… سخنی چند در آداب سائر إلی الله بیاوریم که پا در کفش بزرگان کنیم و تشبّه به آنان که مَن تَشَبَّهَ بِقَومٍ فَهُوَ مِنکُم (بحارالأنوار،ج11،ص174)/آرزو بر جوانان عیب نیست.

1- قرآن که صورت کتبیّه ی انسان کامل-أعنی حقیقت محمّدیّه- است، به اندازه ای که از آن بهره برده ای به حقیقت خاتم صلّی الله علیه و اله و سلّم تقرّب یافته ای إقرَأ وَارقه.



رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: إِنَّ هَذَا القُرآنَ مَأدُبَهٌ مَا استَطَعتُم وَ إِنَّ أصفَرَ البُیُوتِ لَجشوفٌ (لَبَیتٌ-خ) أصفًرً مِن کِتَابِ اللهِ تَعَالَی.

پس ای اخوان صفاء و خلاّن وفاء به مأدبه ای آیید که «فِیهَا مَا تَشتَهِیهِ الأنفُس وَ تَلَذُّ الأعیُن»(سوره ی زخرف،آیه ی 72).

2- ای عباد الرّحمن آخِر سوره ی فرقان از «عِبَادُ الرَّحمَن الَّذِینَ یَمشُونَ عَلَی الأرضِ» تا آخِر سوره، هر یک دستورالعمل کاملی است.

3- در باب سیزدهم و باب بیستم ارشاد القلوب دیلمی آمده است که: قَالَ النَّبِی صلّی الله علیه و آله و سلّم یَقُولُ الله تَعَالی: مَن أحدَثَ وَ لَم یَتَوَضَّأ فَقَد جَفَانِی، وَ مَن أحدَثَ وَ تَوَضَّأ وَ لَم یُصَلَّ رَکعَتَین فَقَد جَفَانِی، وَ مَن صَلَّی رَکعَتَین وَ لَم یَدعُنِی فَقَد جَفَانِی، وَ مَن أحدَثَ وَ تَوَضَّأ وَ صَلَّی رَکعَتَین وَ دعَانِی فَلَم اُجِبهُ فِی مَا یسأل مِن أمرِ دِینِهِ وَ دُنیَاهُ فَقَد جَفَوتُهُ وَ لَستُ بِرَبٍّ جَافٍ.

حالا که در این عمل سهل رخیص چنین نتیجه ی عظیم نفیس است، خوشا حال آن که از علوّ همّت خود بعد از ادای این دستور از حق تعالی مطلبی بخواهد که آن را زوال و نفاد نباشد، أعنی حلاوت ذکر و لذّت بقاء و شرف حضور بخواهد، و زبان حالش این باشد که:

ما از تو نداریم به غیر از تو تمنّا

حلوا به کسی ده که محبّت نچشیده است

4- «وَ کُلُوا وَ اشرَبُوا وَ لاَ تُسرِفُوا إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ المُسرِفیِن»(سوره ی اعراف،آیه ی 32)/ فضول طعام مُمیت قلب است و مفضی به سرکشی نفس و طغیان او است، و از اجلّ خصال مؤمن جوع است.

نه چندان بخور کز دهانت برآید

نه چندان که از ضعف جانت برآید

5- همان طور که فضول طعام مُمیت قلب است، فضول کلام نیز از قلب قاسی برخیزد.

از رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم روایت است که: لاَ تُکثِرُوا الکَلاَم بِغَیرِ ذِکرِ اللهِ فَإنَّ کَثرَه الکَلاَم بِغَیرِ ذِکرِ اللهِ قَسُوالقَلب، إن أبعَدَ النَّاس مِنَ اللهِ القَلب القَاسِی.



6- محاسبت نفس که امام کاظم علیه السّلام فرمود: لَیسَ مِنَّا مَن لَم یُحَاسِب نَفسَهُ فِی کُلِّ یَومٍ فَإِن عَمِلَ حَسَناً استزَادَ الله وَ أِن عَمِلَ سَیِّئَاً استَغفِر اللهَ تَعَالَی مِنهُ وَ تَابَ إِلَیهِ.

