در مباحث اندیشه اسلامی موضوع مهدویت و اعتقاد به ظهور، همواره به عنوان یکی از مصادیق ایمان به غیب مطرح بوده است و انسان با ایمان، نه امکان ظهور را بعید می داند؛ زیرا قدرت خداوند لایزال است و نه در صدق گفتار پیامبر در مورد مصادیق غیب شک می کند، از آن جهت که:« و لا ینطق عن الهوی ان هو الا وحی یوحی»(2).

ظهور طلعت الرشیده و الغره الحمیده، که مایه عزت مسلمانان و اسلام و ذلت منافقان و نفاق است، تردید ناپذیر است که اعتقاد به وجود و ظهور انسان معصوم و کاملی که آخرین وصی پیامبراکرم اسلام(ص)است و حتی اگر از عمر جهان تنها یک روز هم باقی مانده باشد به امر خدا ظهور می کند، از زمان پیامبر(ص) در جامعه مطرح بوده است. سیر تاریخی این اعتقاد در گذر زمان دستخوش تحولاتی گردیده است به گونه ای که هر چه به آخرالزمان نزدیک تر می شویم در بین مسلمانان کم باور و دارای ایمان سطحی، در هاله ای از ابهام فرو رفته است و این همان رمز اهمیت ماهیت انتظار طبق حدیث مشهوری است که برترین عبادت را انتظار فرج معرفی می کند.

مؤمنی که پس از گذشت قرنها همچنان امیدش را حفظ کرده است و این انتظار به عنوان اهرمی قوی برای تلاش در جهت رسیدن به جامعه آرمانی موعود عمل می کند، حقیقتاً سزاوار است که عمل او بهترین و برترین عبادت تلقی گردد. «سلام بر او و سلام بر منتظران واقعی او، سلام بر غیبت و ظهور او و سلام بر آنانکه ظهورش را با حقیقت درک می کنند و از جام هدایت و معرفت او لبریز می شوند»(3).

فلسفه غیبت

در فصلنامه انتظار موعود(4)در مورد همین بحث از حضرت آیه ا… علوی گرگانی مطالبی نقل شده که بسیار جالب است، خلاصه نظر ایشان این است:

مقدمه اول: بر اساس عقیده ما، ائمه مظهر صفات جمالی خداوند هستند. وجود مبارک امام وجودی است که تمام این عالم به وجود او وابسته است اگر امام غیر از این باشد ما او را امام نمی دانیم.

مقدمه دوم: ائمه وقتی در جامعه بودند، مشی و حرکت آنها، مانند انسانهای دیگر بود؛ همان تعبیری که در مورد پیامبر هم بود:« ما لهذا الرسول یاکل الطعام و یمشی فی الاسواق»(5)یعنی: این عالم در ظاهر وجود مبارک آنها تأثیر می کرد؛ چون، خداوند می خواست بگوید پیغمبر ملک نیست؛ از خودتان است؛ مثل خودتان راه می رود؛ می نشیند و… اگر حضرت بقیه ا… تشریف بیاورد و بخواهد آشکارا داخل جمعیت باشد و سوء قصدی باشد از دو حال خارج نیست: یا باید اثر کند که در این صورت با اصل:« لولا الحجه لساحت الارض»نمی سازد و در صورت دوم اگر اثر نکند، یعنی امام(ع) در متن جامعه باشد، به عنوان یک وجود استثنایی و هیچ چیز در وجودش اثر نگذارد این چه انسانی است. این انسان نیست اصلاً العیاذ بالله مثل اینکه خداست.

علاوه بر این دلیل، در مورد فلسفه غیبت، دلایل دیگری هم ذکر شده است؛ از جمله اینکه: غیبت رازی است از اسرار الهی و یا حکمتی مانند امتحان بندگان قابل تصور است؛ زیرا، اگر سرّ غیبت معلوم باشد مرتبه ایمان و تسلیم افراد در برابر تقدیر الهی آشکار می گردد.

