وقت شناسی-برنامه ریزی امور عبادی- اصول برنامه ریزی
۱۳۹۶/۱۲/۲۰
–
۹۸۳ بازدید
چگونه برای واجبات دینی خود برنامه ریزی کنیم؟ با مثال.
باسلام واحترام حضور پرسشگر گرامی؛زندگی و سرمایه عمر برای انسان نعمتی بی بدیل و فرصتی بی نظیر است که اگر از دست برود هرگز قابل بازگشت نیست. ما باید برای ثانیه های عمرمان حساس باشیم و آن را مفت و رایگان از دست ندهیم. با توجه و عمل به نکاتی که در ادامه بیان می شود امید است از وقت و سرمای زندگیتان که جوانی است بهتر در مسیر بندگی و کسب رضایت الهی استفاده کنید:
« وقت شناسى»
اگر جوانى، بهار عمر است، وقت سرمایه ى همه فصول عمر است. و به تعبیرى، وقت طلاست بلکه وقت فراتر از طلا و طلاساز است. پروین اعتصامى، در باب ارزش وقت چنین مى سراید:
گهر وقت، بدین خیرگى از دست مده / آخر این درّ گرانمایه، بهایى دارد
از منظر دین نیز، اولین پرسش هایى که در قیامت از انسان مى شود از چند چیز است از جمله:
1. از عمر آدمی که در چه راهى فنا کرده است،
2. از جوانی که در چه چیزى گذرانده است،
3. از مال که از چه طریقى بدست آورده است،
4. از محبّت اهل بیت (امام شناسى). (خصال صدوق، ج 1، ص 253).
بنابراین وقت و عمر انسان ارزشمند تر از آن است که به بطالت بگذرد. انسان برای اینکه بتواند در مسیر کمال قدم بردارد باید از لحظه به لحظه عمر و زندگی خود کمال استفاده را ببرد. با نگاهی به زندگی انسانهای بزرگ خواهید دید که شرط رسیدن به سعادت و موفقیت در هر کاری، اشتغال منظم و پیوسته به همان کار می باشد. حال این کار تحصیل علوم باشد یا تهذیب نفوس فرقی نمی کند. مرحوم آیت الله بهجت با اینکه بیش از نود سال از عمرشان می گذشت، لحظه ای در مسیر نشر علوم و تربیت و تهذیب نفوس از پای ننشست و با این کار خود را جاودانه نمود.
لذا باید آن بخش از ساعات زندگیتان که فراغت بیشتری دارید را با مطالعه مواد درسی رشته تحصیلی خود پر کنید. شاید بیشترین نیازها، کاستی ها و اساسی ترین اهداف شما همین تحصیل باشد و باید بیشترین محتوای برنامه شما نیز امور درسی و تحصیلی باشد. کار را از مواد درسی ضروری، مواد درسی که در آنها احساس ضعف می کنید وکاستی را در تحصیل شما ایجاد کرده است شروع کنید. گمان نمی کنیم جز دو برنامه فوق برنامه اساسی دیگری وجود داشته باشد مگر برنامه های ریز و جزئی. وجود تفریح و گردش و برنامه های نشاط آور یکی از ضرورت های زندگی انسانی است که نباید جای مسائل اساسی و اصلی زندگی را بگیرد.امام کاظم(ع) می فرمایند بکوشید برنامه و ساعت زندگی خود را در چهار بخش تنظیم کنید:
1- بخشی را به مناجات.
2- بخشی را به کسب معاش و روزی.
3- بخشی را نیز به معاشرت با برادران دینی مخلص و مورد وثوق که عیب شما را می نمایانند، اختصاص دهید.
4- بخشی را نیز به تفریح بپردازید.
