مایلم به صورت سلیس و روان و مستند و قابل بازگویی به زبان دانشجویی به این سؤالم باسخ داده شود که آیا خلود در جهنم در برابر عمر محدود با عدالت خدا سازگار است؟

نخست باید دانست عذاب ابدی شامل کسانی می شود که در مقابل حق گردن کشی کرده و راه حق را بر روی خود و دیگران بسته اند . اینها با اینکه می دانستند خدایی هست و حجّت بر آنها تمام شده بود باز ایمان نیاوردند ؛ و نه تنها ایمان نیاوردند در مقابل خدا صف آرایی کرده و راه حق را بر روی مردم بستند ؛ نظیر ابلیس که از روی علم و از سر عناد با خدا ، راه حق را بر مردم می بندد یا مثل ابن ملجم که با کشتن امیر المو منین (ع) تمام بشریت را از هدایت آن حضرت محروم کرد ؛ یا مثل شمر و ابن زیاد که باعث دوام ظلم تا روز ظهور موعود شدند . چنین کسانی اگر تا ابد هم عمر کنند باز هم به روش خود ادامه خواهند داد ؛ چون جوهره انسانی وجودشان را نابود کرده اند و راه بازگشت را به روی خودشان بسته اند اینها مانند کسی هسند که با اختیار خود از بالای یک آسمان خراش می پرد چنین کسی حتی اگر در وسط راه پشیمان هم شود راه بازگشت ندارد . خودش هم از اول می دانست که که اگر به این کار اقدام کند راه بازگشت نخواهد داشت « َقالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ النَّارِ فِی النَّارِ لِأَنَّ نِیَّاتِهِمْ کَانَتْ فِی الدُّنْیَا أَنْ لَوْ خُلِّدُوا فِیهَا أَنْ یَعْصُوا اللَّهَ أَبَداً وَ إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ الْجَنَّةِ فِی الْجَنَّةِ لِأَنَّ نِیَّاتِهِمْ کَانَتْ فِی الدُّنْیَا أَنْ لَوْ بَقُوا فِیهَا أَنْ یُطِیعُوا اللَّهَ أَبَداً فَبِالنِّیَّاتِ خُلِّدَ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَى- قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ قَالَ عَلَى نِیَّتِه » ( الکافی ج 2 85 باب النیة ….. ص : 84(
)امام صادق علیه السّلام فرمود: اهل دوزخ از این رو در دوزخ جاودان باشند که نیّت داشتند اگر در دنیا جاودان باشند همیشه نافرمانى خدا کنند و اهل بهشت از این رو در بهشت جاودان باشند که نیت داشتند اگر در دنیا باقى بمانند همیشه اطاعت خدا کنند، پس این دسته و آن دسته بسبب نیّت خویش جاودانى شدند، سپس قول خداى تعالى را تلاوت نمود: «بگو هر کس طبق شاکله ی خویش عمل می کند » فرمود: یعنى طبق نیّت خویش.)
خداوند متعال در باره اهل جهنم فرمود :« حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ ،لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فیما تَرَکْتُ کَلاَّ إِنَّها کَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى یَوْمِ یُبْعَثُونَ » (مؤمنون / آیه 99 و 100 ( « (آنها هم چنان به راه غلط خود ادامه مى دهند) تا زمانى که مرگ یکى از آنان فرارسد، مى گوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترک کردم(و کوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم!» (ولى به او مى گویند:) چنین نیست! این سخنى است که او به زبان مى گوید(و اگر بازگردد، کارش همچون گذشته است)! و پشت سر آنان برزخى است تا روزى که برانگیخته شوند! »