آخرالزمان

اصطلاحی است به معنی آخرین دوران حیات بشر قبل از رستاخیز. در فرهنگ اسلامی، آخرالزمان هم دوران نبوت پیامبراکرم(ص)، تا وقوع قیامت را شامل می شود و هم دوران غیبت و ظهور مهدی موعود(ع) را. در دوران معاصر عده ای از مفسران و متفکران مسلمان از قبیل: مرحوم علامه طباطبایی، استاد شهید مرتضی مطهری با اتکا به آیاتی از قرآن کریم اعراف: 138، انبیا:105، صافات: 171 و 172، استخلاف انسان در زمین و فرمانروا شدن نیکوکاران زمین، وراثت صالحان و پیروزی حق بر باطل را به رغم جولان دایمی باطل به عنوان سرنوشت آینده بشر مطرح کرده اند و آیات و روایات مربوط به تحولات آخرالزمان را بیانگر نوعی فلسفه تاریخ دانسته اند. و به اعتقاد ایشان، عصر آخرالزمان عبارت است از دوران شکوفایی تکامل اجتماعی و طبیعی نوع انسان. چنین آینده ای امری است محتوم، که مسلمانان باید انتظار آن را داشته باشند و نباید منفعل و دلسرد به حوادث واقعه بنگرند، بلکه با حالتی پر نشاط و خواهان صلاح جامعه انسانی و آگاه از تحقق اهداف تاریخی انتظار، باید سرشار از امید، آمادگی و کوشش در خور این انتظار مقدس باشند.(6)

در احادیث بسیاری آمده است که، حضرت مهدی در آخرالزمان ظاهر می شود. پیامبراکرم(ص) بر فراز منبر فرمود:

مهدی از عترت و اهل بیت من است؛ او در آخرالزمان ظهور می کند(7). و نیز فرمود: مژده باد شما را به ظهور مهدی که او در آخرالزمان به هنگام سختی روزگار و فتنه و اختلاف و عدم امنیت می آید و خداوند به وسیله او زمین را پر از قسط و عدل می نماید.(8)

براساس روایات معصومین، آخرالزمان خود به دو مرحله کاملاً متفاوت تقسیم می شود: دوران نخست که در آن انسان به مراحل پایانی انحطاط اخلاقی خود می رسد. و دوران بعد، عصر تحقق وعده های الهی به پیامبران و اولیای خداست که با قیام مصلح جهانی آغاز می شود.

نشانه های آخرالزمان

همان طور که قبلاً هم در تعریف آخرالزمان ذکر شد، شامل مرحله ای است که بشر در آن مرحله به اوج انحطاط اخلاقی می رسد و بسیاری از رذایل دامنگیر مردم می شود؛ از قبیل: رشوه. همان طور که می دانیم رشوه مالی است که شخص در برابر انجام عملی، که از وظایف اوست، می گیرد و یا برای ابطال حقی یا احقاق ناحقی به فرد داده می شود. رشوه از محرمات شرع اسلام است و در نکوهش آن اخبار زیادی وارد شده است پیامبر اسلام فرموده است: خدا لعنت کند رشوه دهنده و رشوه گیرنده و واسط بین آن دو را.

پیامبر(ص) فرمود: در آخرالزمان معامله و داد و ستد با رشوه انجام می شود و دین را نادیده می گیرند و دنیا را ارج می نهند و در اخبار آخرالزمان آمده است:

در آن زمان ربا شایع می شود و کارها با رشوه انجام می یابد و رشوه را به نام هدیه حلال می پندارند.(9)

هرج و مرج از دیگر آفات دوران آخرالزمان است؛ پیامبراکرم(ص)فرمود: در آینده روزگاری به شما روی می آورد که جهل و نادانی در آن فرود می آید و علم و دانش از آن رخت می بندد و هرج و مرج در آن فراوان می گردد. عرض شد: یا رسول الله چگونه هرج و مرج پدید می آید؟ فرمود:کشتار(10).

