چرا اسلام (۲)

در قسمت اول این مقاله به بحث هایی چون سنجه های حقانیت یک دین، تحریفات عهدین،

امتیازات اسلام بر سایر ادیان پرداختیم و در آخرین شماره آن به بحث معارف و ادامه

امتیازات اسلام بر سایر ادیان خواهیم پرداخت. ما را با نظرات خود یاری کنید.

 

 معارف

 

3ـ کتاب معصوم الهی

یکی از مهم ترین امتیازات اسلام بر دیگر ادیان، «کتاب

آسمانی» آن است. قرآن مجید، از چند جهت بر کتاب های دیگر ادیان امتیاز دارد. برخی

از این جهات عبارت است از:

 1‌ـ3ـ کلام

الهی؛ قرآن مجید کتابی است که تماماً از سوی خداوند، بر پیامبر(ص) نازل شده و تمام

الفاظ و کلمات به کار رفته در آن، عیناً کلام الهی است. به دیگر سخن، اسلام تنها

دینی است که مستقیماً کلام خدا را در دسترس بشر قرار می دهد و انسان را با سخن او

آشنا می سازد؛ در حالی که دیگر ادیان، از چنین امر مهمی تهی بوده و حتی ادعای آن را

ندارند.

 دکتر موریس بوکای می نویسد: «فرق اساسی دیگر میان

مسیحیت و اسلام ‌ـ در مورد کتاب های مقدس ‌ـ این است که مسیحیت متنی ندارد که از

طریق وحی نازل شده و تثبیت گردیده باشد؛ اما اسلام قرآن را دارد که با ضابطه بالا

می خواند.

قرآن بیان و گزاره وحیانی است که از طریق جبرئیل به

محمد(ص) رسیده است. بر خلاف اسلام، اصول مذهبی مبتنی بر وحی در مسیحیت، بر پایه

گواهی های متعدد و غیر مستقیم افراد انسانی استوار است و بر خلاف تصور بسیاری از

مسیحیان، هیچ‌گونه قولی در دست نیست که واسطه نقل آن، یک شاهد عینی زندگانی عیسی(ع)

باشد» .

 توماس میشل ‌ـ استاد الهیات و کشیش مسیحی ‌ـ می

نویسد: بر خلاف قرآن، کتاب مقدس مجموعه ای بین 66 تا 73 کتاب است که در طول 1500

سال تألیف شده و شمار بزرگی از مؤلفان ‌ـ که تاریخ نام بسیاری از آنها را فراموش

کرده ‌ـ برای تهیه آن به عملیات پیچیده ای پرداخته اند.

او همچنین می گوید: «اصولاً مسیحیان نمی گویند خدا

کتاب های مقدس را بر مؤلفان بشری املا کرده است؛ بلکه معتقدند او به ایشان برای

بیان پیام الهی به شیوه خاص خودشان و همراه با نگارش مخصوص و سبک نویسندگی ویژه هر

یک، توفیق داده است».

میشل اشاره می کند که نویسندگان کتاب های مقدس، معصوم

نبوده و دچار محدودیت های علمی و تنگناهای زبانی بوده و به رنگ زمان خود در آمده

بودند و لاجرم خطاهایی نیز در کتاب مقدس به یادگار نهاده اند: «گاهی این نویسنده

بشری، نظریات غلط یا اطلاعات اشتباه آمیزی دارد که اثر آن در متن کتاب باقی می

ماند» .

 رابرت ا. هیوم نیز می نویسد: «اسلام، از این جهت که

متن مقدس آن صریحاً وحی خداوندی به یک فرد خاص ‌ـ بنیانگذار این دین ‌ـ است، در

میان همه ادیان جهان منحصر به فرد است. در قرآن سخنگوی اصلی خداست…» .

 2‌ـ3ـ

تحریف‌ناپذیری؛ قرآن کتابی است تحریف ناپذیر که همواره اصالت و عصمت خود را در طی

قرون حفظ و دست بشر را از دستبرد تحریف کوتاه کرده است؛ در حالی که هیچ یک از ادیان

موجود، از این ویژگی برخوردار نیست. «عصمت» امری افزون بر اصل الهی بودن پیام قرآن

است و برای آن می توان مراحل زیر را ذکر کرد:

 1‌ـ2‌ـ3ـ عصمت

از ناحیه نازل کننده (خداوند)؛

 2‌ـ2‌ـ3ـ عصمت

از ناحیه حاملان وحی و فرشتگان رساننده به پیامبر(ص) ؛

 3‌ـ2‌ـ3ـ عصمت

در دریافت وحی از سوی پیامبر(ص)؛

 4‌ـ2‌ـ3ـ عصمت

در ابلاغ وحی به مردم از سوی پیامبر(ص)؛

 5‌ـ2‌ـ3ـ عصمت

در بقا و استمرار تاریخی وحی در میان بشر تا پایان تاریخ.