برای موفقیت در وادی خودسازی لازم است برنامه عبادی منظمی داشته باشید:
1- مراقبه و محاسبه: در آغاز هر کارى کمى مکث کنید اگر واجب است حتما انجام دهید اگر حرام است حتما ترک کنید و اگر نه حرام است نه واجب در انجام و ترک آن مختارید. این سه چیز را قبل از انجام هر کارى مشخص کنید سپس انجام دهید. اصل این توجه و مراقبه چندین فایده دارد اولاً انسان به حرام نمى افتد و نیز واجبى از او ترک نمى شود. ثانیا: انسان را از غفلت شبانه روزى مى گیرد. ثالثا: ترک حرام و فعل واجب به قصد قربت خود عبادت به حساب مى آید مى توان فعل تمام واجبات و ترک تمام محرمات را به قصد قربت انجام داد حتى افعالى که نه واجب هستند نه حرام مى توان با قصد قربت آنها را عبادى کرد مثلاً خوابیدن به موقع شب با این قصد باشد که تجدید نیرو شود و انسان صبح یا سحر به هنگام نماز بهتر خداوند را عبادت کند و… شب به محاسبه بنشیند که آیا مراقبه طول روز را خوب انجام داده یا نه. اگر خوب انجام داده و نه تنها در اول هر کارى مراقبه اش را انجام داده بلکه آن کار را طبق مراقبه انجام داده مثلاً اگر در اول فهمید فلان کار حرام است در عمل هم آن را ترک کرده یا اگر در اول فهمید واجب است در عمل آن را انجام داده اینجا شکر خداى را هر چند زبانى به جا آورد و اگر خوب انجام نداده علت یابى کند تا به مرور نقص ها و علت عدم موفقیت را کشف کند تا بعد از سال ها به جایى برسد که حتى یک گناه از او صادر نشود و خلاصه این که مدار مراقبه و محاسبه شما انجام واجبات و ترک محرمات مى باشد.
حضرت على(ع) مى فرمایند: «ان هذه النفس لامارة بالسوء فمن اهملها، جمحت به الى المآثم؛ همانا این نفس پیوسته به بدى و زشتى امر مى کند پس هر کسى آن را مهمل به حال خود واگذارد (ولى او انسان را رها نمى کند و) او انسان را به سمت گناهان مى کشاند»، (الغرر والدرر، باب النفس به نقل از سر الاسراء، استاد على سعادت پرور، ج 1، ص 305، روایت 20). بنابراین مراقبه و محاسبه را باید جدى گرفت که از اساسى ترین دستورات اخلاقى و سازنده مى باشد.
2- نماز اول وقت: اگر کار اهمى با نماز اول وقت در تعارض نباشد نماز اول وقت را ترک نکنید. روایات و نیز بزرگان نماز اول وقت را اکیدا سفارش کرده اند. امام صادق(ع) مى فرمایند: «لکل صلاة وقتان: اول و آخر، فاول الوقت افضله و لیس لاحد ان یتخذ آخر الوقتین وقتا الا من علة و انما جعل آخرالوقت للمریض والمعتل و لمن له عذر و اول الوقت رضوان الله و آخر الوقت عفوالله؛ براى هر نمازى دو وقت است: اول وقت و آخر وقت پس اول وقت برتر و با فضیلت تر است و براى کسى نشاید که آخر وقت را وقت (نماز) اتخاذ کند مگر از روى علتى و آخر وقت فقط براى شخص بیمار و ناتوان و کسى که داراى عذرى است مى باشد و اول وقت خشنودى خدا را دربردارد ولى آخر وقت عفو خدا را»، (میزان الحکمه، ج 5، ص 401، روایت 10390).
3- مستحبات نشاط آور: از میان مستحبات از نمازهاى نافله گرفته تا دعاى کمیل و ندبه و… فقط و فقط آنهایى را انجام دهید که براى شما نشاط آور است و از تحمیل نفس بر مستحبات پرهیز کنید فقط به اقبال قلب بنگرید هر عمل مستحبى که قلب بدان اقبال داشت و برایتان نشاط بخش و حال آور بود به همان اکتفا کنید، حتى نسبت به نماز شب که سفارش زیادى شده است اگر نشاط نداشتید یا اصلاً نخوانید یا خیلى خیلى خلاصه در ظرف ده دقیقه تمام یازده رکعت را با حذف مستحبات بخوانید.
4- توسل به ائمه معصومین(ع): گاه گاهى مخصوصا به اقتضاى حال و اقبال قلب به ائمه معصومین(ع) توسل جویید و توفیق و حاجات خود را از آن معادن کرم بخواهید.
5- دائم الوضوء: سعى کنید همیشه با وضو باشید واگر براى شب قبل از خواب وضو بگیرید کافى است.
