پرسشگر گرامی ، جهت دریافت پاسخ به نکات زیر توجه نمایید:
الف ) اقسام ترک نمازسهل انگاران در نماز با هم تفاوت هایی دارند:
1 . بعضی نماز را به طور کلی ترک می کنند واین خود دو صورت دارد :
1 . 1 . منکر نماز هستند به شکلی که انکار ضروری دین باشد ، این نوع انکار سبب جاری شدن احکام کافر، مثل عدم طهارت، عدم پاک بودن ذبایح او و حرمت ازدواج با او و … می شود.
2 . 1 . علت این کارمسامحه و کم اعتنایی به امور اخروی است.
2 . بعضی نماز را در بعضی اوقات ترک می کنند و آن را سبک می شمارند.
3 . بعضی نماز را انجام می دهند اما نسبت به شرایط و واجبات آن (مثل طهارت، غصبی نبودن محل و …) بی اعتنا هستند.
همه این ها با تفاوت هایشان، در نفرین الهی :«فَوَیْلٌ لِّلْمُصَلِّینَ* الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ[ماعون/۴و۵] پس واى بر نمازگزارانى که در نماز خود سهل انگارى مى کنند.» شریک هستند. هر چند هر کدام به میزان سهل انگاری اش در نماز، بهره ای از این قهر و غضب خواهد داشت.
ب ) نماز نخواندن شخصی که نماز نمی خواند، ولی اعمال نیک انجام می دهد، به دو نحو است:
1 . گاهی وجوب نماز را منکر است و یا اینکه می داند نماز از ضروریات دین است. منکر ضروری دین کافر است. واضح است در این صورت معقول است از چنین شخصی هیچ عمل نیکی مقبول نباشد، چون می داند انکار وجوب نماز ملازم با انکار وجود خداست. ایمان به خدا و دستور پیش شرط قبولی اعمال دیگر و نیک محسوب شدن اعمال است، دیگر در اعمالش، قصد تقرب و ترتب ثواب معنا نخواهد داشت. دیگر کارش را برای رضای خدا نخواهد کرد، حال چگونه می تواند امید پاداش اعمال خود را از خدا داشته باشد، یا از او بخواهد؟!
2 . اما اگر کسی با اینکه معترف به وجوب نماز است، سستی و کاهلی می کند و نماز نمی خواند یا گاهی می خواند و گاهی نمی خواند، بقیه اعمالش مانند روزه ، ذکر صلوات ، توبه و… می تواند مقبول درگاه خداوند باشد؛ اما منظور از روایتی که ا امام باقر علیه السلام فرمودند « عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ الصَّلَاةُ عَمُودُ الدِّینِ مَثَلُهَا کَمَثَلِ عَمُودِ الْفُسْطَاطِ إِذَا ثَبَتَ الْعَمُودُ ثَبَتَ الْأَوْتَادُ وَ الْأَطْنَابُ وَ إِذَا مَالَ الْعَمُودُ وَ انْکَسَرَ لَمْ یَثْبُتْ وَتِدٌ وَ لَا طُنُبٌ » . ( وسائل الشیعة ج : 4 ص : 27.) نماز ستون دین است مثل آن همانند ستون خیمه است که هرگاه ستون باشد میخ ها وطنابها ثابت ومحکمند و وقتی که ستون بیفتد وبشکند دیگر میخ وطنابی پا برجا نیست .
شرایطی که در روایات برای اعمال ذکر می شود، دو گونه است:
شرط فقهی که بدون آن شرط اصلا عمل صحیح نیست، مثلا شرط صحت نماز وضو یا تیمم است و یا شرط روزه قسم دروغ نخوردن است.
در این جا معنایش این است که بدون این شرط عمل باطل است. اما گاهی شرط، شرط فقهی نیست؛ بلکه می توان گفت که شرط اخلاقی است که به غرض بیان اهمیت ذکر می شود. از این موارد در روایات بسیار است. مثلا گفته شده که «لا صلاه لجار المسجد الا فی المسجد؛ برای همسایه مسجد نماز نیست مگر در مسجد»، علما فرموده اند این روایت برای بیان شرط فقهی نیست که معنایش این باشد که نماز همسایه مسجد در خانه اش باطل باشد، بلکه برای بیان اهتمام و فضیلت زیاد خواندن نماز در مسجد خصوصا برای همسایه مسجد است.
به نظر می رسد روایات مورد نظر هم در صدد بیان اهمیت نماز و جایگاه بلند آن در معارف دینی است. جهت یادآوری اهمیت و ارزش و تاثیر عمیق نماز در روح و جان آدمی و ایجاد توفیق برای انجام کارهای خوب دیگر است، نه کم ارزش جلوه دادن کارهای خیر دیگر.
حقیقت این روایات تاثیر عمیق نماز در پایداری و حفظ و ثبات اعمال گوناگون در پرونده اعمال انسان جهت ارائه در پیشگاه خداوند است.
