اختلال خلقى فصلى تغییر فصلى خلق که در طى فصل زمستان بروز کرده و با آمدن بهار برطرف مى گردد. علایم این عارضه معمولاً در ماه شهریور که روزها شروع به کوتاه شدن مى کنند آغاز شده، در طى زمستان تا ماه اسفند که روزها دوباره شروع به بلند شدن مى کنند ادامه مى یابد. روشنایى نقش مهمى در ایجاد و نیز درمان این اختلال دارد. این عارضه هم در بزرگسالان و هم در کودکان بروز کرده و در خانم ها شایعتر است. در موارد نادر، این اختلال فصلى خلق در ماه هاى تابستان بروز کرده و ممکن است ناشى از عدم تحمل گرما باشد. نکته مهم اینست که تشخیص این اختلال ممکن است مشکل باشد زیرا سایر انواع افسردگى نیز ممکن است همین علایم را داشته باشند. آزمایش هاى خون براى رد سایر اختلالات طبى احتمالى ممکن است انجام شود. تشخیص این اختلال معمولاً نیاز به یک بررسى سه ساله تغییرات خلقى دارد چنانچه این تغییرات خلقى در پاییز شروع شده و با آمدن بهار فروکش نمایند این تشخیص تأیید مى گردد.

علایم شایع

1. سستى و تنبلى

2. افسردگى

3. افزایش اشتها (به خصوص نسبت به کربوهیدرات ها)

4. احساس شادى کمتر

5. افزایش وزن

6. خستگى

7. تحریک پذیرى

8. نیاز بیشتر به خواب

9. تمایل کمتر براى شرکت در فعالیت در زمان ابتلا به این بیمارى هاى اجتماعى اختلال در تطبیق دادن خود با زندگى در اثر تغییرات فوق

علل

غده پینه آل (یکى از اعضاى تنظیم گر بدن) در مغز، هورمونى به نام ملاتونین ترشح مى کند که مى تواند اثر منفى بر روى خلق داشته باشد. در محیط روشن (در طى روز) میزان ترشح ملاتونین بسیار اندک است حداکثر میزان ترشح آن در شب و بین ساعت هاى 3- 2 صبح است. در فصل زمستان که طول مدت شب در آن طولانى تر است ترشح ملاتونین افزایش یافته و بنابراین سطح آن در بدن نیز افزایش مى یابد. روشن بودن چراغ در حد معمول شب ها در منزل یا دفتر کار براى خنثى کردن یا اثر فصل زمستان ناکافى است.

درمان

علایم خفیف ممکن است با اقدامات ساده زیر قابل برطرف شدن باشند :

1. پرده هاى اتاق را کنار بزنید در کنار پنجره بنشینید و به طور مکرر به بیرون نگاه کنید.

2. در روزهاى ابرى از چراغ هاى پرنور استفاده کنید.

3. تغییرات خلقى خود را به طور روزانه ثبت کنید تا هرگونه تغییر خلقى یا الگوى خلقى بعداً قابل ارزیابى باشد.

4. خود را منزوى نکنید (به ملاقات دوستان رفته، از نمایشگاه ها دیدن کنید و…).

5. در حد توان و انرژى خود به فعالیت هاى گوناگون در زمان ابتلا به این بیمارى بپردازید. فعالیت در زمان ابتلا به این بیمارى فیزیکى تقریباً همیشه براى اختلالات خلقى اثر درمانى دارد.

6. تا آنجا که ممکن است در محیط باز به خصوص در روشنایى اول صبح قرار گیرید.

7. در فصل زمستان به مناطق گرمسیر مسافرت نمایید.

*** سایر درمان ها در این زمینه هنوز مراحل تکاملى خود را طى مى کنند، ولى اساس آنها را معمولاً طولانى کردن روز به طور مصنوعى با روش هاى مختلف یا نوردرمانى تشکیل مى دهد. مدت و شدت درمان ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد و تعیین آن باید با همفکرى شما و تیم پزشکى شما صورت گیرد. اگرچه این منابع روشنایى به صورت تجارى در دسترس قرار دارند، توصیه مى شود که بدون دستور پزشک از آنها استفاده نشود. نمونه هایى از این درمان ها به شرح زیر است :

1. روزى یک ساعت صبح و عصر زیر یک چراغ بسیار پرنور (معادل لامپ هاى 10100 وات یا بیشتر) بنشینید. واژه لوکس (LUX) که معادل لاتین واژه روشنایى (light) در انگلیسى است، واحد اندازه گیرى براى نوردرمانى است.

2. از یک کلاه آفتاب گردان داراى چراغ هاى کوچک روشن شونده با باترى که روشنایى را مستقیماً بر روى چشم ها مى اندازد استفاده کنید.

3. در برخى بیماران نوردرمانى مؤثر نبوده و ممکن است انواع دیگر درمان نظیر دارودرمانى یا روان درمانى لازم گردد. داروهاى ضدافسردگى در بیمارانى که به سایر درمان ها پاسخ نمى دهند ممکن است تجویز گردد.

نویسنده : گروه روانشناسی و مشاوره پرسمان