در حدیث دیگری از آن حضرت آمده که، زمانی پیش از قیامت هرج و مرج پیش خواهد آمد. عرض شد: چگونه هرج و مرجی؟ فرمود: کشتار، نه کشتار کفار، که همین امت به جان یکدیگر می افتند تا جایی که برادر، برادر خود را بکشد، عقول مردم در آن زمان گرفته می شود.(11)

تکریم پیامبر از حضرت(ع)

پیامبراسلام در احادیث فراوانی به آمدن مهدی(ع) بشارت داده و از حضرت تکریم کرده است. ابوذر غفاری می گوید: از پیغمبر خدا شنیدم که فرمود: هر کس مرا و اهل بیت مرا دوست دارد آن گاه اشاره به علی و حسنین کرد و گفت: این برادرم و بهترین اوصیاست و سبطین من بهترین اسباط و به زودی خارج می فرماید خدای تعالی از صلب حسین ائمه دین را و از ماست مهدی این امت. گفتم: ای پیغمبر خدا چند نفر ائمه پس از شما خواهند بود؟

فرمود: به عدد نقباء بنی اسرائیل.

نیز پیامبر(ص) فرمود: خروج می کند مردی از اهل بیت من که عمل می کند به سنت من و خدا برکت خود را به سبب او از آسمان نازل می فرماید و برکات زمین را به سبب او ظاهر می نماید و زمین پر از عدل می نماید، بعد از آنکه پر شده باشد از ظلم و جور. و نیز فرمود: امامان پس از من دوازده تن خواهند بود، یا علی! تو اولین ایشانی و آخر آنها امام قایمی است ملقب به مهدی، که خدای عالم در دوره آخر به دست او فتح می فرماید مشرق و مغرب زمین را.

المهدی طاووس اهل الجنه: این روایت به نحو ارسال از ابن عباس، از پیامبر(ص) نقل شده است که فرمود: حضرت مهدی(علیه السلام) طاووس بهشتیان است.(12)

روایت شده است که رسول اکرم پس از یاد کردن ائمه اطهار دستهای خود را به دعا برداشت و گفت: خدایا دوست بدار هر کس که خلفای مرا دوست بدارد و ولای امامان امتم را پس از من داشته باشد و دشمن بدار هر آنکه با آنان دشمنی کند و هر که آنها را یاری کند یاری اش کن و هرکس خواریشان را بخواهد خوارشان گردان(13).

بدون شک دعا برای مولی صاحب الزمان موالات و یاری آن حضرت و تمام امامان برحق است و چنین کسی مشمول دعای خیر رسول خدا می شود.

انتظار

ماهیت زندگی انسان با انتظار و امید به آینده عجین شده است، به گونه ای که زندگی بدون انتظار مفهومی ندارد بدون انتظار و امید به آینده ای بهتر، حرکت و تلاش ممکن نیست و این همان معنای انتظار پویاست که از آن، به با فضیلت ترین عبادت یاد شده است. از طرفی انتظار ایست و فلج کننده، که نتیجه برداشت سطحی عده ای از قیام مهدی(ع) است، طبق این نظر بهترین شکل انتظار ترویج و اشاعه فساد است؛ زیرا، حرکت اصلاحی ظهور منجی را عقب می اندازد؛ چون، ظهور زمانی اتفاق خواهد افتاد که حقیقت طرفداری نداشته باشد.

فلسفه انتظار دمیدن روح امیدواری و پایداری است، انتظار و عقیده به ظهور مصلح، شیعه را در جریان زمان، برای مقاومت پرورش داد و جامعه شیعه را از زوال نگاه داشت و تا امروز این عقیده عامل بقای شیعه و پایداری اوست. شیعیانی که با وضعیت اسفبار حکومت بنی امیه و بنی عباس رو به رو شده بودند، اگر منتظر و آینده بین نبودند و به پیروزی حق و عدالت اعتقاد نداشتند، هرگز برایشان حال مقاومت باقی نمی ماند و از دگرگون شدن اوضاع ناامید می شدند و ریشه هر حرکت و پایداری در آنها خشک می شد؛ اما قرآن کریم بشارت داده و پیامبراکرم(ص) و حضرت علی(ع) نیز وعده داده اند که این دین پایدار می ماند و همیشه حق پیروز است. پس از رحلت رسول خدا(ص) تا به امروز، ریشه همه حرکتها و نهضتهای شیعه علیه باطل عین فلسفه انتظار و عقیده به ادامه مبارزه حق و باطل بوده است. این همان فلسفه ای است که در ادیان گذشته نیز مایه امیدواری پیروان آنها و مشوق آنان به پایداری بوده است. پس فلسفه انتظار مانند یک عامل و ماده حیاتی مهم در تمام ادیان آسمانی وجود داشته و رمز بقاء و موجودیت آنان بوده است و اکنون هم از عوامل بقای جامعه مسلمانان است.(14)