6- زیارت اهل قبور: هفته اى یک بار به زیارت اهل قبور مؤمنین و شهداى عزیز بروید و اگر وقت خلوتى را انتخاب کنید تا تأمل بیشترى کنید و گذرا بودن دنیا بیشتر در دلتان جا افتد خیلى بهتر است هدف این است که دل تکان بخورد و رغبت خود را به دنیا کم کند و به فکر آخرت و عالم قبر و قیامت بیفتد.
«اصول برنامه ریزی»
برای اینکه در برنامه ریزی کارها بتوانید موفق عمل کنید، اصولی را ذکر می کنیم که بتوانید با رعایت آنها به این هدف برسید. لازم است بدانید اصل برنامه ریزی و تقسیم ساعت های شبانه روز و مراقبت از کار خود را خود شما انجام می دهید. کمکی که از ما برمی آید برشماری اصولی است که لازم است در برنامه ریزی رعایت شود. این اصول به قرار زیر است:
1. برنامه باید در حد توان باشد نه خارج از توان، همانطور که گفته اند سنگ بزرگ علامت نزدن است. پس باید مطابق طاقت و توان جسمی و روحی تان برنامه را طرح ریزی و اجرا کنید و از حد تعادل خارج نشوید.
2. هر روز فعالیت های روزانه خود را ارزیابی کنید و پایان روز و قبل از آن که به بستر بروید بررسی کنید که کدام یک از کارها و وظیفه های مقرر شده را انجام داده اید و کدام یک را نیمه کاره رها کرده و انجام نداده اید، نسبت به فعالیت های انجام شده خود را تشویق کرده و به خود آفرین بگویید و پاداشی را در نظر بگیرید و نسبت به انجام نداده ها خود را تنبیه کرده مثلا خود را جریمه مالی کنید و صدقه ای را به مستمندان بدهید و یا ….
3. ایده آل نگر و مطلق گرا نباشید، یعنی نخواسته باشید تمام خواسته ها و آرزوهایتان فوری و به شکل کامل و تمام برآورده شود هر چند در راه به دست آوردن آن تلاش می کنید ولی اگر از دسترسی به برخی از آنها ناتوان بودید و شرایط فراهم نبود، نگویید به طور کلی باید آن را رها کرد بلکه در تلاش های بعدی در پی نیل به آن باشید و خسته نشوید.
4. توکل به خداى متعال را در هیچ لحظه اى از زندگیتان از دست ندهید، بلکه در مواقع حساس و دشوارى که برایتان پیش مى آید، بیشتر از همیشه به نیروى ایمان به خدا، تکیه کنید و او را در همه حال ناظر بر خود و پشتیبان واقعى تان بدانید. در چنین صورتى به یارى حق، موفقیت در انتظار شما خواهد بود.
یکى از تفاوت هاى اساسى میان انسان و حیوان این است که حیوان فقط در زمان حال زندگى مى کند و انسان در سه زمان: گذشته، حال و آینده. گذشته محمل تجارب است، حال منزلگاه تصمیم گیرى است، و آینده سکوى رشد و ارتقاء. انسان با تجزیه و تحلیل رویدادهاى گذشته، دست به برنامه ریزى زمان حال مى زند و آینده را رقم مى زند.
البته، برنامه ریزى آفاتى هم دارد که از جمله آن، فقدان تلاش و پشتکار در دستیابى به هدف برنامه است. و یا آنکه در ابتداى فعالیت منطبق با برنامه، چنانچه به همه موارد مورد نظر دست نیافتیم، ممکن است دچار دلسردى شویم و از ادامه ى راه باز بمانیم. و یا اینکه عمل به برنامه ریزى جدّى، مستلزم چشم پوشى از برخى فرصت هاى فراغت، سرگرمیها و تفریحات مى باشد، در این صورت خود را سازگار با برنامه مى نماییم تا بتوانیم به نتیجه ى مطلوبى دست یابیم.
از مزایاى برنامه ریزى این است که بر حس اعتماد به نفس مى افزاید و هسته مرکزى اطمینان به شخصیت را رشد مى دهد و موجب مى شود با نگاهى امیدوارتر به جهان بنگریم. از نگاه دیگر، برنامه ریزى در ابتدا با کندى ممکن است مواجه شود ولى در جریان عمل به برنامه به آن عادت مى کنیم و به مرور زمان ملکه شخصیت ما مى شود. برنامه ریزى علاوه بر صرفه جویى در وقت و فرصت هاى زندگى، موجب مى شود تا خود را و نیازهایمان را بهتر و بیشتر بشناسیم. همچنین برنامه ریزى، تفکر ما را نسبت به زندگى شکل مى دهد و تفکّر منسجم منجر به عمل موفق در زندگى فردى و اجتماعى مى شود.
