گزارش نشست علمی «مهدویت، آسیب‌ها و امیدها»؛

آینده‌پژوهی جریانات انحرافی در مهدویت

توجه و دغدغه ما نسبت به آسیب‌های مهدویت، نشان دهنده نگرانی این مطلب است که این مسئله ذهن جوانان و منتظران را به خود درگیر نموده است و اگر جلوی آن گرفته نشود، رو به گسترش است. حتی اگر یک نفر گرفتار این جریانات انحرافی شود، ما نگران خطرات و یاس و ناامیدی که این جریان ایجاد می‌کند هستیم. ایجاد تفرقه میان صفوف مسلمانان، کاشتن بذر نفاق و دو دستگی، سوء استفاده‌های مالی، بهره برداری‌های سیاسی و اجتماعی و…

به گزارش مباحثات؛ نشست علمی «مهدویت، آسیب‌ها و امیدها» (آینده‌‌پژوهی جریانات انحرافی و وظائف حوزه‌های علمیه) به همت پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم عصر روز سه شنبه ۱۵ اردیبهشت در سالن کنفرانس مرکز همایش‌های دفتر تبلیغات با حضور صاحب نظران و اندیشوران حوزوی و دانشگاهی برگزار گردید. این نشست علمی که از سلسله نشست‌های علمی تخصصی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی می‌باشد به بحث مهم جریانات انحرافی حول مهدویت و آسیب‌ها و خطرات و تهدیدها و آینده این جریانات اختصاص داشت. حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی ربانی مدیر پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی و حجت الاسلام والمسلمین سیدریاض حکیم استاد و پژوهشگر برجسته عراقی و نماینده آیت الله سیدمحمدسعید حکیم در ایران سخنرانان این نشست بودند و دبیر علمی نشست نیز حجت الاسلام والمسلمین رحیم کارگر مدیر گروه آینده پژوهی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی.

در ابتدای نشست حجت الاسلام کارگر، هدف از برگزاری این نشست را در بررسی سه محور برشمرد: ۱. تحلیلی از وضعیت مدعیان و جریانات انحرافی؛ ۲. آینده‌نگری جریانات انحرافی و نگاه آینده پژوهانه به این جریانات و ترسیم یک آینده امیدبخش و روشن؛ ۳. وظایف و مسئولیت‌های اندیشوران حوزوی در قبال این جریانات.

ایشان در ادامه بیان داشتند که توجه و دغدغه ما نسبت به آسیب‌های مهدویت، نشان دهنده نگرانی این مطلب است که این مسئله ذهن جوانان و منتظران را به خود درگیر نموده است و اگر جلوی آن گرفته نشود، رو به گسترش است. حتی اگر یک نفر گرفتار این جریانات انحرافی شود، ما نگران خطرات و یاس و ناامیدی که این جریان ایجاد می‌کند هستیم. ایجاد تفرقه میان صفوف مسلمانان، کاشتن بذر نفاق و دو دستگی، سوء استفاده‌های مالی، بهره برداری‌های سیاسی و اجتماعی و…

مدیر گروه آینده پژوهی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی گفت: ما وظیفه داریم برای باورداشت اندیشه اصیل مهدویت، با سناریوهای مختلف دشمن آشنا شویم. باید مانع گسست فکری و فرهنگی جوانان و مردم از این اندیشه شویم. و این نشست‌ها می‌تواند مطلع و آغازی برای این امر مهم باشد.

در ادامه این نشست علمی، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدریاض حکیم به ایراد مباحث خود پرداختند. ایشان گفتند: برای معالجه هر موضوع، باید دید کامل نسبت به آن موضوع داشته باشیم. در بحث مهدویت آسیب‌هایی وجود دارد که این آسیب‌ها دو بخش است:

بخش اول: آسیب‌ها و مشکلات نظری

بخش دوم: آسیب‌ها و مشکلات عملی

مهم‌ترین آسیب‌ها و اشکالات نظری که بر اعتقاد شیعه در بحث مهدویت وجود دارد در پنج مورد است:

1.اثبات ولادت حضرت (عج)

2.مشکل طول عمر ایشان

3.غیبت ایشان که بسیاری آن را امری غیر متعارف می‌دانند.