آثار انتظار و وظایف منتظران

کسی که انتظار قیام مصلح جهانی را دارد، تحول بسیار وسیع و اساسی را در طول تاریخ بشر دارد؛ چون، معنای انتظار شامل نارضایتی از وضع موجود و تمایل به وضعیت بهتر است. پس منتظران واقعی دارای خصوصیاتی هستند و آثاری در آنها مشهود است:

* خودسازی فردی:

منتظر همیشه باید خود ساخته و آماده باشد؛ برای تحقق بخشیدن به چنین انقلاب عظیمی مردانی بزرگ، مصمم، نیرومند، خودساخته و شکست ناپذیر و دارای بینش عمیق لازم است. خودسازی برای چنین هدفی، مستلزم به کار بستن برنامه های اجتماعی، فکری و اخلاقی است.

* خودسازی اجتماعی:

منتظر علاوه بر خودسازی خویش، باید مراقب حال دیگران نیز باشد و علاوه بر اصلاح خویش، در اصلاح دیگران و جامعه خود نیز بکوشد، در میدان مبارزه هیچ فردی نمی تواند از حال دیگران غافل بماند، بلکه موظف است هر نقطه ضعفی را که در هر کجا می بیند اصلاح کند و هر موضع آسیب پذیری را ترمیم نماید.

* حل نشدن در فساد محیط:

یکی از آثار انتظار عدم تسلیم در برابر آلودگیهای جامعه است. هنگامی که فساد فراگیر می شود و بیشتر مردم را به آلودگی می کشند، گاهی افراد پاک در یک بن بست روانی قرار می گیرند و از اصلاحات مأیوس می شوند و فکر می کنند که کار از کار گذشته است و دیگر برای اصلاح امیدی نیست. این نومیدی ممکن است آنان را به صورت تدریجی به فساد و همرنگی با محیط بکشاند، تنها چیزی که می تواند در آنها روح امید بدمد و به مقاومت و خویشتن داری دعوت کند، امید به اصلاح نهایی و ظهور مصلح جهانی است.

* پایداری در برابر رهبریهای فاسد و مبارزه با فساد:

هرکس سرگذشت دستگاههای جبار بنی امیه، بنی عباس، امویین اندلس، سلاطین عثمانی و دیگر کسانی را که بر جوامع مسلمان به اسم اسلام و حاکم مسلمان در هند، ماوراءالنهر، ایران، مصر، شام و نقاط دیگر آسیا، آفریقا، اروپا مسلط شدند، بخواند می فهمد که چه وضع ناامیدکننده ای پیش آمد که، هدفهای واقعی و اصول اسلام بیشتر از رسمیت افتاد و اصلاً مطرح نشد. تنها چیزی که مسلمانان را در برابر این وضعیت نگاه داشت و آنها را در حال اعتراض به اوضاع و تقاضای اجرای برنامه های اسلامی دلیر کرد، وعده های قرآن و پیامبر(ص) بود که: این دین از بین نمی رود و آینده برای اسلام است. این وعده ها بود که مسلمانان را در برابر حوادثی مانند: تسلط بنی امیه، جنگهای صلیبی، هجوم چنگیز و سرانجام استعمار قرن اخیر پایدار نگه داشت و مسلمانان را علیه آنان به جهاد و پیکار بر انگیخت. بنابراین مسلمان تسلیم ظلم و فساد نمی شود و با ستمگران و مفسدان همراه و همصدا نخواهد شد.(15)

* شناخت حجت خدا و امام عصر(ع):

کسب معرفت نسبت به وجود مقدس امام از بدیهی ترین وظایف منتظران است. این موضوع تا بدان درجه اهمیت دارد که در روایات بسیاری، که به طریق شیعه و اهل سنت از پیامبر گرامی اسلام(ص)و ائمه معصومین(ع) نقل شده، آمد است:« من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه»(16).

* پیوند با مقام ولایت:

حفظ و تقویت پیوند قلبی با حضرت و تجدید دائمی عهد و پیمان با آن حضرت از وظایف منتظران است. اگر شیعه منتظر در آغاز هر روز با حضور و توجه، عهد و پیمانی را با مقتدای خود تجدید نماید، هرگز به رکود، ذلت، ظلم و بی عدالتی تن نخواهد داد.