موفق ومؤید باشید.
« وقت شناسى»
اگر جوانى، بهار عمر است، وقت سرمایه ى همه فصول عمر است. و به تعبیرى، وقت طلاست بلکه وقت فراتر از طلا و طلاساز است. پروین اعتصامى، در باب ارزش وقت چنین مى سراید:
گهر وقت، بدین خیرگى از دست مده / آخر این درّ گرانمایه، بهایى دارد
از منظر دین نیز، اولین پرسش هایى که در قیامت از انسان مى شود از چند چیز است از جمله:
1. از عمر آدمی که در چه راهى فنا کرده است،
2. از جوانی که در چه چیزى گذرانده است،
3. از مال که از چه طریقى بدست آورده است،
4. از محبّت اهل بیت (امام شناسى). (خصال صدوق، ج 1، ص 253).
بنابراین وقت و عمر انسان ارزشمند تر از آن است که به بطالت بگذرد. انسان برای اینکه بتواند در مسیر کمال قدم بردارد باید از لحظه به لحظه عمر و زندگی خود کمال استفاده را ببرد. با نگاهی به زندگی انسانهای بزرگ خواهید دید که شرط رسیدن به سعادت و موفقیت در هر کاری، اشتغال منظم و پیوسته به همان کار می باشد. حال این کار تحصیل علوم باشد یا تهذیب نفوس فرقی نمی کند. مرحوم آیت الله بهجت با اینکه بیش از نود سال از عمرشان می گذشت، لحظه ای در مسیر نشر علوم و تربیت و تهذیب نفوس از پای ننشست و با این کار خود را جاودانه نمود.
لذا باید آن بخش از ساعات زندگیتان که فراغت بیشتری دارید را با مطالعه مواد درسی رشته تحصیلی خود پر کنید. شاید بیشترین نیازها، کاستی ها و اساسی ترین اهداف شما همین تحصیل باشد و باید بیشترین محتوای برنامه شما نیز امور درسی و تحصیلی باشد. کار را از مواد درسی ضروری، مواد درسی که در آنها احساس ضعف می کنید وکاستی را در تحصیل شما ایجاد کرده است شروع کنید. گمان نمی کنیم جز دو برنامه فوق برنامه اساسی دیگری وجود داشته باشد مگر برنامه های ریز و جزئی. وجود تفریح و گردش و برنامه های نشاط آور یکی از ضرورت های زندگی انسانی است که نباید جای مسائل اساسی و اصلی زندگی را بگیرد.امام کاظم(ع) می فرمایند بکوشید برنامه و ساعت زندگی خود را در چهار بخش تنظیم کنید:
1- بخشی را به مناجات.
2- بخشی را به کسب معاش و روزی.
3- بخشی را نیز به معاشرت با برادران دینی مخلص و مورد وثوق که عیب شما را می نمایانند، اختصاص دهید.
4- بخشی را نیز به تفریح بپردازید.
برای موفقیت در وادی خودسازی لازم است برنامه عبادی منظمی داشته باشید:
1- مراقبه و محاسبه: در آغاز هر کارى کمى مکث کنید اگر واجب است حتما انجام دهید اگر حرام است حتما ترک کنید و اگر نه حرام است نه واجب در انجام و ترک آن مختارید. این سه چیز را قبل از انجام هر کارى مشخص کنید سپس انجام دهید. اصل این توجه و مراقبه چندین فایده دارد اولاً انسان به حرام نمى افتد و نیز واجبى از او ترک نمى شود. ثانیا: انسان را از غفلت شبانه روزى مى گیرد. ثالثا: ترک حرام و فعل واجب به قصد قربت خود عبادت به حساب مى آید مى توان فعل تمام واجبات و ترک تمام محرمات را به قصد قربت انجام داد حتى افعالى که نه واجب هستند نه حرام مى توان با قصد قربت آنها را عبادى کرد مثلاً خوابیدن به موقع شب با این قصد باشد که تجدید نیرو شود و انسان صبح یا سحر به هنگام نماز بهتر خداوند را عبادت کند و… شب به محاسبه بنشیند که آیا مراقبه طول روز را خوب انجام داده یا نه. اگر خوب انجام داده و نه تنها در اول هر کارى مراقبه اش را انجام داده بلکه آن کار را طبق مراقبه انجام داده مثلاً اگر در اول فهمید فلان کار حرام است در عمل هم آن را ترک کرده یا اگر در اول فهمید واجب است در عمل آن را انجام داده اینجا شکر خداى را هر چند زبانى به جا آورد و اگر خوب انجام نداده علت یابى کند تا به مرور نقص ها و علت عدم موفقیت را کشف کند تا بعد از سال ها به جایى برسد که حتى یک گناه از او صادر نشود و خلاصه این که مدار مراقبه و محاسبه شما انجام واجبات و ترک محرمات مى باشد.
