ابتدا باید عرض شود که احتمالاً اشاره شما به حدیث زیر می باشد که از لسان مبارک امیرالمؤمنین (علیه السلام) در منابع حدیثی متعددی نقل شده است:«مَنْ لَمْ یَتَدَارَکْ نَفْسَهُ بِإِصْلاَحِهَا أَعْضَلَ دَاؤُهُ وَ بَعُدَ شِفَاءُهُ وَ عَدِمَ اَلطَّبِیبَ.»(1) کسی که به اصلاح نفس خویش نپردازد و هر چه زودتر خود را درمان ننماید بیماری اش تشدید می شود و علاجش سخت می گردد و فاقد طبیب معالج خواهد شد.با توجه به لفظ «نَفْس» در متن حدیث، مقصود از بیماری ها، بیماری های اخلاقی و رذائل اخلاقی مانند حسادت، کینه، بغض، دروغ، تهمت، خباثت، بخل و … است. اگر چه در ادامه تشبیه زیبایی به طبیب و بیماری های جسمی نیز در حدیث دیده می شود. که در صورت درمان نکردن این نوع بیماری ها، مانند بیماری های جسمی به سایر نقاط بدن سرایت کرده و ممکن است صعب العلاج شده و باعث مرگ شوند.بیماری های اخلاقی نیز همین طور است که اگر کسی دروغ، حسادت، کینه، بغض و … را درمان نکند ممکن است درمان آنها دیگر غیرممکن شود یا به بیماریهای صعب العلاج اخلاقی تبدیل شده و باعث سقوط اخلاقی انسان بشوند یا ممکن است به طور کلی غیر قابل درمان شود .همچنین هیچ انسانی ذاتاً و فطرتا نه از نظر جسمی بیمار آفریده می شود و نه از نظر روحی و اخلاقی با بیماری پا به عرصه وجود می گذارد. همه انسان ها، دارای جسم سالم و فطرت پاک آفریده می شوند. مگر برخی که در رحم مادر بنا به دلایل ژنیتکی، ارثی، تغذیه و … دچار نقصان عضو یا عقب ماندگی های ذهنی شوند.بنابراین بیماری های مورد اشاره در حدیث حضرت علیه السلام، اصالتاً اشاره به بیماری های اخلاقی و رذائل آن است اما در پایان برای فهم دقیق تر و درک بهتر این موضوع تشبیهی به بیماری های جسمی و طبیب و درمان هم شده است. پاورقی:(1) مستدرک الوسائل , جلد 11 , صفحه 324 و عیون الحکم و المواعظ, جلد 1, صفحه 426.