* ارتباط با فقها و مراجع تقلید:

ائمه(ع) تکلیف ما را در زمان غیبت امام و عدم دسترسی به امام معصوم(ع) مشخص کرده و به ما امر فرموده اند که به فقهای جامع الشرایط مراجعه کنیم. امام در یکی از توقیعات خود در پاسخ«اسحاق بن یعقوب»می فرماید: و اما رویدادهایی که پیش می آید به راویان حدیث ما مراجعه کنید، زیرا، آنها حجت بر شما هستند و من حجت خدا بر ایشان.

* بزرگداشت نام و یاد مهدی(ع):

با توجه به مطالب فوق کاملاً واضح است که منظر واقعی هرگز نمی تواند نقش یک تماشاچی را داشته باشد، بلکه باید از هم اکنون در صف انقلابیون قرار گیرد؛ چونکه، ایمان به نتایج و عاقبت این تحول بزرگ هرگز به او اجازه نمی دهد که در صف مخالفان باشد و قرارگرفتن در صف موافقان نیز محتاج به داشتن اعمال پاک و روحی پاک تر و برخورداری از شهامت و آگاهی کافی است و در نهایت اینکه انتظار یک مصلح جهانی به معنای آماده باشی کامل فکری، اخلاقی، مادی و معنوی برای اصلاح همه جهان است.

ظهور و آثار آن

ظهور به معنی طلوع و آشکار و پیدا شدن بعد از استتار است و کلمه ظهور به معنی ظهور امام زمان مطرح می شود. آثاری که از برکات عصر ظهور است، طبق روایات متعدد عبارتند از:

* ثروتها به صورت مساوی تقسیم می شود:

هنگامی که به واسطه ظهور امام زمان(ع)دنیا پر از عدالت شود ثروتهای جهان به طور مساوی تقسیم خواهند شد، چنان که امام محمدباقر(ع) فرمودند: وقتی قائم، اهل بیت قیام کند، ثروت را به طور مساوی تقسیم می کند.

* عدالت را در میان مردم پیاده می نماید.

* رضایت و خشنودی همگانی است. رسول اکرم(ص) می فرمایند: ساکنان آسمان، مردم زمین، پرندگان هوا، درندگان صحرا و ماهیان دریاها، همه و همه از او خشنود خواهند شد.

* فقر و بینوایی ریشه کن خواهد شد. در پرتو عدالت بقیه ا… عموم مردم بی نیاز خواهند شد.

همه مردم در امنیت به سر خواهند برد؛ چنان که امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: دشمنی از دلها زدوده می شود، درندگان و چهارپایان با یکدیگر سازش می کنند.

* برکات آسمانی نازل می شود؛ چنان که در حدیث آمده است: زمین چیزی از بذرهای خود را نگه نمی دارد، جز اینکه آن را بیرون می فرستد و آسمان چیزی از باران رحمتش را نگه نمی دارد، جز اینکه سیل آسا بر بندگان خود فرو می ریزد.

* همگی در رفاه به سر می برند؛ رسول خدا(ص) فرمودند: امت من در زمان حضرت مهدی(ع) آن چنان متنعم می شوند که هرگز چنین بهره مند نشده اند.

* زمین گنجهای پنهان خود را آشکار می کند؛ پیامبراکرم در این زمینه می فرماید: در آن زمان چهارپایان در امان هستند و درندگان با هم سازش می کنند؛ زمین پاره های جگرش، گنجهای پنهان و با ارزش خود را بیرون می ریزد، پاره های جگر زمین ستونهایی از طلا و نقره است.(17)

* رفع مزاحمتها و ایجاد آسایش برای عموم مردم است؛ چنان که امام باقر(ع) می فرمایند: مهدی(ع) راههای اصلی را توسعه می دهد.