حضرت على(ع) مى فرمایند: «ان هذه النفس لامارة بالسوء فمن اهملها، جمحت به الى المآثم؛ همانا این نفس پیوسته به بدى و زشتى امر مى کند پس هر کسى آن را مهمل به حال خود واگذارد (ولى او انسان را رها نمى کند و) او انسان را به سمت گناهان مى کشاند»، (الغرر والدرر، باب النفس به نقل از سر الاسراء، استاد على سعادت پرور، ج 1، ص 305، روایت 20). بنابراین مراقبه و محاسبه را باید جدى گرفت که از اساسى ترین دستورات اخلاقى و سازنده مى باشد.
2- نماز اول وقت: اگر کار اهمى با نماز اول وقت در تعارض نباشد نماز اول وقت را ترک نکنید. روایات و نیز بزرگان نماز اول وقت را اکیدا سفارش کرده اند. امام صادق(ع) مى فرمایند: «لکل صلاة وقتان: اول و آخر، فاول الوقت افضله و لیس لاحد ان یتخذ آخر الوقتین وقتا الا من علة و انما جعل آخرالوقت للمریض والمعتل و لمن له عذر و اول الوقت رضوان الله و آخر الوقت عفوالله؛ براى هر نمازى دو وقت است: اول وقت و آخر وقت پس اول وقت برتر و با فضیلت تر است و براى کسى نشاید که آخر وقت را وقت (نماز) اتخاذ کند مگر از روى علتى و آخر وقت فقط براى شخص بیمار و ناتوان و کسى که داراى عذرى است مى باشد و اول وقت خشنودى خدا را دربردارد ولى آخر وقت عفو خدا را»، (میزان الحکمه، ج 5، ص 401، روایت 10390).
3- مستحبات نشاط آور: از میان مستحبات از نمازهاى نافله گرفته تا دعاى کمیل و ندبه و… فقط و فقط آنهایى را انجام دهید که براى شما نشاط آور است و از تحمیل نفس بر مستحبات پرهیز کنید فقط به اقبال قلب بنگرید هر عمل مستحبى که قلب بدان اقبال داشت و برایتان نشاط بخش و حال آور بود به همان اکتفا کنید، حتى نسبت به نماز شب که سفارش زیادى شده است اگر نشاط نداشتید یا اصلاً نخوانید یا خیلى خیلى خلاصه در ظرف ده دقیقه تمام یازده رکعت را با حذف مستحبات بخوانید.
4- توسل به ائمه معصومین(ع): گاه گاهى مخصوصا به اقتضاى حال و اقبال قلب به ائمه معصومین(ع) توسل جویید و توفیق و حاجات خود را از آن معادن کرم بخواهید.
5- دائم الوضوء: سعى کنید همیشه با وضو باشید واگر براى شب قبل از خواب وضو بگیرید کافى است.
6- زیارت اهل قبور: هفته اى یک بار به زیارت اهل قبور مؤمنین و شهداى عزیز بروید و اگر وقت خلوتى را انتخاب کنید تا تأمل بیشترى کنید و گذرا بودن دنیا بیشتر در دلتان جا افتد خیلى بهتر است هدف این است که دل تکان بخورد و رغبت خود را به دنیا کم کند و به فکر آخرت و عالم قبر و قیامت بیفتد.
