باسلام واحترام حضور پرسشگر گرامی؛
در پاسخ باید گفت که خداوند در اصل برای هر انسانی روزی مقدر شده ای قرار می دهد، ولی عواملی موجب می شود که دیر یا زود به دست آدم برسد، یا کیفیت بهره مندی آن تغییر کند و این نعمت ها به شکل خیر و مثبت مورد استفاده شخص قرار نگیرد و یا موجبات نقمت و گرفتاری او شود. به عنوان نمونه؛
*عوامل کاهش روزی : گناه و نافرمانی انجام گناه و نافرمانی خداوند، رابطه خالق و مخلوق را تیره می کند و تغییر رفتار مخلوق، موجب تغییر نعمات الهی می شود و آنها را به کاستی می کشاند. شاید با این کیفر، بنده از تقصیر خودآگاه شود و عذر به درگاه خدا آورد. بر اساس اصل اولیه «و ما من دابه الا علی الله رزقها»، حق تعالی هیچگاه نعمت خود را از بنده اش دریغ نمی کند، اما در اثر بدرفتاری انسان، خداوند نیز بر اساس اصول ثانویه «و ما اصابکم من مصیبه فبما کسبت ایدیکم و یعفو عن کثیر» ؛( شوری /آیه 30): و هر مصیبتی که به شما رسد، به خاطر اعمالی است که انجام داده اید و بسیاری را نیز عفو می کند. و «ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلّهم یرجعون.»؛ (روم /آیه 41): فساد در خشکی و دریا به خاطر کارهای که مردم انجام داده اند آشکار شده است. خدا می خواهد نتیجه بعضی از اعمالشان را به آنان بچشاند شاید بازگردند. در کار بدکاران و گنهکاران گرهی می افکند تا شاید به خود آایند به صراط مستقیم درآیند. بر اساس گفتار پیامبر مکرم اسلام به ابوذر غفاری، یکی از عوامل محرومیت از رزق، نافرمانی بنده است. ( طبرسی، مکارم الاخلاق، ص 460): یا اباذر! ان الرجل لیحرم رزقه بالذنب یصبه. تعرقوا الذنبو فما بلیه اشدّ و افظع منها و لا یحرم الرزق الا یذهب حتی الخدش و النکبه و المصیبه. قال الله عز و جل و ما اصابکم من مصیبه فبما کسبت ایدیکم و یعفو عن کثیر. و بر اساس نصیحتی از امام علی علیه السلام: از گناهان دوری کنید. که هیچ بلائی شدیدتر از آن نیست و انسان از رزق خود حروم نمی شود، مگر به دلیل انجام گناهی حتی در حد ایجاد خراش و جراحت و ناراحت کردن دیگران. چرا که خداوند فرموده: هر مصیبتی که به شما رسد، به خاطر اعمالی است که انجام داده اید و بسیاری را نیز عفو می کند. (همان، ص 147): توقوا الذنوب فما بلیه اشدّ وافظع منها و لا یحرم الرزق الّا بذنب حتی الخدش و النکبه و المصیبه، قال الله عز و جل: و ما اصابکم من مصیبه فبما کسبت ایدیکم یعفو عن کثیر.
از همین رو است که گرفتاری در تامین معاش به عنوان یکی از کفارات گناهان و شرط ورود به بهشت دانسته شده است. رسول حق (ص) به نقل از حق تعالی فرمود: خداوند فرمود: هربنده [گنهکاری] را که بخواهم به بهشت وارد کنم، او را به مشکلات جسمانی دچار می کنم. اگر این مشکلات کفاره گناهان او شدند [او را داخل بهشت می کنم] وگرنه، رزق او را تنگ می سازم. اگر این تنگی و سختی در روزی کفاره گناهان او شدند [او را داخل بهشت می کنم] وگرنه مرگ را بر او سخت می گیرم تا او بدون گناه به نزد من آید و سپس او را داخل بهشت گردانم. (سبزواری، محمد، معارج الیقین فی اصول الدین، ص 311): قال رسول الله (ص): قال الله عز و جل: ما من عبد اُرید ان ادخله الجنّه الّا ابتلیته فی جسده. فان کان ذلک کفاره لذنوبه و الّا ضیقت علیه رزقه فان کان ذلک کفاره لذنوبه و الّا شددت علیه الموت حتی یاتینی و لا ذنب له ثم ادخله الجنّه.
هرگونه بی تقوایی یا قطع رحم یا ارتکاب گناهانی مثل زنا و دروغ و غیره موجب می شود که انسان دچار کاهش روزی شود.
