فرشتگان الهی همه در یک حد نمی باشند برخی به تجرد تام رسیده اند یعنی هیچگونه استعداد و ترقی و استکمالی در مورد آنها معنی ندارد و سخن قرآن کریم »و ما منا الا له مقام معلوم ; هیچکدام از ما نیست مگر اینکه جایگاه او معلوم است «,(صافات , آیه 164). در مورد همین قسم از فرشتگان است . وجود آنها تمام است وجودی که ترقی در آن راه ندارد و آنچه از کمالات که برای آنها ممکن است از سوی خداوند یکجا به آنها عطا شده است و لذا حالت انتظار و کمال آینده درباره آنها ناروا است . اما قسم دیگر از فرشتگان صاحب وجود مکتفی اند. یعنی وجود آنها ناقص است اما نقص خود را با کوشش درونی جبران می کنند و نصاب استعداد را از درون خویش بدست می آورند بیان آنها این است »لا علم لنا; علمی برای ما نیست «,(بقره , آیه 32). آنها علم به اسمائ الهی را در ابتدا نداشتند اما برای دست یابی به این علم از راه حوزه علمی و حلقه درسی وارد نشدند. بلکه بدون نیاز به امور خارجی درون آنان کافی است که نور علم الهی در آن تجلی کند و تعلیم آنان حاصل شود.
اما در باب مرگ – در انسان نقصی وجود دارد که فرشتگان الهی از آن مبرا هستند و آن مرگ است . انسان از آن جهت که متحرک است و خط سیر او از طبیعت می گذرد لا جرم پایانی برای حرکت طبیعی اش وجود دارد که از این پایان به عنوان مرگ یاد می شود و مرگ به صورت ظاهر نقصی است انسانی که چون از گونه قضای خداوندی است گریزی از آن نیست . البته فاصله انسان تا مرگ یعنی میزان عمر آدمی چون از مقدرات است تغییر می پذیرد و با اموری همچون دعا, صدقه و صله رحم و یا گناهان گوناگون کم یا زیاد می شود. پس اصل مرگ قضایی است الهی و هرگز تغییر نمی یابد و هر انسانی بلکه هر پدیده ای باید به این مرحله وارد شود که »کل نفس ذائقه الموت ; هر نفسی مرگ را می چشد«,(آل عمران , آیه 185). اما فرشتگان چنان که از طبیعت به دورند از این نقص ظاهری یعنی مرگ طبیعی نیز برکنارند. بنابراین مرگ طبیعی را برای همه انسان ها می توان به عنوان یک نقص تلقی کرد چون برای خوبان پایان خدمت و عبادت است و برای انسان های بد انتهای مهلت است ,(صورت و سیرت انسان در قرآن , آیت الله جوادی آملی , ج 14, ص 311). خلاصه این که چون در عرصه عالم تجرد هیچگونه استعداد قابلیتی نیست از اینرو حرکت و تغییر نیز در آن عالم نمی باشد چرا که حرکت خروج یک شی از قوه به سوی فعلیت است . پس زاد و ولد و تکثیر نسل در عالم فرشتگان نمی باشد چون طفل قوه ای است در مسیر رسیدن به مراحل بالای کمال که همان فعلیت باشد. و عالم تجرد از قوه و استعداد تهی است و نیز مرگ چون پایان حرکت طبیعی است در عالم فرشتگان معنی ندارد. بنابراین مرگ به معنای متعارف برای انسان در ملائکه معنی ندارد اما نوعی مرگ برای همه ی موجودات از جمله ملائکه است که در هنگام نفخ صور تحقق می یابد که همه ی موجودات عالم امکان می میرند و زندگی از آنها گرفته می شود,(نگاه کنید قیام قیامت استاد محمد شجاعی , صص 50 – 28, کانون اندیشه جوان , موئسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر). منابع مفید برای مطالعه: 1- تفسیر المیزان (فارسی ), ج 17; سوره فاطر, آیه 1; ج 14 سروه انبیائ آیه 16; ج 20 سوره نازعات آیات 1 تا 41.
2- نهج البلاغه خطبه های 157 / 109 / 1 / 91 / 183 / 171.