 به اعتقاد مسلمانان، کتاب های آسمانی نازل شده بر

پیامبران پیشین نیز از نظر عصمت در چهار مرحله نخست با قرآن مجید همتا و همپ 

هستند؛  لیکن مرحله پنجم عصمت (تحریف ناپذیری ابدی در میان مردم) از اختصاصات قرآن

است.

 3‌ـ3ـ معجزه

جاوید و سند رسالت؛ پیامبران برای اثبات رسالت خود، معجزه آورده اند؛ لیکن کتاب

آسمانی آنها، غیر از معجزه و سند رسالتشان بوده است. اما قرآن خود معجزه است؛ یعنی

هم کتاب رسالت است و هم برهان صدق آن. از طرف دیگر این کتاب معجزه ای جاودان و باقی

و سندی زنده بر رسالت است که قرن ها و عصرها را در می نوردد و همگان را به تحدّی می

طلبد. در حالی که معجزات پیامبران پیشین، فقط نزد حاضرین مشهود بوده و اثری از آن

باقی نیست و جوامع بشری از مشاهده آن محرومند.

 افزون بر آن کتاب آسمانی اسلام، امتیازات بیشماری از

جهت محتوایی دارد که بررسی آنها مجالی فراخ تر می طلبد.

 

4ـ جامع بودن

 از دیگر ویژگی های اسلام در برابر دیگر ادیان، جامع

بودن آن است. اسلام برنامه تکاملی بشر تا پایان تاریخ را به ارمغان آورده است. جان

دیون پورت می نویسد: «… قرآن مطابق تحقیقات کومب با انجیل فرق دارد؛ زیرا انجیل

دارای مکتب و روش فقاهتی نیست؛ بلکه به طور کلی محتویات آن مرکب است از قصص و

روایات و بیانات تحریض و ترغیب بشر در نشر عواطف و احساسات عالی و فداکاری و… ولی

هیچ نوع عامل و رابطه منطقی جالب و جاذبی که این معانی را با یکدیگر ربط دهد، در

انجیل وجود ندارد. از این گذشته قرآن مانند اناجیل نیست که فقط به عنوان میزان و

شاخصی درباره عقاید دینی و عبادت و عمل درباره آن شناخته شده است؛ بلکه دارای مکتب

و روش سیاسی نیز هست؛ زیرا تخت و تاج یا به تعبیر دیگر اساس دستگاه و سازمان سیاسی،

روی این شالوده ریخته شده و هر نوع قانونی برای اداره امور کشور، از این منبع گرفته

می شود. و بالاخره کلیه مسائل حیاتی و مالی با اجازه همین منبع و مصدر قانون گذاری،

حل می شود.

 

5ـ نظام حقوقی اسلام

از جمله امتیازات انحصاری اسلام بر دیگر ادیان، نظام

حقوقی اصیل آن است. این مسئله بسیاری از اندیشمندان غرب را به تحسین و اعجاب وا

داشته است. اگر چه این مسئله در ذیل نظام رفتاری و بحث از «جامعیت اسلام» قابل

بررسی است، لیکن به جهت اهمیت ویژه ای که دارد به طور مستقل مورد بررسی قرار می

گیرد. اولین نکته قابل توجه، نقش بی بدیل اسلام در بنیان گذاری و توسعه حقوق بین

الملل است.

 مارسل بوازار  پژوهشگر انستیتوی تحقیقات عالی حقوق

بین الملل در ژنو، می نویسد: «در قرون وسطی هر وقت رکودی در قوانین مسیحیت روی می

داد صاحب نظران از حقوق اسلامی استفاده می کردند. در قرن سیزده میلادی در چند

دانشگاه اروپا، مبانی فقه اسلامی مورد پژوهش قرار گرفت. اگر فلسفه تأسیس دانش حقوق

بین الملل را دگرگونی در روابط ملت ها و جلوگیری از تجاوز زورمندان و توانگران و

برابری و برادری انسان ها بدانیم؛ باید اذعان کنیم که پیغمبر اسلام صلی الله علیه

وآله بنیانگذار حقوق بین الملل بوده است».