7- مراقبت، و این مطلب عمده است. قَالَ اللهُ تَعَالَی: «وَ کَانَ اللهُ عَلَی کُلِّ شَیءٍ رَقِیباً»(سوره ی احزاب،آیه ی 53). وَ قَالَ النَّبِیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم لِبَعضِ أصحَابَهُ: اُعبُدُ اللهَ کَأنَّکَ تَرَاهُ، فَإن لَم تَکُن تَرَاهُ فَهُوَ یَرَاک.

8- الاَدَبُ مَعَ اللهِ تَعَالَی فِی کُلِّ حَالٍ.

در باب چهل و نهم کتاب ارشاد القلوب دیلمی آمده است که : روی أنّ النّبی صلّی الله علیه و آله و سلّم خرج إلی غنم له و راعیها عریان یفلی ثیابه فلمّا رآه مقبلاً لبسها. فقال النّبی صلّی الله علیه و آله و سلّم: امض فلا حاجه لنا فی رعایتک. فقال: و لِمَ ذلک؟ فقال: إنّا اهل بیت لا نستخدم من لا یتأدّب مع الله و لا یستحیی منه فی خلوته.

9- العزله. سلامت در عزلت است. با خلق باش و نباش.

هرگز میان حاضر و غائب شنیده ای

من در میان جمع و دلم جای دیگر است (سعدی)

10- التّهجّد؛ «وَ مِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّد بِهِ نَافِلَهً لَکَ عَسَی أن یَبعَثَکَ مَقَاماً مَحمُوداً. وَ قَل رَبِّ أدخِلنِی مُدخَلَ صِدقٍ وَ أخرِجنِی مُخرَجَ صِدقٍ وَ اجعَل لِی مِن لَدُنکَ سُلطَاناً نَصِیراً». (سوره ی اسراء،آیه ی 80 و81)

11- التّفکّر؛ قَالَ اللهُ تَعَالَی: «اَلَّذِینَ یَذکُرُونَ اللهَ قِیَاماً وَ قُعُوداً وَ عَلَی جُنُوبِهِم وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلقِ السَّمَوَاتِ وَ الأرضِ رَبَّنَا مَا خَلَقتَ هَذَا بَاطِلاً سُبحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّار».»(سوره ی آل عمران،آیه ی 192)

12- ذکر الله تعالی فِی کُلِّ حَالٍ قَلباً وَ لِسَاناً. قَولُهُ سُبحَانَهُ: «وَاذکُر رَبَّکَ فِی نَفسِکَ تَضَرُّعاً وَ خِیفَهً وَ دُونَ الجَهرِ مِنَ القَولِ بِالغُدُوِّ وَ الآصَالِ وَ لاَ تَکُن مِنَ الغَافِلِین. إنَّ الَّذِینَ عِندَ رَبِّکَ لاَ یَستَکبِرُونَ عَن عِبَادَتِهِ وَ یُسَبِّحُونَهُ وَ لَهُ یَسجُدُون»»(سوره ی اعراف،آیه ی 206و207)

13- ریاضت در طریق علم و عمل بر نهجی که در شریعت محمّدیّه صلّی الله علیه و آله و سلّم مقرّر است و بس، که علم و عمل برای طیران به اوج کمال و عروج به معارج به منزلت دو بال اند.

14- اقتصاد یعنی میانه روی در مطلق امور حتّی در عبادت.

15- مطلب در دو کلمه است: تعظیم امر خالق، و شفقت با خلق.

فرزانه آن که خواهد تعظیم امر خالق

دیگر که باز دارد از خلق شرّ و شورش

گفتار بسیار است ولی دو صد گفته چون نیم کردار نیست. تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.

وَالسَّلاَمُ عَلَی مَنِ التَّبَعَ الهُدَی

قم- حسن حسن زاده ی آملی

21/3/1349 ه.ش

(کتاب شریف نامه ها برنامه ها / ابوالفضائل حضرت علاّمه حسن زاده ی آملی حفظه الله/ ص 20 تا 23)