1- قطع رحم: امام صادق علیه السلام درباره نقش گناهان در زندگی بشر از جمله نقش گناه بزرگ و کبیره قطع رحم به کاهش روزی قطع کنندگان رحم اشاره می کند و می فرماید: اَلذُّنوبُ الَّتى تُغَیِّیرُ النِّعَمَ البَغىُ وَ الذُّنوبُ التَّى تورِثُ النَّدَمَ القَتلُ وَ الَّتى تُنزِلُ النِّقَمَ الظُّلمُ وَالَّتى تَهتِکُ السُّتورَ شُربُ الخَمرِ وَ الَّتى تَحبِسُ الرِّزقَ الزِّنا وَ الَّتى تُعَجِّلُ الفَناءَ قَطیعَةُ الرَّحِمِ وَالَّتى تَرُدُّ الدُّعاءَ وَ تُظلِمُ الهَواءَ عُقوقُ الوالِدَینِ؛گناهی که نعمت ها را تغییر مى دهد، تجاوز به حقوق دیگران است. گناهى که پشیمانى مى آورد، قتل است. گناهى که گرفتارى ایجاد مى کند، ظلم است. گناهى که آبرو مى بَرد، شرابخوارى است. گناهى که جلوى روزى را مى گیرد، زناست. گناهى که مرگ را شتاب مى بخشد، قطع رابطه با خویشان است. گناهى که مانع استجابت دعا مى شود و زندگى را تیره و تار مى کند، نافرمانى از پدر مادر است.(علل الشرایع، ج ۲، ص ۵۸۴)
2- زنا : گناهان کبیره که مصداق بی تقوایی بشر است، عامل مهم در خشم الهی است. از این روست که گناهانی چون زنا موجب می شود که انسان گرفتار حبس رزق و محرومیت و یا کاهش در روزی عطایی شود. همان که در حدیث پیشین آمده است زنا عامل مهمی در کاهش روزی یا کلا محرومیت بشر از رزق الهی می شود. پیامبر صلى الله علیه و آله نیز در سخنی به پیامدهای زیانبار زنا اشاره می کند و محرومیت زناکار از رزق الهی را یکی از پیامدهای آن بر می شمارد و می فرماید:فِى الزِّنا سِتُّ خِصالٍ: ثَلاثٌ مِنها فِى الدُّنیا وَ ثلاثٌ فِى الآخِرَةِ، فَاَمّا الَّتى فِى الدُّنیا فَیَذهَبُ بِالبَهاءِ وَ یُعَجِّلُ الفَناءَ وَ یَقطَعُ الرِّزقَ وَ اَمّا الَّتى فِى الآخِرَةِ فَسوءُ الحِسابِ وَ سَخَطُ الرَّحمنِ وَ الخُلودُ فِى النّارِ ؛ زِنا، شش پیامد دارد: سه در دنیا و سه در آخرت. سه پیامد دنیایى اش این است که: آبرو را مى بَرد، مرگ را شتاب مى بخشد و روزى را مى بُرد و سه پیامد آخرتى اش: سختى حسابرسى، خشم خداى رحمان و ماندگارى در آتش است.(خصال، ص ۳۲۱، حدیث ۳)
3- دروغ: همان گونه که صداقت موجب افزایش روزی است، دروغ نیز موجب کاهش آن است. رسول اکرم صلى الله علیه و آله در این باره می فرماید:اَلکَذِبُ یَنقُصُ الرِّزقَ؛ دروغ، روزى را کم مى کند.(الترغیب و الترهیب، ج۳، ص۵۹۶، ح۲۹)
4- ناشکیبایی و بی صبری: ناشکیبایی عامل مهم در کاهش روزی است. امیرمومنان امام على علیه السلام در بیان علل محرومیت انسان از رزق حلال می فرماید :إِنَّ العَبدَ لَیَحرُمُ نَفسَهُ الرِّزقَ الحَلالَ بِتَرکِ الصَّبرِ، وَلا یُزادُ عَلى ما قُدِّرَ لَهُ؛ بنده به سبب بى صبرى، خودش را از روزى حلال محروم مى کند و بیشتر از روزى مقدّر هم نصیبش نمى شود.(شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۶۰)
5- بد خلقی: همان طور که خوش خویی موجب افزایش و برکت در رزق می شود، بدخلقی نیز موجب کاهش آن است. امیرمومنان امام على علیه السلام می فرماید:مَنْ ساءَ خُلْقُهُ ضاقَ رِزْقُهُ؛هر کس بد اخلاق باشد، روزى اش تنگ مى شود. (غررالحکم، ح ۸۰۲۳)
