احتمال وقوع جنگ نیابتی بین روسیه و آمریکا بر سر اوکراین

با بالاگرفتن خشونت ها در اوکراین، معاون ریاست جمهوری آمریکا، جو بایدن با لحنی صریح خطاب به پوتین گفت که “از اوکراین خارج شوید”. ۲۲۴ کشته و ۵۴۰ زخمی، آمار تلفات درگیری های سه هفته اخیر بین شبه نظامیان جدایی طلب و ارتش اوکراین بوده است. بایدن در کنفرانس امنیتی مونیخ اینطور ادامه داد که درگیری های اخیر، کار را از “بازنگری در روابط”، به “تجدید نظرهای بنیادی” رسانده است.

“ما بایستی هر توافقی با روسیه را بر اساس اعمال این کشور و نه حرفهای آنها قضاوت کنیم، رئیس جمهور پوتین بارها قول صلح داده و در عوض نیروی نظامی، تانک و اسلحه به منطقه فرستاده است.”

شاید بتوان ریشه بحران اوکراین را در پیشروی ناتو به شرق اروپا یافت. در سال ۱۹۹۹ کشورهای چک، لهستان، مجارستان و در سال ۲۰۰۴ کشورهای لتونی، رومانی، لیتوانی، اسلوونی، اسلواکی، استونی به عضویت ناتو در آمدند. در سال ۲۰۰۸ ناتو پیوستن گرجستان و اوکراین را در دستور کار خود قرار داد که با حمایت آمریکا و مخالفت آلمان و فرانسه مواجه گردید. استدلال این دو کشور اروپایی این بود که پیوستن گرجستان و اوکراین به ناتو موجب واکنش خصمانه روسیه می شود.

روسیه بارها اعلام کرده بود که نسبت به حضور ناتو در همسایه های غربی خود حساس است و با حمله نظامی به گرجستان در سال ۲۰۰۸ هرگونه شک و شبهه ای را در خصوص جدی بودنش از میان برد. از طرفی پس از کودتای صورت گرفته در اوکراین و برکناری رئیس جمهور منتخب، روسیه با تصرف شبه جزیره کریمه، واکنش غیرمنتظره ای از خود نشان داد. همزمان شبه نظامیان در شرق اوکراین تقویت شدند و شائبه جدایی بخش هایی از اوکراین قوت گرفت. با اینکه یک سال از شروع این بحران می گذرد، بارها آتش بس ها و گفتگوهای صلح به شکست انجامیده و طی هفته های اخیر خشونت ها افزایش یافته است.

اشتون کارتر، نماینده اوباما در وزارت دفاع بیان کرده که “تمایل برای حمایت از فرستادن سلاح های کشنده دفاعی برای دولت اوکراین در کاخ سفید بسیار بیشتر شده” (در حالی که تا این لحظه، به صورت رسمی حمایت امنیتی آمریکا از اوکراین با ابزارآلات غیرکشنده مانند وسایل نقلیه و تدارکات پزشکی بوده است). با در نظر گرفتن این تحولات به نظر می رسد که اوباما به سمت جنگ نیابتی با روسیه که مدت ها از آن اجتناب می کرده، نزدیک تر می شود. بخصوص پس از اینکه به طور علنی، رقیب دوران جنگ سرد خود را متهم به فرستادن تانک و نظامیان با یونیفورم های بی نشان به داخل اوکراین و تقویت جدایی طلبان کرده است.

از طرف دیگر، رهبران فرانسه، آلمان، اوکراین و روسیه قرار است این هفته در مینسک برای رسیدن به توافق صلح، تلاش های جدیدی را آغاز کنند. پوتین اعلام کرده که این نشست پیش شرطهایی دارد که در صورت توافق بر سر تعدادی از آنها، نشست برگزار خواهد شد. مقدمات این نشست با حضور غیرمترقبه آنجلا مرکل و فرانسوا اولاند در کرملین در روز جمعه با در دست داشتن پیشنهادی با عنوان “یکی از آخرین شانس ها” برای جلوگیری از گسترش جنگ در اوکراین، فراهم گردید.

در همین حین که اروپایی ها در تلاش هستند تا با همکاری روسیه، آرامش را به اوکراین بازگردانند و مرکل صراحتا اعلام کرده که سلاح بیشتر، به اوکراین کمکی نمی کند، سناتور جمهوری خواه آمریکا، جان مک کین در پی تصویب قانونی در کنگره است که به موجب آن بتواند ارتش اوکراین را “با یا بدون اجازه اوباما” مسلح نماید. این در حالی است که جان کری، در کیو اعلام کرده که اوباما بزودی در خصوص فراهم کردن تسلیحات کشنده برای اکراین در جنگ با جدایی طلبان تصمیم خواهد گرفت. با این وجود اوباما همچنان خویشتن داری کرده و احتمالا منتظر نتیجه نشست سران کشورهای آلمان، فرانسه، اوکراین و روسیه در مینسک خواهد ماند.

دو سناریو در آینده قابل تصور می باشد، یکی اینکه اجلاس مینسک موفقیت آمیز بوده و آنطور که جان میرشایمر استاد برجسته سیاست بین‌الملل دانشگاه شیکاگو راه حل بحران را توصیف کرده، کشورهای غربی و آمریکا پروژه غربی سازی اوکراین را متوقف کنند تا اوکراین به منطقه‌ای حائل و خنثی بین ناتو و روسیه تبدیل شود. اوکراینی که از یک سو تهدیدی برای روسیه نباشد و از سویی دیگر فرصت بازسازی رابطه مسکو و غرب را ایجاد کند.

در سناریوی دوم، به فرض عدم حصول به توافق و در پی آن حمایت تسلیحاتی آمریکا از اوکراین، برای اولین بار پس از جنگ سرد، درگیری آمریکا و روسیه به مرحله بی سابقه ای خواهد رسید. آنچنان که ژنرال ارشد ناتو، فیلیپ بریدلاو در مصاحبه خود با آسوشیتد پرس اعلام نمود که مسلح کردن اوکراین می تواند موجب جرقه واکنش های “ناخوشایند بیشتر” از طرف روسیه گردد. از طرفی آمریکا هم به دلیل نیازی که به کمک روسیه در مسائل استراتژیک کلیدی (شامل مسئله مذاکرات هسته ای با ایران، درگیری در افعانستان و بحران داعش در خاورمیانه) دارد، علاقه ای به قطع کامل ارتباط با این کشور و بازگشت به دوران جنگ سرد ندارد.

با این حال تحولات داخلی اوکراین و اقدامات سناتورهای آمریکا می تواند به پیچیده شدن بیش از پیش اوضاع در اوکراین و بالا گرفتن بحران در این کشور بیانجامد. آیا نشست روز چهارشنبه در مینسک می تواند به راه حلی برای کاهش بحران اوکراین منتهی گردد؟