این آیه، ادامه بحث آیه گذشته درباره زنانى را که ازدواج با آنها حرام است؛ می باشد و می فرماید: «ازدواج و آمیزش جنسى با زنان شوهردار نیز، حرام است» (وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ).این حکم، اختصاصى به زنان مسلمان ندارد، بلکه زنان شوهردار از هر مذهب و ملتى، همین حکم را دارند، یعنى ازدواج با آنها حرام و ممنوع است.تنها استثنائى که به این حکم خورده است، در مورد زنان غیر مسلمانى است که به اسارت مسلمانان در جنگ ها در مى آیند.
اسلام اسارت آنها را به منزله «طلاق» از شوهران سابق تلقى کرده، و اجازه مى دهد بعد از تمام شدن عدءه آنها(1) با آنان ازدواج کنند و یا همچون یک کنیز با آنان رفتار شود، لذا مى فرماید: «مگر آنها را که از راه اسارت مالک شده اید» (إِلاّ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ).
ولى این استثناء، به اصطلاح، «استثناى منقطع» است، یعنى چنین زنان شوهردارى که در اسارت مسلمانان قرار مى گیرند، رابطه آنها به مجرد اسارت، با شوهرانشان قطع خواهد شد، درست همانند زن غیر مسلمانى که با اسلام آوردن رابطه او با شوهر سابقش(در صورت ادامه کفر او) قطع می گردد، و در ردیف زنان بدون شوهر قرار می گیرند.
بنابراین، اسلام به هیچ وجه اجازه نداده است مسلمانان با زنان شوهردار حتى از ملل و مذاهب دیگر ازدواج کنند، و به همین جهت، عدّه براى آنها مقرر ساخته و در دوران عدّه از ارتباط زناشوئى با آنها جلوگیرى نموده است.
نتیجه میگیریم:
اسرا در میان همه اقوام و ملل در طول تاریخ، در جنگ ها، غنیمت جنگی محسوب می شدند. همه طرف های درگیر در جنگها از طرف مقابل اسیر می گرفتند و آن اسیر را برده محسوب میکردند، مسلمانان هم نمی توانستند از این قاعده مستثنی نبودند ولی اسلام دستورات خاصی از جمله خوشرفتاری با اسرا، تعیین ملاک های شرعی برای زنان و یا بردگان اسیر شده و … وضع کرد.
فلسفه این حکم، در حقیقت این است که این گونه زنان اسیر شده، یا باید به محیط «کفر» بازگشت داده شوند.
یا بدون «شوهر» همچنان در میان مسلمانان بمانند.و یا رابطه آنها با شوهران سابق قطع شود و بتوانند از نو ازدواج دیگرى نمایند.
صورت اول بر خلاف اصول تربیتى اسلام است، و صورت دوم ظالمانه است، بنابراین تنها راه، همان راه سوم است. که ارتباط آنان با شوهر سابق قطع شود و زمینه برای ازدواج جدید فراهم شود و این دستور صریح آیه است.
همچنین این امر را در فرهنگ و زمان خودش باید فهمید. در آن عصر زنان و مردانى که در جنگ حضور مى یافتند خود را منقطع مى نمودند و اگر اسیر مى شدند دیگر حر محسوب نمى شدند و انسان غیر حر مالکیتى بر خود نداشت.
بناى اسلام از میان بردن برده دارى بود ولى به دلیل شرایط سنگین اجتماعى، سیاسى و فرهنگى صدر اسلام، باید برای مقابله با آن، راه ها وشیوه های مختلفی را اجرا می کرد که همین کار یعنی فراهم کردن ازدواج زنان اسیر شده، در واقع برای مقابله با برده داری هم بوده است.
اساساً این ظلم به زنان متاهل نیست بلکه جلوگیری از برده شدن آنان است. و اسلام برای ممانعت از برده شدن زنان اسیرشده، چنین دستوری داده است تا مسلمانان زمینه ازدواج و آزادی و حریت آنان را فراهم کنند.
منبع:
تفسیر المیزان، تفسیر نمونه ذیل آیات سوره نساء