زمینه سازان ظهور

انقلاب حضرت مهدی همچون دیگر انقلابها بدون مقدمه و زمینه سازی به وجود نمی آید، بلکه در آستانه ظهور حرکتهایی پا می گیرد و زمینه را برای ظهور آن حضرت فراهم می آورد. بخش عمده ای از روایاتی که درباره رویدادهای پیش از ظهور و یاران حضرت مهدی آمده است درباره ایران و ایرانیان است، که با تعبیرات گوناگون اهل فارس، عجم، اهل خراسان، اهل قم، اهل طالقان، اهل ری و… بیان شده است. با بررسی مجموعه این روایات به این نتیجه می رسیم که در کشور ایران پیش از ظهور، نظامی الهی و مدافع ائمه معصومین(ع) برپا می گردد که موردنظر امام زمان(ع) است و نیز مردم ایران نقش عمده ای در قیام آن حضرت دارند.(18)

از حسن بن محجوب، از عبدا… بن سنان، از امام صادق(ع) و او از پیامبر(ص) روایت کرده است که حضرت فرمود: قوم و گروهی بعد از شما خواهند آمد که اجر و پاداش یک مرد آنها با پاداش و اجر پنجاه نفر از شما برابر باشد. گفتند: ای رسول خدا(ص) ما در بدر و احد و حنین با شما بودیم و قرآن در زمان و میان ما نازل شد. حضرت در پاسخ فرمود: اگر به اندازه آنها بار تکالیف بر دوش شما گذاشته شود، تحمل نمی کنید و مانند آنها صبر ندارید.

منتظر

در بخشی از دعای ندبه می خوانیم:« این المنتظر لاقامه الامت و العوج».

کجاست آن امامی که مردم به منظور برطرف ساختن اساس کژی و انحرافها در انتظار او به سر می برند؟ منتظر یکی از لقبهای مشهور حضرت مهدی است؛ بر این اساس امام عصر(ع) را از آن جهت منتظر می نامند که شیعیان در انتظار او به سر می برند، تا پس از اذن ظهور یافتن از خداوند به یاری او بشتابند و او را در فراهم ساختن زمینه تشکیل حکومت عدل الهی و برچیدن بساط ظلم و نابسامانی از سرتاسر عالم و برقراری صلح و امنیت واقعی، که آرزوی همیشگی انسان در طول تاریخ بوده است، یاری کنند. درباره علت منتظر نامیده شدن امام مهدی روایاتی از طرف ائمه اطهار(ع) نقل شده است.

کمالات در عصر ظهور

پیامبر گرامی اسلام(ص) در وصف حضرت قائم(ع) فرمود: او ظاهر و باطن امامان است؛ یعنی آن حضرت آشکارکننده علوم ظاهر و باطن است، که خداوند متعال به پیامبر و امامان(ع)عطا فرموده و مظهر تمام کمالات و شئون آنان است. امیرالمؤمنین(ع) فرمود: ای کمیل هیچ علمی نیست مگر اینکه من افتتاح کننده آنم و هیچ چیزی نیست مگر اینکه قائم آن را به پایان می رساند. با این ویژگیها، که برای حضرت در روایات آمده تغییرات و تحولات در دوران ظهور بی نظیر است.

در روایتی آمده است: وقتی حضرت ظهور می کند، خداوند در گوشها و چشمهای شیعیان به اندازه چهار فرسخ قوت می دهد و به کمال می رساند و آنان با حضرت تکلم می کنند و سخنان یکدیگر را می شنوند؛ علاوه بر این در روایت دیگری آمده است که، در زمان قائم(ع) مؤمن در مشرق، برادر خود را در مغرب می بیند و بالعکس. بحث کامل شدن عقول بندگان و ظهور تمام علم و دانش در دوران ظهور نیز در روایات آمده است.(19)

نام روز ظهور

پیامبر گرامی اسلام(ص) روز ظهور حضرت مهدی(ع) را یوم الخلاص نامیده اند و پیش از او مسیح(ع) در انجیل از آن روز مسعود به عنوان یوم الخلاص تعبیر کرده است، بعد از او امام جعفر صادق(ع) نیز آن روز خجسته را یوم الخلاص نام نهاده است.(20)