پاداش و کیفر آخرت را نباید مثل مجازات یا پاداش کار دنیا تصوّر کرد . در دنیا وقتی کسی کاری می کند و در مقابل کارش پاداش یا مجازات می شود پاداش یا کیفر غیر از خود کار است ، امّا پاداش یا کیفر کار ، در آخرت عین خود عمل است ؛ یعنی شخص در آخرت حقیقت خود عمل را در وجود خویش می یابد .به عبارتی در آخرت عمل و عامل با هم متحدند . خداوند متعال می فرماید : « و اینکه براى انسان نیست جز سعى و کوشش او ؛ و اینکه تلاش او بزودى دیده مى شود »(نجم 39 و40 ) و فرمود : « در آن روز مردم به صورت گروه هاى پراکنده(از قبرها) خارج مى شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود! پس هر کس به اندازه ذرّه اى کار خیر انجام دهد آن را مى بیند! و هر کس به اندازه ذرّه اى کار بد کرده آن را مى بیند! »(زلزال /6و 7 و8 ) وفرمود :« کسانى که کتمان مى کنند آنچه را خدا از کتاب نازل کرده، و آن را به بهاى کمى مى فروشند، آنها جز آتش چیزى نمى خورند؛ (و هدایا و اموالى که از این رهگذر به دست مى آورند، در حقیقت آتش سوزانى است.) و خداوند، روز قیامت، با آنها سخن نمى گوید؛ و آنان را پاکیزه نمى کند؛ و براى آنها عذاب دردناکى است. اینان، همانهایى هستند که گمراهى را با هدایت، و عذاب را با آمرزش، مبادله کرده اند؛ راستى چقدر در برابر عذاب خداوند، شکیبا هستند!! اینها، به خاطر آن است که خداوند، کتاب(آسمانى) را به حق، (و توأم با نشانه ها و دلایل روشن،) نازل کرده؛ و آنها که در آن اختلاف مى کنند، (و با کتمان و تحریف، اختلاف به وجود مى آورند،) در شکاف و(پراکندگى) عمیقى قرار دارند. » (بقره / 174 و 175 و 176 )و فرمود : « کسانى که اموال یتیمان را به ظلم و ستم مى خورند، (در حقیقت،) تنها آتش مى خورند؛ و بزودى در شعله هاى آتش(دوزخ) مى سوزند.» (النساء : 10) و فرمود : « اما کسى که در این جهان(از دیدن چهره حق) نابینا بوده است، در آخرت نیز نابینا و گمراهتر است! » (الإسراء : 72)
دراین آیات سخن از مشاهده خود اعمال و اتحاد با عمل است نه از اجر یا کیفری در مقابل عمل. بنابر این عذاب آخرت نتیجه قهری و حقیقت خود عمل است ؛ و عمل از عامل آن جدا شدنی نیست ؛ چون عامل ، علّت عمل است ؛ و جدایی معلول از علت محال است . اگر ذات یک انسان عین آتش شد او در آتش ابدی خواهد شد چون ذات شخص را نمی توان از او جدا کرد . افرادی نظیر صدام و جرج بوش عین آتشند لذا دائما مشغول سوزاندن و ویران کردنند . اینها در آخرت نیز هیزم آتش جهنم می شوند و آنان که در دنیا از آنها تبعیت کرده اند در آتش آنها می سوزند « و اگر در باره آنچه بر بنده خود[ پیامبر] نازل کرده ایم شک و تردید دارید،( دست کم) یک سوره همانند آن بیاورید؛ و گواهان خود را- غیر خدا- براى این کار، فرا خوانید اگر راست مى گویید! پس اگر چنین نکنید- که هرگز نخواهید کرد- از آتشى بترسید که هیزم آن، بدنهاى مردم و سنگها[ بتها] است، و براى کافران، آماده شده است! »(بقره / 23 و 24 )

جواب تمثیلی :
عجیب نیست که در آخرت عمل موقت و اندکی موجب خلود در آتش شود . کما اینکه در دنیا نیز چنین است ؛ و کسی در دنیا آن را بی عدالتی نمی داند . در دنیا اگر کسی سوزنی را در چشم خود فرو کند برای همیشه کور می شود . اگر بنا بود که چنین کسی در دنیا تا ابد زندگی کند تا ابد کور می ماند ؛ و کسی حق نداشت خدا را بابت این کار مذمت کند . کوری همیشگی نتیجه قهری سوزن در چشم فرو کردن است ؛ بنابراین اگر کسی این کار را کرد و کور شد تنها خودش مقصر است و بس . نه خدا مقصر است نه سوزن و نه کارخانه سوزن سازی . خدا به مردم خبر داده است که چه کاری منجر به افتادن در آتش و چه کاری موجب خلود در آتش است . بنابراین اگر کسی این کارها را مرتکب شد ودر در آتش مخلد شد تنها خودش مقصر است . اگر به کسی گفتند که در خانه گاز جمع شده کبریت نزن ؛ و او عناد کرد و کبریت زد وصورتش برای همیشه سوخت و زیبایی او برای همیشه از بین رفت مقصر تنها خودش است نه خدا .