انسان می بایست همواره امیدش به خداوند باشد و بداند که روزی تقسیم شده است و برای افزایش برکت و روزی می بایست امید به خدا داشته و از خلق بریده باشد که او برای بنده بس و کفایت می کند. پس همواره دست به دعا و نیایش به سوی خداوند داشته باشیم و همان ذکر امام صادق علیه السلام را برزبان جاری سازیم و بگوییم :اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ قَسَمتَ لى مِن قِسمٍ اَو رَزَقتَنى مِن رِزقٍ فَاجعَلهُ حَلالاً طَیِّبا واسِعا مُبارَکا قَریبَ المَطلَبِ سَهلَ المَخَذِ فى یُسرٍ مِنکَ وَ عافَیةٍ وَ سَلامَةٍ وَ سعادَةٍ اِنَّک عَلى کُلِّ شَى ءٍ قَدیرٌ؛ خدایا! بر محمّد و خاندان او، درود فرست و آنچه را برایم قسمت کرده و یا روزى نموده اى، حلال، پاک، فراوان، با برکت، دست یافتنى و آسان به دست آمدنى قرار بده، با راحتى، عافیت، تندرستى و خوش بختى از سوى خود مقرر کن! به درستى که تو بر هر چیز توانایى.(بحارالأنوار، ج ۸۹، ص ۳۷۷، حدیث ۶۶)
امیرمومنان امام على علیه السلام نیز از خداوند می خواهد تا در همه احوال با او باشد و به زندگی اش برکت دهد. آن حضرت می فرماید :اَللّهُمَّ ارْزُقنى عَقْلاً کامِلاً وَ عَزْما ثاقِبا وَ لُبّا راجِحا وَ قَلْبا زَکیّا وَ عِلْما کَثیرا وَ اَدَبا بارِعا وَاجْعَلْ ذلِکَ کُلَّهُ لى وَلا تَجْعَلْهُ عَلَىَّ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ؛خدایا مرا عقلى کامل ، تصمیمى نافذ، خردى برتر، دلى پاک، دانشى فراوان و ادبى والا روزى کن و تمام اینها را به سود من قرار ده نه به زیانم،اى مهربان ترین مهربانان.(غرر الحکم، ح ۳۸۱۳)
التبه باید توجه داشت هر که بامش بیش برف بیش تر،‌به این معنا که اگر رزق و روزی تو زیاد شد مسئولیت تو در قبال خود و خدا و خلق نیز افزایش می یابد. پس باید توجه داشت که هر افزایش روزی سودمند نیست چرا که مسئولیت های دوچندانی بر گرده و گردن شما خواهد آمد که اگر پاسخ گو نباشی می بایست در قیامت پاسخ گو باشی. پس اصل را در برکت خواهی بگذارید و از خداوند بخواهید تا به همان کم شما را قانع سازد و برکت دهد تا بهره خود را از دنیا برگرفته و در آخرت سعادتمند ابدی شوید. امام رضا علیه السلام می فرماید: مَن رَضى عن الله تعالى بالقَلیل مِن الرّزق رضَى الله منه بالقَلیل مِنَ العَمل؛ هر کـس به رزق و روزى کم از خدا راضى باشد، خداوند از عمل کم او راضى خواهد بود.(بحـارالانـوار،ج ۷۸،ص ۳۵۷)
انسان باید همواره امیدش به خداوند باشد و بداند که روزی تقسیم شده است و برای افزایش برکت و روزی باید امید به خدا داشته و از خلق بریده باشد که او برای بنده کفایت می کند.
با مراجعه به آیات و روایات مشاهده می کنیم که عواملی همچون، بیکاری و تنبلی، بی تدبیری، اخلاق بد، گناه و نافرمانی و … در شمار عوامل کاستی روزی درآمده اند. نکته جالب توجه آن است که با مقایسه عوامل افزایش دهنده کاهش دهنده رزق و روزی، بسیاری از آنها در نقطه مقابل و متناظر با یکدیگر قرار دارند. به عنوان مثال، کار و تلاش موجب افزایش روزی؛ و بیکاری و تنبلی موجب کاهش آن قلمداد شده است. همچنین است عوامل متقابلی چون ازدواج و زنا، توکل بر خدا و بر مردم، اخلاق خوب و بد، امانتداری و خیانت در امانت و …
*استغفار و توبه: بسیاری از مشکلات بشر به سبب گناهان است. استغفار و توبه موجب می شود تا انسان به مسیر درست بازگردد و خود را سرزنش کند که مسیر نادرستی را پیموده است. از این رو در آیات قرآنی استغفار به عنوان عامل مهم در دفع بلا و رفع بلا و جلب نعمت معرفی شده است. از جمله کارکردهای استغفار افزایش رزق است که در آیات آمده و امیرمؤمومنان علی(ع) نیز درباره آن می فرماید: الاستغفار یزید فی الرزق؛ استغفار روزی را زیاد می کند.(بحارالانوار ج۷۳ ص ۳۱)
موفق ومؤید باشید.