«اصول برنامه ریزی»
برای اینکه در برنامه ریزی کارها بتوانید موفق عمل کنید، اصولی را ذکر می کنیم که بتوانید با رعایت آنها به این هدف برسید. لازم است بدانید اصل برنامه ریزی و تقسیم ساعت های شبانه روز و مراقبت از کار خود را خود شما انجام می دهید. کمکی که از ما برمی آید برشماری اصولی است که لازم است در برنامه ریزی رعایت شود. این اصول به قرار زیر است:
1. برنامه باید در حد توان باشد نه خارج از توان، همانطور که گفته اند سنگ بزرگ علامت نزدن است. پس باید مطابق طاقت و توان جسمی و روحی تان برنامه را طرح ریزی و اجرا کنید و از حد تعادل خارج نشوید.
2. هر روز فعالیت های روزانه خود را ارزیابی کنید و پایان روز و قبل از آن که به بستر بروید بررسی کنید که کدام یک از کارها و وظیفه های مقرر شده را انجام داده اید و کدام یک را نیمه کاره رها کرده و انجام نداده اید، نسبت به فعالیت های انجام شده خود را تشویق کرده و به خود آفرین بگویید و پاداشی را در نظر بگیرید و نسبت به انجام نداده ها خود را تنبیه کرده مثلا خود را جریمه مالی کنید و صدقه ای را به مستمندان بدهید و یا ….
3. ایده آل نگر و مطلق گرا نباشید، یعنی نخواسته باشید تمام خواسته ها و آرزوهایتان فوری و به شکل کامل و تمام برآورده شود هر چند در راه به دست آوردن آن تلاش می کنید ولی اگر از دسترسی به برخی از آنها ناتوان بودید و شرایط فراهم نبود، نگویید به طور کلی باید آن را رها کرد بلکه در تلاش های بعدی در پی نیل به آن باشید و خسته نشوید.
4. توکل به خداى متعال را در هیچ لحظه اى از زندگیتان از دست ندهید، بلکه در مواقع حساس و دشوارى که برایتان پیش مى آید، بیشتر از همیشه به نیروى ایمان به خدا، تکیه کنید و او را در همه حال ناظر بر خود و پشتیبان واقعى تان بدانید. در چنین صورتى به یارى حق، موفقیت در انتظار شما خواهد بود.
یکى از تفاوت هاى اساسى میان انسان و حیوان این است که حیوان فقط در زمان حال زندگى مى کند و انسان در سه زمان: گذشته، حال و آینده. گذشته محمل تجارب است، حال منزلگاه تصمیم گیرى است، و آینده سکوى رشد و ارتقاء. انسان با تجزیه و تحلیل رویدادهاى گذشته، دست به برنامه ریزى زمان حال مى زند و آینده را رقم مى زند.
البته، برنامه ریزى آفاتى هم دارد که از جمله آن، فقدان تلاش و پشتکار در دستیابى به هدف برنامه است. و یا آنکه در ابتداى فعالیت منطبق با برنامه، چنانچه به همه موارد مورد نظر دست نیافتیم، ممکن است دچار دلسردى شویم و از ادامه ى راه باز بمانیم. و یا اینکه عمل به برنامه ریزى جدّى، مستلزم چشم پوشى از برخى فرصت هاى فراغت، سرگرمیها و تفریحات مى باشد، در این صورت خود را سازگار با برنامه مى نماییم تا بتوانیم به نتیجه ى مطلوبى دست یابیم.
از مزایاى برنامه ریزى این است که بر حس اعتماد به نفس مى افزاید و هسته مرکزى اطمینان به شخصیت را رشد مى دهد و موجب مى شود با نگاهى امیدوارتر به جهان بنگریم. از نگاه دیگر، برنامه ریزى در ابتدا با کندى ممکن است مواجه شود ولى در جریان عمل به برنامه به آن عادت مى کنیم و به مرور زمان ملکه شخصیت ما مى شود. برنامه ریزى علاوه بر صرفه جویى در وقت و فرصت هاى زندگى، موجب مى شود تا خود را و نیازهایمان را بهتر و بیشتر بشناسیم. همچنین برنامه ریزى، تفکر ما را نسبت به زندگى شکل مى دهد و تفکّر منسجم منجر به عمل موفق در زندگى فردى و اجتماعى مى شود.
موفق ومؤید باشید.