باز نمی‌گردانیم».

این سخنرانی سه دقیقه‌ای بسیاری از عراقی‌ها را به وحشت انداخت و مخالفان صدر به ویژه رهبران گروه‌های مسلح شیعه را برانگیخت و اوضاع را بدتر کرد. هر گونه ابهام در مورد نیات صدر به زودی توسط «ابومصطفی الحمیداوی» رئیس سرایا السلام شاخه مسلح گروه تحت رهبری صدر برطرف شد.

او به صراحت در توئیتی نوشت: «ما آماده هستیم پس منتظر ما باشید». سپس صد‌ها تن از جنگجویان سرایا السلام در شهرک صدر محله فقیرنشین شرق بغداد که پایگاه طرفداران اوست رژه رفتند و آمادگی خود را برای اجرای دستورات رهبرشان اعلام کردند.

در همین حال، رسانه‌های وابسته به صدر انتشار اسامی رهبران عصائب اهل الحق و کتائب حزب الله با نفوذترین گروه‌های مسلح شیعه را آغاز کردند. انتشار نام این افراد با آدرس، مقر، عکس و همچنین عبارات تهدیدآمیز و ترسناک همراه بود. رهبران شیعه که با تحولات آشنا هستند به «میدل ایست آی» گفتند در پاسخ رهبران نیرو‌های شیعه از جمله گروه‌های مسلح تحولات را زیر نظر گرفتند و تمام رزمندگان خود را آماده ساختند و به آنان دستور دادند حداکثر خویشتنداری را حفظ کنند.

ساعاتی بعد در تاریخ ۱۶ مه رهبران ائتلاف شیعه چارچوب هماهنگی در خانه «حیدر العبادی» نخست وزیر پیشین در بغداد ملاقات کردند تا تصمیم بگیرند که چگونه به تهدیدات صدر پاسخ دهند. این دیدار که تا ساعات اولیه صبح روز بعد به طول انجامید منجر به صدور بیانیه‌ای کتبی شد و از صدر به دلیل «زیر سوال بردن و طرح پرسش» و «به چالش کشیدن» تصمیمات دادگاه فدرال انتقاد کرد و آن را «تحولی خطرناک که هرج و مرج و بی‌ثباتی را ایجاد می‌کند” توصیف نمود.

در آن بیانیه از صدر و متحدان‌اش خواسته شده تا برنامه‌های خود را برای تشکیل دولت اکثریت کنار گذاشته و «برای منافع ملی اولویت قائل شده، سیاست انحصار قدرت را کنار گذاشته و با ابتکار عمل‌های مطرح شده برخوردی مثبت داشته باشند».

دو نفر حاضر در آن جلسه به «میدل ایست آی» گفتند: «با این وجود، آن چه که این بیانیه بیان نکرد این بود که رهبران چارچوب هماهنگی از تحرکات طرفداران صدر و شخص او» بسیار عصبانی «شده‌اند و عبارات را چندین بار تغییر دادند تا خشم خود را آشکار نسازند». یک منبع حاضر دیگر در آن جلسه می‌گوید: «همه عصبانی و برانگیخته شده بودند به ویژه رهبران گروه‌های مسلح شیعه. صدر این بار از حد خود فراتر رفت.»

به گفته این منبع آگاه «نوری المالکی» نخست وزیر سابق، برجسته‌ترین رهبر سیاسی در ائتلاف چارچوب هماهنگی سایر اعضای ائتلاف را از افتادن به دام تبادل تهدید با مقتدی صدر برحذر داشت و چندین بار برای تغییر محتوای بیانیه و متن آن فشار زیادی اعمال کرد.

این منبع آگاه می‌افزاید: «ما نمی‌خواستیم بروز برخوردی که قریب الوقوع بود را تسریع کنیم».

معرفی نخست وزیر

روابط بین صدر و گروه‌های دیگر شیعه به ویژه کتائب حزب الله و عصائب اهل الحق متشنج است. تقلا بین این سه بازیگر برای افزایش نفوذ و منافع در بالاترین سطح خود در سالیان اخیر بوده است.

وضعیت پس از انتخابات اکتبر که در آن صدر ۷۴ کرسی را به دست آورد بدتر شده است در حالی که گروه‌های مسلح متحمل ضرر‌های شدید شدند و تنها ۱۷ نماینده آنان به پارلمان به راه یافتند.