اصول حقوق بشر در اسلام

 حقوق بشر و یا حقوق بین الملل اسلامی دارای اصولی

چند است؛ از جمله:

 1. اصل حرمت و کرامت انسان؛

2. اصل عدالت، برابری و نفی تبعیض؛

3. اصل صلح و همزیستی مسالمت آمیز؛

4. اصل وفای به عهد؛

5. اصل تفاهم و رواداری؛

6. اصل مشارکت و همکاری های بین المللی؛

7. اصل حمایت از ملل تحت ستم و … .

اصول یاد شده در نگاه اندیشمندان غربی، مورد توجه

قرار گرفته است. مارسل بوازار در مورد اصول همزیستی مسالمت آمیز و تفاهم می نویسد:

«در مورد پیروان ادیان الهی باید گفت اصولاً اسلام، آنها را مورد حمایت خود قرار

داده و امنیت کاملی در جامعه اسلامی دارند. آنان می توانند طبق دستورات دینی خود

آزادانه عمل کنند، به خصوص که در قرآن نیز رعایت حقوق آنان توصیه شده است. این

تساهل دینی در مسیحیت و یهود، مطلقاً وجود نداشته و به ویژه پیروان دین یهود،

ناگزیر از انجام فریضه های بسیار سخت و توان فرسا بوده اند» .

وی می نویسد: «در دیانت یهود، برتری نژادی وجود دارد

و در برادری مسیحیت، رابطه الهی بر جنبه های عملی آن در زندگی اجتماعی غلبه یافته و

در شرایط امروز قابل اجرا نیست. اما در دیانت اسلام این افراط و تفریط به چشم نمی

خورد… این تفکر که از قرآن نشأت می یابد، به دیانت اسلام سودای جهانشمولی می

بخشد. اسلام به دنبال ساختن جهانی است که همه مردم ‌ـ حتی آنان که به دین سابق خویش

وفادار مانده اند ‌ـ با تفاهم، همکاری، برادری و برابری کامل زندگی کنند».

 

6ـ خاتمیت

 اسلام دین خاتم است و این خاتمیت، ارکان و لوازمی

دارد؛ از جمله:

 1‌ـ6. نسخ

شرایع پیشین؛ هر پیامبری که شریعتی به ارمغان آوَرْد، شریعت پیشین را نسخ کرد و

اسلام ‌ـ به عنوان آخرین شریعت و برنامه کامل سعادت بشر از سوی خداوند ‌ـ ناسخ همه

شریعت های پیشین است.

 2‌ـ6. نسخ

ناپذیری؛ دین و شریعت اسلامی به لحاظ خاتم بودنش، از پایایی و ماندگاری برخوردار

است. این دین هرگز نسخ نخواهد شد و شریعت دیگری جایگزین آن نمی شود.

 3‌ـ6. همگانی

بودن؛ لازمه ناسخ بودن و پویایی اسلام، آن است که این دین، بدیل ناپذیر، همگانی و

یگانه پرچمدار دعوت به سوی توحید و وحدت بخش همه آدمیان تحت لوای توحید و یگانه

شریعت و قانون سعادت آفرینِ خداوند باشد.  ویژگی های دیگری نیز در باب جاذبه های

اسلام و امتیازات معارف آن وجود دارد که به جهت اختصار از ذکر آنها خودداری می شود.

 

7ـ نفی نیست انگاری

 یکی از امتیازات اساسی اسلام، در برابر برخی از دیگر

ادیان به ویژه مسیحیت، پیراستگی آن از درون مایه های نیست انگارانه و نفی زمینه

گرایش به نیهیلیسم  (نیست  انگاری) است. به تعبیر پروفسور فلاطوری، در اسلام عنصری

یافت نمی شود که بهانه به دست نیست انگاری چون نیچه  دهد تا در این حوزه فرهنگی،

حکم به نیست انگاری کند. توضیح اینکه نیچه؛ نیهیلیسم را مفهومی دو پهلو می داند که

یکی از وجوه آن نیست انگاری به معنای قدرت روح و به تعبیر وی «نیهیلیسم فعال» است و

دیگری نیست انگاری به معنای سقوط و زوال قدرت روح (نیهیلیسم منفعل) . نیست انگاری

منفعل، از تباه شدن قوه خلاّقه و از بی هدفی و آنچه معنای حیات و ارزش های واقعی را

تشکیل می دهد، ناشی می شود .