4.فایده وجود ایشان و مسئولیت ایشان

5.توجیه عدم ظهور ایشان با توجه به گسترش ظلم و ناعدالتی در جهان

این بخش (آسیب‌های نظری) که بعد اعتقادی دارد در این مجال فرصت پرداختن به آن‌ها نیست. اما در بخش مشکلات و آسیب‌های عملی باید به چند مطلب توجه داشته باشیم:

1.با توجه به اینکه بحث غیبت خصوصاً از ناحیه مخالفین این اندیشه امری غیر متعارف است و این مسئله نیز طبیعی است؛ باید به دنبال مشابهاتی برای این قضیه باشیم. (مثلاً بحث بازگشت حضرت عیسی ع)؛ این امر خود می‌تواند این مسئله نامتعارف را تا حدی برطرف نماید.

2.مسئله مهدویت با بقیه اعتقادات فرق اساسی دارد. این موضوع به امید و آینده شیعیان مرتبط است. اکنون در کشورهای شیعی جهان غیر از ایران، شیعیان در وضع اسفباری هستند. بنابراین دریچه امید شیعیان و پیروان، مهدویت است. طبیعتاً این دریچه آسیب پذیر است؛ بدین صورت که شخصی ادعا می‌کند، مردم هم برای رهایی از مشکلات خود از این شخص تبعیت می‌کنند. بنابراین مسئولیت مبلغان این است که زیاد روی مسائل احساساتی تکیه نکنند. بیش از حد مسئله مهدویت را با امید برخاسته از احساس قرین نکنند. اصل مهدویت، بیشتر از باب اصول دین و تکلیف باید مهم باشد نه مُخلّص از مشکلات. مبلغان مثال‌های امیدبخش بیاورند اما از جنبه‌های دینی و شرعی نه احساسی. مردم نباید توقع مادی و دنیوی داشته باشند. به گونه ای که اکنون متأسفانه بسیاری صرفاً برای رفع مشکلات به دنبال ظهور هستند و اگر این قضیه اتفاق نیفتد، با توجه به جنبه احساسی که پیدا کرده است می‌تواند آسیب زا باشد. بنابراین امید باید بر اساس اعتقاد و دلیل شرعی باشد نه بر پایه احساس. الان در برخی جلسات عمومی تکیه مبلغان بر جنبه احساسی قضیه هست که البته ممکن است بدون قصد نیز باشد. مبلغ تأکید بر بعد اعتقادی ندارد. باید تعادل برقرار باشد.

3.در مهدویت، بعضی از مسائل ابهام دارد: مثلاً خیلی نمی‌دانند ارتباط با امام شیعه در زمان غیبت به چه نحو است. این نکات برای جامعه روشن نشده است. بنابراین سریع تا شخصی خوابی یا ادعایی بیاورد، باور می‌کنند و این آسیب بزرگی است. اینجا بزرگان و حوزه و متخصصان وظیفه دارند این مسائل را روشن سازند.

درباره مهدویت، ما دو بخش داریم: بخشی که ادله مرتبط با آن معتبر است مثل علائم و نشانه‌های حتمی. بخشی دیگر که ادله ان معتبر نیست مثلاً نحوه ارتباط مردم، تعداد اصحاب و خصوصیات اصحاب و… در نتیجه روایات زیاد، افرادی ادعا می‌کنند و به دنبال آن مردم تبعیت و همراهی می‌کنند. شاید گاهی اصل مطلب درست است، اما تطبیق آن درست نیست. متاسفانه الان در رسانه‌ها تطبیق‌هایی هست که بدون هیچ دلیلی ارائه می‌شود. بنابراین نباید بر اساس روایات غیر معتبر فرهنگ سازی صورت گیرد. البته ما نمی‌گوییم این روایات، از اساس کنار گذاشته شوند. بلکه باید در محافل علمی مطرح و بررسی شوند. حوزه علمیه برنامه ریزی گسترده در این زمینه داشته باشد.