اعمال نیک ما همانند همه امور با ارزش در خطر فساد و سرقت و از دست رفتن هستند. در مفاهیم دینی بر حفظ و نگهداری اعمال نیک و ضایع نکردن آن ها تا وقت ملاقات پروردگار و محاسبه قیامت تاکید بسیاری شده است؛ چه بسا کارکرد نماز در قبال سایر اعمال به همبن نحو باشد، یعنی دقت و تامل و حساسیت نسبت به جای آوردن درست نماز و تلاش برای اقامه نماز مقبول، ضامن سلامتی سایر اعمال و محفوظ ماندن آنها از گزند خطرات باشد؛ همانند خانه ‌‌ای که سقف و دیوارهای محافظ دارد و چارچوب آن استوار و محکم است؛ اما اگر خانه ای تنها سقف نداشته باشد، هر چقدر درون خانه،‌ وسایل و لوازم لوکس باشد، با نفوذ باد و باران و … نابود می شود. سقف مناسب و اسکلت محافظ خانه عامل حفظ و بقای همه لوازم منزل است.
بنا بر این نماز در فرض انجام به شکل درست، هم کاستی‌های اعمال دیگر را جبران کرده و هم از آن ها محافظت می‌کند، ولی اگر حق نماز رعایت نشود و شخص مسائل نماز را یاد نگیرد یا گاهی آن را ترک کند یا مثلاً سهل‌انگاری کند، هیچ عمل دیگری نمی‌تواند جای آن را گرفته نماز را جبران کند؛ چون هیچ عملی مانند نماز ضامن بقا و حفظ انسان و اعمال نیک او نیست.
* با توجه به مطلبی که ذکر شد توبه شخصی که ترک کننده نماز است مور قبول است و به خاطر آن گناهان مورد عذاب قرار نمی گیرد ، اما به خاطر ترک نماز مورد عذاب واقع می شود .
ج ) برخی ازپیامدهای منفی ترک نماز و یا سبک شمردن آن
1- ترک نماز، از عوامل جهنّمى شدن آدمى:
یکی از سؤال هایی که بهشتیان از جهنمیان می پرسند در خصوص علت جهنمی شدن آنها می باشد که آنها ریشه و علت اصلی چنین عقوبتی را ترک نماز مطرح می نمایند .
خداوند متعال این مکالمه را چنین بیان داشته :
فی جَنَّاتٍ یَتَساءَلُونَ (40) عَنِ الْمُجْرِمینَ (41) ما سَلَکَکُمْ فی سَقَرَ (42) قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ (43) ( سوره المدثر)
آنها در باغهاى بهشتند، و سؤال مى کنند… (40) از مجرمان: (41) چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟!» (42) مى گویند: «ما از نمازگزاران نبودیم، (43)
2- اعراض کننده از نماز ؛ در دنیا زندگی پرمشقتی داشته و در قیامت کور محشور می شود .
خداوند متعال نماز را به عنوان ذکر و یاد الهی معرفی نموده و بیان داشته است :« وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْری — و نماز را براى یاد من بپادار!» ( طه : 14) و در آیات دیگری از قرآن برای این ذکر و یاد خدا ویژگی هایی مطرح نموده است از جمله اینکه یا ذکر و یاد الهی است که دلها آرام می گیرد:« أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ —آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مى یابد!»( الرعد : 28) و در آیه دیگر تصریح نموده هرکس از یاد الهی رویگردان شود زندگی سختی داشته و در قیامت کور محشور می شود آنجا که می فرماید :« وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى— و هر کس از یاد من روى گردان شود، زندگى(سخت و) تنگى خواهد داشت؛ و روز قیامت، او را نابینا محشور مى کنیم!» ( طه : 124)
3- بی نماز در حقیقت دین ندارد
«بَیْنَ الْعَبْدِ وَ بَیْنَ الْکُفْرِ تَرْکُ الصَّلَاةِ–فاصله بین بنده و کفر ترک نماز است »( جامع الأخبار، ص: 74) (پیام پیامبر، ترجمه فارسى، ص: 665)
4- بی نماز خود را از یاری خداوند محروم می کند
کسیکه نماز می خواند در هر نمازی با گفتن «ایاک نعبد و ایاک نستعین » (پروردگارا فقط تو را می پرستیم و فقط از تو یاری می جوییم ) از خداوند طلب یاری می جوید اما بی نماز خود را از این یاری محروم می نماید .
