در عرف فارسی زبان ها بیشتر پری و ملک به فرشته اطلاق می شود و با بررسی آیات و روایات متعدد، می توان ویژگی های زیر را برای اجنه و فرشتگان برشمرد.
فرشتگان:
1. موجودات شریف و ارزشمندی هستند که واسطه بین خداوند متعال و عالم محسوس به شمار می آیند و در همه حوادث بزرگ و کوچک جهان نقش دارند؛ بر هر امری با توجه به ابعاد و جنبه های مختلف آن یک یا چند فرشته گمارده شده است، نقش فرشتگان در حوادث و جریان ها، اجرای فرمان الاهی و تثبیت آن در جایگاه ویژه اش است. قرآن کریم در این باره می فرماید: «لا یسبقونه بالقول و هم بامره یعملون؛ آن ها در هیچ سخنی بر خداوند پیشی نمی گیرند و مطیع امر خداوندند.»(1).
2. در فرشتگان سرکشی و نافرمانی وجود ندارد؛ چون اراده ای مستقل از اراده خداوند ندارند تا چیزی خلاف خواست او بخواهند. قرآن در این مورد می فرماید:«لا یعصون الله ما امرهم و یفعلون ما یؤمرون؛ فرمان خداوند را مخالفت نمی کنند و امر او را اطاعت می کنند.» (2).
3. فرشتگان، با وجود فراوانی و کثرت، از نظر مقام و درجه مختلفند. برخی برتر از برخی دیگرند و عده ای فرمانده و عده ای فرمانبردارند. آن که فرمانده است به امر الاهی امر می کند و فرمان می دهد و آن که فرمانبر است نیز به دستور الاهی مطیع و فرمانبردار است و همگی در این ویژگی که از خود اراده و اختیاری ندارند، مشترکند؛ چنان که قرآن می فرماید: «و ما منّا اِلاّ و له مقام معلوم؛ هر کدام از ما فرشتگان دارای رتبه و جایگاه معین و مشخصی است.» (3).
4. چون کارهای فرشتگان به امر خداوند و اراده او است و خداوند در همه امورش غالب و چیره است – «و الله غالبٌ علی امره؛ خداوند بر کارش مسلط و چیره است(4). – و هیچ چیز در آسمان ها و زمین او را عاجز و مغلوب نمی سازد، (5). فرشتگان نیز که فرمانبرداران حق بوده، اراده و خواستی جز اراده و خواست او ندارند و همواره چیره و پیروزند. (6).
اما اجنه:
در عالم هستی برخی از موجودات غیرمحسوس اند و به حواس طبیعی و عادی قابل درک نیستند. یکی از این موجودات جن است. جن که در اصل معنا مفهوم «پوشیدگی» دارد، از چشم انسان پوشیده است. قرآن وجود این موجود را تصدیق کرده و سوره ای به نام «جن» نیز در قرآن وجود دارد. در قرآن گاهی از این موجود به «جان» نیز یاد می شود (7).
ماهیت و حقیقت این موجودات چندان برای ما روشن نیست ولی از پاره ای آیات و روایات می توان برخی از مشخصات این موجود دست یافت، از جمله:
1- از آتش آفریده شده و خلق آن پیش از خلق انسان است (8).
2- جن نیز مانند انسان مکلف و مسؤول است (9).
3- دسته ای از آنها مؤمن و گروهی کافر، عده ای از آنها نیک کردار و برخی از آنها زشت کردارند (10).
4- بعضی از آنها مرد و مذکر و پاره ای دیگر زن و مؤنث هستند و تولید نسل نیز می کنند (جن، آیه 6).
5- آنها زندگی می کنند و می میرند (11). (12).
6- دارای شعور و اراده اند و می توانند با سرعت حرکت کنند. مانند قصه حضرت سلیمان و تخت بلقیس – ملکه سبا – (13).
7- مسخّر انسان می گردند. البته در این رابطه تنها در قرآن به قضیه حضرت سلیمان اشاره شده است که علاوه بر پرندگان، وحوش و انسان ها،جن ها نیز در اختیار و به فرمان حضرت سلیمان بودند (14).
8- در روایات آمده است که جن مؤمن برای پیامبران و امامان، مسخر می شوند و خدمت می کنند و کسانی که به اذن الهی ولایتی دارند نیزمی توانند جنیان کافر را تحت فرمان خویش درآورند، (15).
9- از پاره ای آیات قرآنی و روایات معلوم می شود که جنیان به پیامبر خدا(ص) ایمان آورده اند (16).
منابع:
1- انبیا(21)، آیه 27.
2- تحریم(66)، آیه 6.
3- صافات(37)، آیه 164.
4- یوسف(12)، آیه 21.
5- فاطر(35)، آیه 44.
6- المیزان، ج 17، ص 12، ذیل آیه اول سوره فاطر.
7- الرحمن، آیه 39 و حجر، آیه 27.
8- حجر، آیه 27 – الرحمن، آیه 15.
9- ذاریات، آیه 56.
10- جن، آیات 11 و 14 و 15 – احقاف، آیه31.
11- احقاف، آیه 18.
12- المیزان، علامه سید محمد حسین طباطبایی، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ پنجم1371، ج 20، ص 41.
13- نمل، آیه 39 -38.
14- نمل آیات 17 تا 39 – سبأ، آیه 14 – 12 – انبیاء، آیه 82.
15- مصباح یزدی، محمد تقی، معارف قرآن، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، چاپدوم 1378 – ص 312 – 313.
16- جن، آیه 1 – احقاف، آیه 32 – 29.