البته این مشکلی است که باید در کل مسئله تبلیغ، مورد توجه قرار گیرد. باید روایات معتبر گفته شود انهم توسط افراد متخصص. باید در فرهنگ سازی جامعه در حتمی‌ات و امور معتبر تکیه گردد.

4.مسئله دیگر اینکه مردم باید بدانند چطور بری الذمه می‌شوند تا از ادعاهای پوچ دور شوند. باید ارتباط خود را با مراجع و حوزه‌های دینی بیشتر کنند.

5.مراکز مهدوی، اشکالات و آسیب‌ها را جمع کنند و برای هر مشکل یک راه حل ارائه نمایند و به طلاب و مبلغین ارائه نمایند تا هم شرعی و هم قابل استفاده باشد.

در ادامه جلسه، پس از صحبت‌های اولیه حجت‌الاسلام والمسلمین سیدریاض حکیم، دبیر علمی نشست حجت الاسلام کارگر بر این مطلب تأکید کردند که هر اندازه بر روی محکمات و معارف اصیل و بنیان‌های اساسی تکیه کنیم، نه تنها هیچ آسیبی به اعتقادات و اندیشه مردم وارد نمی‌کند بلکه می‌تواند نقش تعیین‌کننده خود را در زندگی مردم نشان دهد.

در ادامه جلسه حجت‌الاسلام ربانی مدیر پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی مباحث خود را با ذکر چند محور مقدماتی آغاز نمودند: ایشان بیان داشتند، مذهب شیعه و پیروان مکتب اهل بیت (ع) از زمان بعثت تاکنون ارتباطشان با معصوم و معارف قدسی و وحیانی و بدنبال آن بعد از آغاز غیبت با کسانی که از جانب ائمه به عنوان حجت معرفی شده‌اند، قطع نشده است. مطلب دیگر اینکه، در مقابل انوار ساطع از مذهب شیعه ومکتب نورانی اهل بیت ع دشمنان همیشه در طول تاریخ در هر فرصتی با تعرض، قتل و کشتار خصوصاً کشتار عالمان دینی، به دنبال بیان دشمنی بودند. این دشمنی محدود به امروز یا گروه خاصی نبوده است. آنچه مهم است، اینکه حوزه علمیه علوم و معارف اهلبیت ع، مظهر رشد، بالندگی و هماوردی شیعه در میان سایر مذاهب و حتی در برابر سایر مکتب‌ها و نحله‌های علمی جهانی و بالاتر در مقابل سایر ادیان است. بنابراین برما لازم است تعامل میان مراکز علمی را بیشتر نماییم، همچنین تراث انسانی را بیشتر مورد مدنظر قرار دهیم و به مطالب و مباحثی که در حوزه‌های علمیه هست بیشتر استفاده کنیم. شیعه بدون حوزه علمیه یعنی نابودی و سقوط، سندی که در این باره هست: علویون حجم کمیتی بالایی داشتنتد اما چون ارتباط خود را با حوزه قطع کردند منجر به سرافکندگی شیعه شد. باید بر این مطلب تکیه کنیم که تمام هویت ما حوزه است.

حجت الاسلام ربانی در ادامه گفت: مهم‌ترین رسالت و وظیفه حوزه توجه و اعتناء به مهدویت به طور عام و خاص است. با توجه به اهمیت مباحث مهدویت در حوزه، گاه گاهی شاهد اخبار ناگواری از بروز و ظهور مدعیان هستیم. کمااینکه در عراق، ایران، افغانستان و مناطق دیگر شاهد فعالیت آن‌ها با شیوه‌های ناپسند هستند و ضرباتی به ما وارد کرده است. تحلیل این وضعیت، و وظائف حوزه‌های علمیه خصوصاً با نگاه آینده پژوهانه، ضرورتی است باید مورد بررسی قرار گیرد. شاید پاسخ به برخی از سؤالاتی که در این زمینه وجود دارد می‌تواند راهگشا باشد.