رهبران گروه‌های شیعه با نگرانی از این که ممکن است کاملا به حاشیه رانده شوند با مالکی و برخی نامزد‌های مستقل و بلوک‌های کوچک پارلمانی متحد شدند و یک ائتلاف پارلمانی شیعه متشکل از ۸۳ نماینده با تنها دو نماینده کمتر از بلوک صدر را تشکیل دادند.

بر اساس قانون اساسی عراق معرفی نخست وزیر تنها از سوی بزرگترین بلوک پارلمانی امکان‌پذیر است. با این وجود، بر اساس سیستم سیاسی تقسیم قدرت که از سال ۲۰۰۳ میلادی توسط نیرو‌های عراقی اتخاذ شد نخست‌وزیری پستی است که همواره یکی از اعضای جامعه شیعه آن را برعهده می‌گیرد. برای تضعیف برتری صدر در پارلمان، نیرو‌های شیعه اصرار کرده‌اند که به جای این که بزرگترین بلوک پارلمانی نخست وزیر بعدی را معرفی کند این حق باید از آن بزرگترین بلوک شیعه متعلق به مالکی باشد.

برای مقابله با این موضوع صدر تلاش کرده تا با جلب نظر نامزد‌های مستقل و احزاب کوچک‌تر شیعه یک بلوک شیعه بزرگ‌تر را تشکیل دهد و حتی به آنان پست نخست وزیری را به شرط تشکیل بلوکی متشکل از ۴۰ نماینده و پیوستن به ائتلاف تحت رهبری خود پیشنهاد داده است. با این وجود، او در این تلاش موفق نبوده است.

سه گزینه پیش رو

رهبران گروه‌های شیعه با آگاهی از موفقیتی که در تضعیف برتری پارلمانی صدر به دست آوردند معضلی که صدر در حال حاضر با آن مواجه است در نشستی در خانه «حیدر العبادی» تصمیم گرفتند استراتژی تازه‌ای اتخاذ کنند.

به گفته یکی از رهبران یک گروه شیعه که هم چنین یکی از اعضای چارچوب هماهنگی است استراتژی مهار صدر باید پایان یابد، زیرا او را بیش از حد زیاده روی کرده است.

او می‌گوید: «ما از رویارویی با او نمی‌ترسیم. او فکر می‌کند می‌تواند از هر کاری که خود یا گروه‌اش انجام می‌دهد فرار کند. او کاملا در اشتباه است. ما با او تاکنون بسیار صبور بودیم، اما او صبر ما را به ترس یا ضعف تعبیر کرده است. این مرحله به پایان رسیده است و او در روز‌های آینده چهره دیگری را از ما خواهد دید».

دو فرد حاضر دیگر در آن جلسه به «میدل ایست آی» گفتند در نشست بغداد توافق شد که سه گزینه در اختیار صدر قرار گیرد.

نخستین گزینه اتحاد با چارچوب هماهنگی برای تشکیل یک دولت اجماع تقسیم قدرت است که تنها برای یک سال دوام خواهد آورد. اگر این ائتلاف با شکست مواجه شود دولت اکثریتی مورد نظر صدر تشکیل می‌شود.

گزینه دوم انحلال پارلمان و دعوت به برگزاری انتخابات جدید است. سومین گزینه حفظ وضعیت به شکل موجود است، اما هرگونه تلاش صدر یا متحدان‌اش برای ایجاد هرگونه تغییر دولتی یا قانونی که بتواند توازن قوای فعلی را تغییر دهد «با تمام ابزار‌های موجود پاسخ داده خواهد شد».

یکی از فرماندهان برجسته یکی از گروه‌های شیعه به «میدل ایست آی» می‌گوید: «بزرگترین ترس ما همواره این بوده که یک درگیری شیعه علیه شیعه آغاز شود. بنابراین، ما روی تهدید‌های او (صدر) و تجاوزگری اطرافیان و هواداران‌اش چشم بسته بودیم. ما اکنون از هیچ گونه برخوردی نمی‌هراسیم. اگر او با زبان تهدید صحبت کند ما نیز به همین زبان صحبت می‌کنیم و اگر از این فراتر رود و رویارویی مسلحانه را انتخاب کند اشکالی نمی‌بینیم که ما نیز به آن عرصه وارد شویم. صدر به عنوان یک جناح مسلح به آن میزانی که شما فکر می‌کنید قوی نیست. جناح او خیلی ضعیف‌تر از بقیه جناح هاست. او این موضوع را می‌داند و پیش از انتخاب یک رویارویی مسلحانه هزاران بار به تصمیم‌اش فکر می‌کند».