در خاتمه باید گفت که مهدی(ع) همانند جد خویش محمد(ص)، که در ظلمات جاهلیت قیام کرد، در دل فسادها و تباهیها و ظلمتهای آخرالزمان قیام می کند و این پیشوای محمدی و دادگستر علوی و… با عصای موسی و انگشتر سلیمان پدیدار می گردد؛ او به روز عاشورا خروج می کند، در حالی که پرچم پیامبر را در دست دارد و زره پیامبر را بر تن و عمامه پیامبر را بر سر و شمشیر پیامبر را در دست و 313 تن یاران خاص او بر شمار یاران پیامبر در جنگ بدر، گرداگرد او جای دارند آنانکه حاکمان زمانند و وارثان زمین.(21)

نتیجه گیری

با تأمل در مطالب گذشته با کمال تأسف می توان گفت: ما برای آمدن او کاری جدی نکرده ایم که اگر می کردیم می آمد و نه تنها کار نکردیم بلکه با انواع آلودگیها و گناهان ظهورش را به تأخیر افکندیم. غفلت از امام در همه ابعاد زندگی ما وجود دارد حتی زمانیکه در فراق او گریه و برای فرج امام دعا می کنیم این گریه و دعا چون عاری از معرفت است سهمی از اجابت ندارد. پر واضح است که اولین قدم در یاری حضرت، خودداری از آزار آن حضرت است؛ زیرا، گناهان ما برای ایشان آزاردهنده است. ادعای محبت و انتظار با کوتاهی از انجام واجبات و احیاناً ارتکاب به محرمات سازگاری ندارد. اگر بخواهیم بدانیم وظایف ما در عصر انتظار چیست؟ بهتر است بیندیشیم که آن حضرت از ما چه انتظاری دارد.

نویسنده: لیلا کوشنده(1)

پی‌نوشت‌ها:

1.عضو هیأت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه تبریز.

2.سوره نجم، 3.

3. امام خمینی، صحیفه امام خمینی، ج21، ص 325.

4.فصلنامه انتظار موعود، ش10، ص 30-32.

5.سوره فرقان، 7.

6.فصلنامه انتظار موعود، ش10، ص 54.

7. مجلسی، بحارالانوار، ج51، ص 74.

8.صافی، منتخب الاثر، ص 171.

9.کامل سلیمان، روزگار رهایی، ج2، ص 707.

10.متقی، کنزالعمال، حدیث 30850.

11.همان، حدیث 31195.

12.بهشتی، ادیان و مهدویت، ص 36 و 37.

13. طبری، احتجاج، ج1، ص 98.

14.صافی گلپایگانی، امامت و مهدویت، ج1، ص 394.

15.طاهری، سیمای آفتاب، ص 211.

16.مجلسی، بحارالانوار، ج8، ص 368.

17.مفید، محمد بن محمد: انتشارات اسلامی، طهران، 1377.

18.چشم اندازی به حکومت مهدی(ع)، نجم الدین طبسی، ص 58.

19.بحارالانوار، ج52، ص 326.

20.روزگار رهایی، ج1، ص 567.

21. خورشید مغرب، ج2، ص 444.

منابع و مآخذ تحقیق:

1- قرآن مجید.

2- بهشتی، محمد، ادیان و مهدویت، تهران، مؤسسه انتشارات کوروش کبیر، 1342.

3-حکیمی، محمدرضا، خورشید مغرب، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1360.

4-خمینی، روح ا…، صحیفه امام خمینی(ره)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378.

5-صافی گلپایگانی، لطف الله، امامت و مهدویت، مکتب مؤلف دام ظلّه، 1381.

6-صافی، لطف الله، منتخب الاثر.

7-طبسی، نجم الدین، چشم اندازی به حکومت مهدی(ع)، قم، بوستان کتاب قم، 1380.

8-طاهری، حبیب الله، سیمای آفتاب قم، انتشارات مشهور، 1378.

9-طبری، احمد بن علی، احتجاج، قم، الشریف الرضی، 1380.

10-فصلنامه انتظار موعود، شماره 10، سال سوم، زمستان 1382.

11-کامل سلیمان، روزگار رهایی، ترجمه علی اکبر مهدی پور، تهران، آفاق، 1381.

12-مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، انتشارات اسلامیه؛ کتابچی، 1383.

13-مفید، محمد بن محمد، ارشاد مفید، تهران، انتشارات اسلامی، 1377.

متقی، علی بن حسام الدین، کنزالعمال، مؤسسه الرساله.