ایشان به برخی از این سؤالات اشاره کردند: چه خلأهایی خاستگاه این جریانات در حوزه علمیه است؟ آیا باید یکسری نگاه‌ها و تأملاتی در مراکز علمی داشته باشیم؟ عرصه‌هایی که این شبهات از آنجا شروع و تخم ریزی می‌شوند کجاست؟ مدعیان از چه شیوه‌ها و ابزارهایی برای گسترش افکار انحرافی خود در حوزه بهره می‌گیرند؟ عوامل اصلی طمع و دست اندازی مدعیان برای جذب و انتخاب گروه‌های مخاطب در حوزه چیست؟ با ادبیات آنیده پژوهانه چگونه می‌توان بر اساس ترسیمی از آینده مطلوب از حوزه بر اساس مواد علمی موجود، تجربه مراکز و اشخاص در مهدویت و تجربه کهن و گرانسنگ حوزه‌های علمیه شیعه طرحی روشن و آینده نگرانه ارائه داد؟ چرا برخی از منابع در مقابل اولین وزش‌های مدعیان، شکننده‌اند و حتی برخی دستمایه و سند برای ادعاها هستند و راه برون رفت از این وضعیت چیست؟ و در نهایت اینکه کارویژه ها برای توجه به خطر مدعیان و به حرکت درآوردن قدرت عمومی حوزه برای از بین بردن این سروصداهای باطل چیست؟

در ادامه جلسه حجت الاسلام کارگر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان داشتند که آینده نگری جریانات انحرافی مدنظر ماست. ما ضمن رصد جریانات انحرافی باید ببینیم حرکت این‌ها تا کجا پیش می‌رود؟ گاهی نگاه به آینده بر اساس آینده نگری منفعلانه است، گاهی آینده نگری فعالانه است؛ در آینده نگری فعالانه ما بدنبال آن هستیم تا آینده مطلوب و مرجح خود را بسازیم. باید به دنبال آینده نگری فرصت ساز باشیم. الان فرقه‌های انحرافی بسیاری داریم که اگر دیر حرکت کنیم، این‌ها برای ما آینده می‌سازند.

در ادامه جلسه، نماینده آیت الله سیدمحمدسعید حکیم در ایران، مدعیان مهدویت را در سه دسته تقسیم بندی نمودند:

1.اشخاص نادان که مبتلا به توههمات هستند. قصد بدی ندارند. درگیر توهمات شخصی خود هستند. این اشخاص امکانات محدود و شخصیت غیرمتعادل دارند. برنامه‌های آن‌ها استراتژیک نیست و بسیار نامتجانس است.

2.دسته دوم افرادی هستند که مصالح شخصی دارند. سوء استفاده از مردم می‌کنند. هوش نسبی و امکانات نسبتاً خوبی دارند که البته باز محدودند اما از صنف اول خطرناک‌ترند. این‌ها هدف نزدیک دارند و هدفشان استراتژیک و پیچیده نیست.

3.دسته سوم و دسته اصلی افرادی هستند که با سرویس‌های خارجی در تماس‌اند. این‌ها هوش و امکانات بسیار خوب و وسیعی دارند. آمادگی برای انجام هر کاری دارند. نمونه این حرکت را در کشور عراق، در شهر نجف داشتیم. البته مستنداتی هم هست که در یکی از کشورهای منطقه، این حمایت و پشتیبانی صورت می‌گیرد. به هر حال کشورهای مسلمان و شیعی که وضعیت آشفته و فلاکت‌باری دارد؛ به محض اینکه کسی ادعا می‌کند و در ادعایش هم به جنبه دینی توجه می‌کند و هم جنبه مادی؛ لذا مردم سریع جذب می‌شوند. بنابراین ساختار این قضیه بدین شکل است، اما علت گسترش این نیست، بلکه همان مواردی است که بنده در ابتدا عرض کردم خصوصاً ابهامات در زمینه مهدویت. بنابراین برای حفظ جامعه تشیع، خودمان باید شروع کنیم، استراتژی داشته باشیم. اصلی‌ات و محکمات مطرح شود، اگر می‌خواهیم وارد جزئیات شود باید با مشورت با بزرگان باشد. بنابراین مراکز و مؤسسات حوزوی باید برنامه استراتژیک در مقابل برنامه‌های آن‌ها داشته باشند.