 نیهیلیسم فعال، بر ملا کننده بیهودگی مطلق و به

تعبیر دیگر افشاگر نیهیلیسم منفعل است. نیست انگاری منفعل، به گذشته فرهنگ مغرب

زمین تعلق دارد و بنیاد آن از نظر نیچه، تصور متافیزیکی افلاطونی و باور دینی

مسیحیت است. عمده ترین عنصر مسیحی ‌ـ افلاطونی مورد توجه وی، نگاه منفی به جهانی

است که ما در آن زندگی می کنیم. باور افلاطونی و ایمان مسیحی، این جهان را که ما در

آن زندگی می کنیم، جهانی خیالی و ساختگی، غیر واقعی و دروغین و بد و زشت می پندارد

. او مسیحیت را مذهبی نیست انگارانه می خواند  و می گوید: آری، نیست انگاری و

مسیحیت هم قافیه اند و نه تنها هم قافیه که برازنده هم هستند.

  در مقابل، دو عنصر اساسی در تعالیم اسلامی وجود

دارد که راه را بر بسیاری از انتقادات وارد بر مسیحیت و یهودیت ‌ـ از جمله این نگرش

نیچه ‌ـ می بندد. آن دو عنصر عبارت است از: 1. یکتا پرستی مطلق که مضمون و محتوای

اصلی ایمان دینی اسلام را تشکیل می دهد. 2. نگرش مثبت به جهان به عنوان اصل و مبنای

حیات.

در این نگرش، پیامبر، دارای ذات و قلمروی الهی ‌ـ به

معنای قلمروی حقیقی و واقعی که در برابر جهان غیر واقعی و در مقابل جهان ظاهر قرار

گرفته است  ‌ـ نمی باشد. در دین اسلام بین جهان بود و نُمود، انفصال نیست و جهان

نمود، به اندازه جهان بود، واقعی است. بنابراین تعالیم اسلام بهانه به دست کسی نمی

دهد تا بر آن انگ نیست انگاری زند و همین مسئله باعث می شود که نیچه نیز در ضمن نفی

مسیحیت ‌ـ به عنوان مذهبی نیست انگارانه که حیات را نابود می سازد و علم و فرهنگ را

به تباهی می کشاند ‌ـ از اسلام تعریف و تمجید کند.

 او می نویسد: «مسیحیت، ما را از ثمرات تمدن عهد

باستان و بعدها از دستاوردهای تمدن اسلامی محروم کرد. فرهنگ و تمدن اسلامی در دوران

حکمرانان مسلمان اندلس ‌ـ که در اساس با ما خویشاوندتر از یونان و روم بوده و در

معنا و مفهوم و ذوق و سلیقه گویاتر از آنها است ‌ـ، لگدمال شد؛ چرا این تمدن لگدمال

شد؟ برای آنکه اصالت داشت… برای آنکه به زندگی آری می گفت…» .

 

8ـ عدم حاجت به عصری کردن دین

نبود نص الهی در ادیان دیگر و تعارض آموزه های کتب

مقدس با ره آوردهای علمی و حاجات عصری، اندیشمندان و متألهان غرب را بر آن داشت که

به عصری کردن دین، روی آورند؛ زیرا نه چشم پوشی از دستاوردهای نوین علمی و نیازهای

عصری امکان پذیر می نمود و نه با تعارض می توان زیست و نه متون مقدس از چنان اعتبار

و وثاقت و درونمایه ای بر خوردار بود که بر علم پیشی گیرد. از این رو یا باید با

دین معارض عقل و علم، خداحافظی کرد و یا برای جمع بین دینداری و زیستن در زمان حال،

دین را به رنگ زمانه درآورد و این گزینه مقبول اندیشمندان غربی شد.

منظور از عصری کردن دین، جایگزین ساختن دین یا کتاب

های آسمانی جدید و تغییر پیاپی آنها، همگام با تحولات عصری نیست؛ بلکه تغییر فهم و

ارائه قرائت های گوناگون از دین به تناسب تحولات فکری، فرهنگی و تاریخی است.

به عبارت دیگر، اگر کتاب مقدس سخن خدا نباشد و

نویسندگان آن برداشت خود از پیام الهی را نگاشته باشند، ‌ـ برداشتی که تابع فرهنگ

زمان و علوم و دانسته های آن زمان بوده و عاری از خطا و اشتباه نمی باشد ‌ـ هیچ

دلیل منطقی بر تعبّد در برابر نص نخواهد ماند و هر کس می تواند دین را مطابق پسند و

فرهنگ حاکم بر زمان خود ‌ـ بدون داوری و سنجش کتاب مقدس ‌ـ فهم و تفسیر کند؛ زیرا

آنچه در کتاب مقدس است، کلام مستقیم الهی نیست؛ بلکه فهمی از آن است، بدون آنکه

نویسنده آن و فهم او از پیام خدا، برتر از فهم انسان امروزی باشد.

