در زندگی اجتماعی، احترام متقابل افراد جامعه به یکدیگر، زندگی را زیبا و دوست داشتنی می‌کند و موجب ازدیاد مهر و محبت مردم نسبت به همدیگر می‌شود. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«کسی که برادر دینی‌اش را احترام کند و او را گرامی بدارد خدا را احترام کرده و گرامی داشته است».[ «عَنِ النَّبِیّ(صلی الله علیه و آله و سلم) قَالَ مَنْ أَکْرَمَ أَخَاهُ فَإِنَّمَا یُکْرِمُ اللَّهَ- فَمَا ظَنُّکُمْ بِمَنْ یُکْرِمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُفْعَلَ بِه»، بحار الأنوار، ج 71، ص 319.]
بر اساس آیات و روایات، چهار نوع احترام به دیگران مطرح شده است:

الف. احترام جسم و جان

خداوند متعال کسانى‌که جان دیگران را به خطر مى اندازند، به شدّت نکوهش کرده است. قرآن کریم در این باره مى فرماید:
(((… مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِى الْأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمیعاً )))[ مائده (5)، آیه 32.]؛
«هر کس انسانى را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روى زمین بکشد، چنان است که گویى همه انسان ها را کشته».
از دیدگاه اسلام، علاوه بر احترام و حفظ جسم و بدن، انسان نمی‌تواند با ترساندن و اندوهگین ساختن، ضربه به اعصاب و روان دیگران موجبات ناراحتی آنان را فراهم نماید، در این صورت باید همه ضربه‌ها و خسارت‌های وارده را جبران نماید و اگر چنین نکند، در دنیا و آخرت کیفر کردار ناروای خویش را خواهد دید.

ب. احترام مال

در دیدگاه اسلامی، مال و دارایی مؤمن و گاهی اموال دیگران محترم است ومصونیت دارد و اتلاف و تجاوز در آن مجاز نیست. بنابراین، اگر کسی از راه ربا، رشوه، فریبکاری، سرقت، خسارت به اموال دیگران و بالاخره هرگونه تصرف نامشروع، مالی را از کسی خورده باشد، باید به تحصیل رضایت صاحب مال و یا باز پس دادن آن مال اقدام نماید.
اهمّیّت اموال مردم نیز در ردیف جان آن ها است. ازاین‌رو، پیشوایان دینى در کنار سفارش به حفظ خون دیگران احترام به مال آنان را نیز متذکّر شده اند. چنان که رسول گرامى اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در اجتماع بزرگ عید قربان فرموده است:
«… إِنَّ حُرْمَةَ أَمْوالِکُمْ عَلَیْکُمْ وَ حُرْمَةَ دِمائِکُمْ، کَحُرْمَةِ یَوْمِکُمْ هذا فى شَهْرِکُمْ هذا وَ فى بَلَدِکُمْ هذا إِلى أَنْ تَلْقَوْا رَبَّکُمْ، فَیَسْأَلُکُمْ عَنْ أَعْمالِکُمْ…»[ دعائم الاسلام، ج 2، ص 484.]؛ «همانا احترام اموال و خون هاى شما بر یکدیگر همانند حرمت این روز، در این ماه و این سرزمین است تا پروردگارتان را ملاقات کنید و شما را از کردارتان پرس وجو کند».
احترام به اموال مردم، شامل امانت دارى، پرهیز از تصرّف غیر مجاز و بدون رضایت صاحب مال، پرداخت حقوق مالى و بدهى مردم، حفظ و نگه دارى و مانند آن مى شود. این حریم ها براى آن است که اموال تباه نگردد، انسان‌ها کشته نشوند، کینه توزى و نزاع در جامعه رواج پیدا نکند، کسب و کار ترک نشود و مردم با آسودگى خاطر اموالشان را براى دفع نیازهاى یکدیگر به جریان بیندازند.

ج. احترام به ناموس

دین مبین اسلام احترام به ناموس دیگران را یکى از امور بسیار مهم مى داند، ازاین‌رو، با وضع مقرّرات و محدودیّت هایى همانند دستور به «پوشش» براى زنان و بازداشتن مردان از «چشم چرانى» و… حریمى را براى ناموس دیگران تعیین نموده و هتک آن را مورد نکوهش قرار داده است.
رسول گرامى اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در این‌باره مى فرماید:
«لَیْسَ مِنَّا مَنْ خانَ مُسْلِماً فِى أَهْلِه وَ مالِهْ»[ بحار الأنوار، ج 72، ص 172.]؛ «از ما نیست کسى که به اهل و مال مسلمانى خیانت کند».