5- شفاعت اهل بیت شامل کسیکه نماز را سبک می شمارد نمی شود
امام صادق (ع)م یفرماید : « اِنَّ شَفاعَتَنا لا تَنالُ مُستَخِفّاً بِالصَّلوةِ : همانا شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمرد ،نرسد» ( طرائف الحکم یا اندرزهاى ممتاز، متن ج 2، ص: 451)
6- ترک نماز موجب باطل شدن اعمال نیک انسان می گردد :
رسول خدا صل الله علی وآله فرمودند : «کسیکه بدون دلیل نمازش را رها کند تا اینکه قضا شود بدرستیکه اعمالش را باطل کرده است . »( جامع الأخبار، ص: 73)
7- تارک الصلاه با قارون و فرعون و هامان محشور شده و با منافقین روانه جهنم می شود
رسول خدا صل الله علی وآله فرمودند :«نمازتان را ضایع نکنید ؛ بدرستیکه هر کس که نمازش را ضایع کند خداوند او را با قارون و فرعون و هامان ( که لعنت و ننگ الهی بر آنها باد ) محشور نماید و واجب است بر خداوند که داخل کند او را با منافقین پس وای بر کسیکه بر نمازش محاظت ننماید .» ( جامع الأخبار، ص: 74)
8- شیطان بر تارک الصلاه مسلط شده و او را دچار گرفتاریهای بزرگ می کند .
رسول خدا صل الله علی وآله فرمودند «همواره شیطان از بنی آدم گریزان است مادامی که بر نماز های پنج گانه محافظت می نماید اما هنگامیکه آنها را ضایع نمایع بر او جرأت پیدا کرده و او را دچار گرفتاریهاى بزرگ مى کند. »( جامع الأخبار، ص: 74)
9- تارک نماز بر دین یهود یا نصارا یا مجوس خواهد مرد .
رسول خدا صل الله علی وآله فرمودند : «از پیامبر (ص) نقل شده است: هر که نماز را ترک کند و امیدى به پاداش آن نداشته باشد و از کیفر آن نترسد، باکى ندارم که یهودى یا نصرانى یا مجوسى بمیرد.» ( جامع الأخبار، ص: 74)
10 – اولین چیزی که در قیامت بر آن محاسبه می شود نماز است. پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمود: «بهترین واجبات پس از شناخت (خدا) نماز است. نماز نخستین چیزى است که بنده را براى آن مورد حساب قرار مى دهند، اگر پذیرفته شد، سایر اعمال نیز پذیرفته مى شود و اگر پذیرفته نشد بقیّه اعمال نیز پذیرفته نمى شود.» (الکافی ج 3 ص 268 )
* مصیبت های پانزده گانه در دنیا، مرگ، قبر و قیامت شامل سبک شمارنده نماز می شود
در روایت آمده، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) از پدر بزرگوارش حضرت محمّد (صلّى اللَّه علیه و آله) پرسیدند: اى پدر جان! سزاى مردان و زنانى که نماز را سبک بشمارند، چیست؟ فرمود: اى فاطمه، هر کس چه مرد باشد و چه زن، نمازش را سبک بشمارد، خداوند او را به پانزده مصیبت گرفتار مى نماید: شش چیز در سراى دنیا، و سه چیز هنگام مرگ، و سه چیز در قبرش، و سه چیز در قیامت هنگام بیرون آمدن از قبر.
مصیبتهایى که در دار دنیا بدان مبتلا مى گردد عبارتند از:
1- خداوند، خیر و برکت را از عمر او برمى دارد. 2- خداوند، خیر و برکت را از روزى اش برمى دارد. 3- خداوند- عزّ و جلّ- نشانه صالحان را از چهره او محو مى فرماید.4 – در برابر اعمالى که انجام داده پاداش داده نمى شود. 5- دعاى او به سوى آسمان بالا نمى رود و مستجاب نمى گردد. 6 – هیچ بهره اى در دعاى بندگان شایسته خدا نداشته و مشمول دعاى آنان نخواهد بود.
و مصائبى که هنگام مرگ به او مى رسد بدین ترتیب است:
1- با حالت خوارى و زبونى جان مى دهد. 2- گرسنه مى میرد. 3- تشنه جان مى سپارد، به گونه اى که اگر آب تمام رودخانه هاى دنیا را به او بدهند، سیراب نگشته و تشنگى اش برطرف نخواهد شد.
و مصیبتهایى که در قبرش بدان گرفتار مى گردد بدین قرار مى باشد:
1- خداوند فرشته اى را بر او مى گمارد تا او را در قبر نگران و پریشان نموده و از جایش برکند. 2- خداوند گور را بر او تنگ مى گرداند. 3- قبرش تاریک مى شود.
و مصائبى که در روز قیامت، هنگام بیرون آمدن از قبر، بدان مبتلا مى شود، عبارت است از:
1- خداوند فرشته اى را بر او مى گمارد تا در حالى که مردم به او مى نگرند، او را به رو بر زمین بکشد. 2- سخت از او حساب مى کشند. 3- خداوند هرگز نظر رحمت به او ننموده و از بدیها پاکیزه اش نمى گرداند، و براى او عذاب دردناکى خواهد بود. (فلاح السائل و نجاح المسائل ص 22، ادب حضور ص 62 )
برای آگاهی بیشتردر این زمینه کتاب های فراوانی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود.
1- پرتوی از اسرار نماز، قرائتی
2- اسرار الصلاه ، ملکی تبریزی
3- آداب الصلاه ، امام خمینی
4- صلاه الخاشعین، دستغیب
5- اسرارالصلاه، جوادی آملی