چرا ما در هنگام وضو پاها را مسح مى کنیم اما اهل سنّت پاها را مى شویند؟

قرآن درباره وضوى صورت و دست ها مى فرماید: «فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرافِقِ»[1] و درباره دو عضو دیگر مى فرماید: «وَ امْسَحُوا بِرُوسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَیْنِ»[2] . بنابراین شستن پاها با ظاهر آیه مخالف مى باشد.ابن عباس نیز از سرپیچى مردم از ظاهر قرآن، سخن مى گوید و مى فرماید: «أبى الناس الا الغسل و لا أجد فى کتاب الله الا المسح»[3] ؛ «مردم جز شستن به چیزى تن ندادند در حالى که من در قرآن غیر از مسح چیزى نیافتم». از همین رو، گروهى از علماى اهل سنّت بر دلالت آیه بر مسح پاها، اعتراف کرده و برخى براى احتیاط میان مسح و غسل جمع مى کنند، و برخى با اعتراف به دلالت آیه بر مسح مى گویند علّت «شستن پا» نظافت بیشتر است، تو گویى خداى حکیم از این موضوع غافل بوده است!!
ابن حزم متوفاى (456) مى گوید: «ان القرآن نزل بالمسح، قال الله تعالى: «و امسحوا برووسکم و أرجلکم» و سواء قرء بخفض اللام أو فتحها هى على کل حال عطف على الرؤس»[4] ؛ «قرآن درباره پاها حکم به مسح کرده است، و آیه نیز همین را مى رساند خواه لفظ «و أرجلکم» را به کسره بخوانیم یا به فتح و در هر حال عطف بر «رؤسکم» مى باشد».
قتاده نیز گفته است خدا دو شستن و دو مسح بر ما واجب کرده است.[5]
على بن برهان الدین حلبى (متوفاى 1044 ه) مى گوید: جبرئیل آنگاه که به رسول خدا صلى الله علیه و آله وضو را آموزش داد، فرمان به مسح پا داد، سپس مى گوید محیى الدین مى گوید: مسح دو پا ظاهر کتاب است.[6]
درباره آیه شریفه: «وَ امْسَحُوا بِرُؤسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَیْنِ» سخن این است که واژه «و أرجلکم» به کجا عطف شده است، و به تعبیر دیگر: معطوف علیه آن چیست؟!
درباره واژه «و أرجلکم» دو قرائت هست:
قرائت جر «و امسحوا برؤکم و أرجلِکم».
قرائت نصب «و امسحوا برؤسکم و أرجلَکم».
بنا بر قرائت جر که چهار قارى (ابن کثیر، ابو عمرو، حمزه، عاصم به روایت ابى بکر) از قراء سبعه موافق آن قرائت کرده اند حکم آن واضح است و آن این که معطوف بر ظاهر «برؤسکم» مى باشد، و طبعاً هر دو عضو، حکم یکسان (مسح) خواهند داشت. و بنا بر قرائت نصب که سه قارى از قراء سبعه مطابق آن قرائت کرده اند عطف بر محل «برؤسکم» مى باشد زیرا محل آن به حکم این که مفعول «وامسحوا» است منصوب مى باشد و عطف بر محل در کلام عرب و قرآن شایع است؛ مانند:
«أَنَّ اللَّهَ بَرى ءٌ مِنَ الْمُشْرِکینَ وَ رَسُولُهُ»[7] ؛ «خداوند و پیامبرش از مشرکان بیزارند!».
در این آیه واژه «و رسوله» به محل «اللّه» که به ظاهر منصوب و از نظر محل مرفوع است، عطف شده است.
نکته پایانى آن که صراحت آیه شریفه آن است که «وامسحوا برؤکم» و براساس ادبیات عرب این «باء» بعضیه است یعنى به مقدارى از سر خود مسح کنید در حالى که آنچه رایج میان برخى اهل سنت است مسح یا شستن تمام سر است!! و به طور یقین این رفتار آنها مخالف آیه شریفه و سنّت پیامبر صلى الله علیه و آله است زیرا در آیه نگفته (وامسحو رؤکم) یعنى تمام سر خود را مسح بکشید، بلکه فرموده «وامسحوا برؤکم» یعنى بعض سر را مسح بکشید وقتى ثابت شود بخشى از وضوى اهل سنّت با ظاهر قرآن سازگار نیست نسبت به دیگر روش هاى آنها در وضو نیز نمى توان اطمینان پیدا کرد. به ویژه که مخالف روش و روایت اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله مى باشد.
پاورقی:
1- مائده 5، آیه 6.
2- همان، آیه 6.
3- جلال الدین سیوطى، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم، ج2، ص 262.
4- المحلى، ج 2، ص 56، شماره 200.
5- الجامع لأحکام القرآن، ج 6، ص 92.
6- السیرة الحلبیة، ج 1، ص 28.
7- توبه 9، آیه 3.