د. حفظ آبروی دیگران و احترام به آن

حیثیّت و آبرو محورى است که بیش تر روابط انسان با مردم و توجّه آن ها به او، بر گرد آن مى چرخد، بدین جهت دیگران نسبت به آبروى مؤمن دو وظیفه مهم دارند: یکى حفظ آبروى او و دیگرى دفاع از آن.

1. حفظ آبرو

مهم ترین راه حفظ آبروى برادر دینى، پوشیدن کاستى ها و زشتى هاى اوست. ازاین‌رو، خداى بزرگ با این که از عیان و نهان بشر آگاه است، عیوب او را برملا نمى سازد. پس براى انسانى که خود از کاستى و عیب خالى نیست: چگونه روا است که به جست وجوى عیوب و نواقص دیگران بپردازد و یا با سخن چینى و غیبت و… در پى بدنام کردن و آشکار ساختن لغزش هاى آنان باشد؟
راه دیگر این که از سبک کردن و تحقیر او بپرهیزد، بنابراین، مسخره کردن مؤمن، برجسته نمودن نقص هاى ظاهرى او، سرزنش وى به خاطر خطاهایى که خواسته یا ناخواسته مرتکب شده است، تندى و خشونت در برابر درخواست وى و همچنین نگاه حقارت آمیز به او، به ویژه اگر در جمع دیگران باشد، هتک آبروى او محسوب مى شود.
نتیجه این که هرگونه برخورد و سخن سرایى که موجب تزلزل شأن و مرتبه برادر یا خواهر دینى بشود، از نظر اسلام نکوهیده است.
امام صادق(علیه السلام) در این باره مى فرماید:
«مَنْ رَوى عَلى مُؤْمِنٍ رِوایهً یُریدُ بِها شَیْنَهُ وَ هَدْمَ مُرُوَّتِه لِیَسْقُطَهُ مِنْ أَعْیُنِ النَّاسِ أَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنْ وِلایَتِه إِلى وِلایَةِ الشَّیْطانِ فَلا یَقْبَلُهُ الشَّیْطانُ»[ وسائل الشیعه، ج 8، ص 608.]؛ «آن که به زیان مؤمنى به قصد آبروریزى و از بین بردن آقایى او سخنى گوید تا او را از چشم مردم بیندازد، خداوند او را از ولایت خود خارج و به سوى ولایت شیطان رها مى کند، ولى شیطان هم او را نمى پذیرد».
گفتنى است که چنانچه این برخورد ناپسند با توهین نیز همراه باشد، مانند القاب زشت و نسبت هاى ناروا، چه بسا موجب «قذف»[ در کتب فقهى بابى است به نام قذف؛ و آن شامل نسبت هایى مثل زنا، لواط، فجور، کفر و… مى شود که در بعضى موارد تا 80 ضربه شلاق مجازات دارد.] دیگران نیز بشود، که این خود علاوه بر آثار و عواقب اخروى، مجازات هایى دنیوى نیز به دنبال دارد که به وسیله حاکم اسلامى به اجرا درمى آید.

2. دفاع از آبرو

عرض و آبروی افراد هم، دارای حرمت و مصونیت فوق العاده‌ای است و از موارد حق الناس به شمار می‌آید. بنابراین انسان نمی‌تواند به وسیله غیبت، تهمت، افشاگری و هرگونه رفتار دیگری، به آبرو و حیثیت دیگری ضربه و آسیبی وارد نماید، زیرا در غیر این صورت مرتکب ظلم بزرگی در حق او شده که باید به جبران آن بپردازد.
چنان که امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:
«مَن کسَرَ مؤمِناً فَعلَیْه جَبْرُهُ»[ بحار الانوار، ج 22، ص 351.]؛ «هر کس حیثیت مؤمنی را بشکند، بر او واجب است که آن را جبران نماید».
هر مسلمانى وظیفه دارد به اندازه توان خویش، نگذارد که دیگران آبروى برادر دینى اش را خدشه دار سازند. مردى در حضور رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) از کسى بدگویى کرد، در همان جا فرد دیگرى در مقام دفاع از او برآمد. حضرت فرمود:
«مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ أَخیهِ کانَ لَهُ حِجاباً مِنَ النَّارِ»[ أمالی المفید، ص 338.]؛ «کسى که جلوى آبروریزى برادر مؤمنش را بگیرد، از آتش دوزخ در امان است».