چنین چیزی در نهایت به آنارشیزم معرفتی  خواهد

انجامید و راه هرگونه ارزش داوری  در باب بسیاری از برداشت های گوناگون را مسدود

خواهد ساخت؛ زیرا در اینجا نه می توان «نص محور»  بود و نه «مؤلف محور» ، زیرا نصی

الهی وجود ندارد و آنچه هست تفاسیر و تجربه های مؤلفان بشری است، و چون نص الهی در

میان نیست، راهی به سوی فهم مراد شارع نیز وجود ندارد. پس تنها یک راه می ماند و آن

«مفسّر محوری»  است. بنابراین، دین امری کاملاً شخصی و عصری می شود؛ زیرا چنین

دینی، چیزی جز معرفت دینی و برداشت مفسر نیست و هیچ نص و متن نهایی وجود ندارد که

بتوان معرفت دینی را با آن موزون کرد و مورد سنجش قرار داد.

 اما در اسلام، مسئله کاملاً برعکس است. در دسترس

بودن متن وحی، جامعیت دین، هماهنگی اسلام با علم و عقل، اجتهاد زنده و پویا،

هماهنگی دین با فطرت ثابت بشری، وجود قوانین ثابت برای نیازهای ثابت و قوانین متغیر

برای نیازهای متغیر و بسیاری از عوامل دیگر، حاجت به عصری شدن و لجام گسیختگی در

تفسیر دین را مسدود می سازد. آنچه در اینجا لازم است تنها شناخت نیازهای نو شونده

در طول زمان و عرضه آنها بر منابع دینی و گرفتن پاسخ از دین بر اساس متدلوژی فهم

دین است. اگر چه در این عرصه نیز گاه برداشت های متفاوتی رخ می نماید؛ اما چند

تفاوت اساسی در اینجا وجود دارد؛ از جمله:

 1. وجود برداشت

های متفاوت، تنها در پاره ای از آموزه های دینی؛ یعنی، برخی از امور ظنی است نه همه

آنها و شامل امور یقینی و ضروری نمی شود.

 2. نص معتبر و

خدشه ناپذیری وجود دارد که ملاک و معیار سنجش است و لاجرم هرگز به آنارشیزم معرفتی

نمی انجامد.

افزون بر آنچه گذشت امتیازات دیگری برای اسلام قابل

شمارش است؛ از جمله: مورد بشارت انبیای پیشین بودن و اعتبار پذیری ادیان الهی و

پیامبران پیشین از اسلام و… که به جهت اختصار از بررسی آنها خودداری می شود.

 

… پایان

  

پی‌نوشت‌ها:

  ـ نگا: توماس، میشل، کلام مسیحى، ترجمه حسین

توفیقى، (قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، چاپ اول 1377)، صص 23 و 24.

  ـ همان، ص 26.

  ـ همان، ص 27.

  ـ همان، ص 27.

  ـ بقره/ 176؛ نساء/ 122 و….

  ـ شعراء/ 193.

  ـ نجم/ 3 و 4؛ تکویر/ 19‌ـ23، بینه/ 2.

  ـ همان.

  ـ فصلت/ 42؛ حجر/ 9، واقعه/ 77.

  ـ این مسئله نشان مى دهد که اعتبار کتب آسمانى و

ادیان پیشین نزد مسلمانان بسیار بالاتر از آن است که مدعیان پیروى از آن ادیان ادعا

مى کنند. بهترین گواه این مطلب سخنانى است که از توماس میشل درباره عهدین بیان شد.

  ـ جان، دیون پورت، عذر تقصیر به پیشگاه محمدصلى

الله علیه وآله و قرآن، ترجمه غلامرضا سعیدى (قم: دارالتبلیغ اسلامى، بى تا) ص 99.

  ـ مترجم کتاب در پاورقى آورده است: «مردم بى خبرى

که حتى در همین کشور اسلامى تصور مى کنند دین از سیاست جداست، بخوانند و متنبه شوند

که دستگاه تبلیغات اسلامى غیر از ادیان منسوخ است و چقدر تأسف آور است که یک نفر

محقق خارجى این معنا را کاملاً درک کرده و توضیح دهد؛ ولى کسانى که خود را مسلمان

معرفى مى کنند به تقلید کورکورانه از خارجیان مغرض، چه یاوه سرایى هایى مى

کنند»همان، صص 100 ‌ـ 99).