عوامل احترام به دیگران

اما در خصوص عواملی که موجب می‌شود تا انسان‌ها احترام یکدیگر را رعایت نمایند می‌توان به سه عامل مهم اشاره نمود

اول: شناخت حقوق متقابل و عمل به آنها

شناخت وظیفه، پایه انجام وظیفه است، انسان‌ها در جامعه نسبت به یکدیگر «وظایف متقابل» دارند و شناخت این حقوق و مراعات دو جانبه آن، ضامن تصحیح روابط و سالم سازی معاشرت‌ها و زدودن کدورت‌ها و کاهش اختلاف‌ها و گله‌مندی‌ها است.
به طور مثال، پدر و مادر و فرزندان، وظایف متقابل دارند. زن در برابر شوهر و شوهر در برابر زن، تعهداتی دارد. فرمانده و سرباز، نسبت به هم حقوق و وظایفی دارند. دو شریک با یک‌دیگر، کارفرما و کارگر، معلم و شاگرد، همسایه با همسایه، خویشاوندان نسبت به یکدیگر مسلمان و… نمونه‌های دیگری از ارتباط‌های اجتماعی، هر کدام محدوده و مجموعه‌ای از تکالیف را دارند که در آیین اسلام، به انجام آنها توصیه شده است. این وظایف و تکالیف و حقوق، اگر:
1. «شناخته» شود،
2. به آنها «عمل» شود،
3. عمل هم دو سویه و «متقابل» باشد،
می‌توان ادعا نمود که توانسته‌ایم تا حد زیادی به حقوق دیگران احترام بگزاریم.[ سید علوی، سید ابراهیم، این‌گونه معاشرت کنیم، قم: رسالت، 1363ش، اول، ص 16.]
به عبارت دیگر اگر حق الناس به عنوان یکی از مهم‌ترین حقوق بشناسیم و بدانیم که حضرت علی(علیه السلام) ادای حق الناس را از حق الله مهم‌تر دانسته فرموده‌اند:
«جَعلَ الله سُبحانه حُقوقُ عبادِهِ مُقدّمةً علَی حُقُوقهِ فَمنْ قامَ بِحقُوقُ عبادالله کانَ ذلک مؤدّیاً الی القیامِ بِحقوقِ الله»[ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 480.]؛ «خداوند حقوق بندگانش را مقدم بر حقوق خود قرار داده و کسی که حقوق بندگانش را رعایت کند حقوق الهی را نیز رعایت خواهد کرد».
و در روایت دیگری امام صادق(علیه السلام) فرموده‌اند:
«إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ یُسْتَجَابَ لَهُ فَلْیُطَیِّبْ کَسْبَهُ وَ لْیَخْرُجْ مِنْ مَظَالِمِ النَّاسِ وَ إِنَّ اللَّهَ لَا یُرْفَعُ إِلَیْهِ دُعَاءُ عَبْدٍ وَ فِی بَطْنِهِ حَرَامٌ أَوْ عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ»[ بحار الأنوار، ج 90، ص 321.]؛ «هر یک از شما که مستجاب شدن دعایش او را شادمان مى کند باید کسب خود را پاکیزه گرداند».
پس از شناخت این حقوق، در عمل نیز بدان پایبند باشیم در این صورت است که زمینه‌های رعایت حقوق دیگران در جامعه فراهم می‌گردد.

دوم: معیار قرار دادن خود

عامل دیگری که می‌تواند انسان را در مسیر احترام به دیگران یاری نماید آن است که انسان خود را در جایگاه دیگران قرار داده و هر آنچه برای خود می‌پسندد برای دیگران نیز بپسندد و هرآنچه برای خود بد می‌داند را برای دیگران نیز بد بداند.
حضرت علی(علیه السلام) در توصیه‌ای به فرزندش می‌فرماید:
«وَ اجْعَلْ نَفْسَکَ مِیزَاناً فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ غَیْرِکَ فَأَحْبِبْ لِغَیْرِکَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ اکْرَهْ لَهُ مَا تَکْرَهُ لِنَفْسِکَ وَ لَا تَظْلِمْ کَمَا لَا تُحِبُّ أَنْ تُظْلَمَ وَ أَحْسِنْ کَمَا تُحِبُّ أَنْ یُحْسَنَ إِلَیْکَ وَ اسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِکَ مَا تَسْتَقْبِحُ مِنْ غَیْرِکَ وَ ارْضَ مِنَ النَّاسِ لَکَ مَا تَرْضَى بِهِ لَهُمْ مِنْک »[ تحف العقول عن آل الرسول(صلی الله علیه و آله و سلم)، ص 74.]؛ «نفس خویش را بین خود و مردم میزان قرار بده، آن را براى مردم دوست بدار که براى خود دوست دارى، در‌باره دیگران به چیزى بى میل باش که نسبت به خود بى میلى، به مردم ستم نکن همان‌طور که نمی‌خواهى بتو ستم شود، به مردم نیکى کن همان‌طور که مایلى درباره ات نیکى کنند، از خود قبیح بشناس چیزى را که از دیگران قبیح می‌شناسى».
ازاین‌رو، هر یک از افراد همان‌گونه که در زندگى اجتماعى خود، راستى و درستى را خوش دارد، وفادارى و پاى بندى به عهد و پیمان را مى پسندد و دوست دارد جان، مال، آبرو و ناموسش محترم باشد. همچنین از بخل و کینه و حسد دیگران نسبت به خودش بیزار است و از مردم انتظار خیرخواهى و احسان دارد و دوست دارد دیگران به او خوشبین باشند و یا در صف نانوایى، آرایشگاه، اتوبوس، بانک، صندوق فروشگاه و… نوبت او رعایت شود، هنگامی‌که دیگران را جای خود بگذارد به طور قطع حقوق دیگران را محترم شمرده و ارزش آنان را حفظ می‌کند.
امام سجاد(علیه السلام) به مردی به نام زُهَری می‌فرماید: «ای زُهَری، چه عیبی دارد اگر تو تمام مسلمانان را به منزله خانواده و بستگان خودت بدانی؟ سال­خوردگان را پدر خود، خردسالان را فرزند خود و هم‌سالان را برادر خود بشماری. وقتی چنین حسابی نزد خودت کردی، به کدام­‌یک حاضری ظلم کنی؟ به کدام‌­یک ­حاضری نفرین کنی؟ حاضری آبروی کدام را بریزی؟».[ الإحتجاج على أهل اللجاج، ج 2، ص 319.]

سوم: علم به پیامدهای بی‌احترامی

از دیدگاه اسلام، تمامی مسلمین از احترام ویژه‌ای برخوردارند هیچ کس حق بی‌احترامی و توهین به آنها را ندارد.
پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می‌فرماید:
«لَا تُحَقِّرَنَّ أَحَداً مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَإِنَّ صَغِیرَهُمْ عِنْدَ اللَّهِ کَبِیر»[ مجموعة ورام(تنبیه الخواطر)، ج 1 31.]؛ «هیچ یک از مسلمانان را کوچک و ناچیز نشمارید که خردسالان مسلمین هم در پیشگاه الهى بزرگند».
بر همین اساس نیز عواقب سنگینی را برای کسانی که به مسلمانان بی‌احترامی می‌کنند در نظر گرفته است. امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:
«هرکس رو در روی یک مؤمن او را اهانت کند و به وی طعنه زند به بدترین نوع مرگ، خواهد مرد»[ بحار الأنوار، ج 72 145 باب 56، ص 142.].
پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نیز فرموده است:
«هر کسی مؤمنی را به علت فقر و نداریش، مورد تحقیر و اهانت قرار دهد و یا او را خوار بدارد خداوند در روز قیامت آن کس را معرفی کرده سپس در میان مردم رسوایش خواهد کرد.[ همان، ج 69 44 باب 94، ص 1.] و هر کسی برادر مسلمانش را هر چند با گفتن یک کلمه مورد مرحمت و احترام قرار دهد و غصه از دل او برطرف نماید مادامی که چنین خصلتی دارد در زیر سایه گسترده الهی (و مشمول لطف و عنایت ربوبی) خواهد آرمید».[ همان، ج 71، 299 باب 20، ص 283.]
بر اساس آنچه گفته شد، رعایت احترام به دیگران دارای ابعاد متعدد می‌باشد و رعایت آن زندگی اجتماعی و روبط متقابل را سالم و اطمینان‌بخش می‌کند و عدم رعایت حقوق دیگران، پیامدهای منفی و چه بسا غیرقابل جبران در دنیا و آخرت دارد.