  ـ Boizard, Marcell A.

  ـ مارسل، بوازار، اسلام در جهان امروز، ترجمه

د.م.ى، (تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1361)، ص 270.

  ـ براى آگاهى بیشتر نگا: الف. عبدالکریم، سلیمى،

نقش اسلام در توسعه حقوق بین الملل، (قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، 1382)؛

ب. زین العابدین، قربانى، اسلام و حقوق بشر، (تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ

پنجم 1375)؛ ج. مارسل، بوازار، انسان دوستى در اسلام، ترجمه محمد حسین مهدوى،

(تهران: توس، 1362).

  ـ همان، ص 107.

  ـ مارسل، بوازار، اسلام و حقوق بشر، ترجمه دکتر

محسن مؤیدى، (تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1358)، ص 106.

  ـ این قسمت عمدتاً از مقاله «فرهنگ شرقى ‌ـ اسلامى

و نیست انگارى غربى» نوشته پروفسور «عبدالجواد فلاطورى» استفاده شده است که توسط

آقاى خسرو ناقد، از زبان آلمانى به فارسى ترجمه گردیده و در روزنامه شرق (فرهنگى)،

شماره 262 ‌ـ 3 به تاریخ 21 و 22، مرداد 1383، ص 6 چاپ شده است.

    نام اصل مقاله عبارت است از:

 konnte die islamisch‌ـ morenlaendische kultur zu

einem dem abendlaen dischen

nihilismus aehnelnden nihilismus fuehrer?

  ـ Nihilismus (Nihilism(.

  ـ Nietzche.

  ـ ارجاعات این قسمت به «مجموعه آثار» نیچه به زبان

آلمانى از سوى نویسنده مقاله است. همه ارجاعات با ذکر شماره مجلد و شماره صفحه آمده

است. نام و مشخصات اصلى مجموعه آثار نیچه عبارت است از:

 (Neitzche’ werke. Leipziq 1091)

  ـ همان، ج 15، صص 651 و 851.

  ـ همان، ج 16، صص 563 فصل47 آیه7 و نیز: ج 5، ص

572.

  ـ همان، ج 15، ص 852.

  ـ کنایه نیچه به هم قافیه بودن واژه هاى آلمانى

nihilist und christ است.

  ـ این جمله ناظر به تفکیک قلمرو مسیح از حکومت این

جهان در آیات انجیل است که نخستین بذر سکولاریسم و جدا انگارى دین از دنیا را در

جهان مسیحى افشانده است. نگا: انجیل متى، باب 22، آیه 21؛ لوقا، باب 20، آیه 25،

یوحنا، باب 19، آیه 36.

  ـ همان، ج 8، ص 703.

  ـ Epistemic Anarchism.

  ـ Evaluation.

  ـ Text Oriented.

  ـ Author Oriented.

  ـ Interpreter Orientation.

  ـ Interpreter Orientation.

  ـ جهت آگاهى بیشتر در این زمینه به منابع زیر رجوع

کنید: الف. میرمصطفى، تامر، بشارت هاى کتب مقدس، ترجمه بزرگ کیا، (قم: دلیل، چاپ

اول 1379)؛ ب. جعفر، سبحانى، احمد موعود انجیل؛ نیز: منشور جاوید، ج 6 (تفسیر

موضوعى)، (قم: توحید، چاپ اول، 1375)، صص 22 ‌ـ 13؛ پ. انجیل برنابا، ترجمه حیدر

قلیخان قزلباش (سردار کابلى)، (بى جا، بى چا، دفتر نشر الکتاب، 1362)؛

ت. داود، عبدالاحد، محمد فى کتاب المقدس، (قطر:

دارالضیاء، للنشر و التوبیع، 1985م)؛ ث. محمد صادق، فخر الاسلام، انیس الاعلام فى

نصرة الاسلام، (تهران: مرتضوى، 1351)؛ ج. موریس، بوکاى، عهدین، قرآن و علم، ترجمه

حسن حبیبى: (تهران: حسینیه ارشاد، بى چا، بى تا)، صص 151 ‌ـ 145؛ د. عبدالرحیم،

سلیمانى اردستانى، درآمدى برالهیات تطبیقى اسلام و مسیحیت،( قم: طه، 1382، چاپ

اول).