با عرض سلام خدمت پرسشگر محترم
ضمن تشکر از ارتباط جنابعالی با این مرکز، ابتدا خدمت شما عرض نماییم که استفاده ازاینگونه شبکه های اجتماعی مانند تلگرام و وایبر،واتساپ و… دربین اقشار مختلف جامعه به خصوص قشر مذهبی جامعه وجود دارد که متاسفانه بدون داشتن سواد رسانه واگاهی از اسیبها ومضرات وتهدیدات فضای مجازی ساعتهای زیادی راوقت گرانبها وارزشمند خود را درفضای مجازی هدر وتلف مینمایند. گرچه امروزه فراگیری اینترنت و فن آوری های جدید ارتباطی و اطلاعاتی، موجب ظهور فضای مجازی در کنار جهان واقعی شده که این امر، معادلات و الگوهای ارتباطات سنتی، تولید، انتقال و مصرف اطلاعات را به هم زده و موجب تغییر در آن شده است. چنین فضایی که به عنوان واقعیت مجازی یک پارچه، درنظر گرفته می شود، از ویژگی هایی چون بی مکانی، فرا زمان بودن، صنعتی بودن محض، عدم محدودیت به قوانین مدنی متکی بر دولت- ملت ها، از معرفت شناسی تغییر شکل یافته پسامدرن برخوردار بودن، قابل دسترسی بودن همزمان، روی فضا بودن و برخورداری از فضاهای فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی، سیاسی و نیز آزادی از هویت بدنی و جنسی جدید برخوردار است. (Myers 2000) شبکه های اجتماعی مجازی، امروزه نقش بسیار مهمی در خلق این فضای مجازی دارند. از خلال همین واقعیت های مجازی است که آسیب های روانی و سیاسی بسیار گسترده ای را می توانند برای یک جامعه به وجود آورند.
اینترنت و جوانان :
اغلب پدران و مادران به دلیل اطلاعات ناکافی، خطر استفاده از اینترنت را نمی دانند و برای کودک و نوجوان خود خطرات آن را توضیح نمی دهند (چیزی نمی دانند که توضیح بدهند) و نوجوان وارد دنیایی می شود که در صورت بی اطلاعی، خطرات فراوانی درکمین اوست. ساده ترین مثال چت کردن است. از آنجایی که در هنگام چت کردن همدیگر را نمی بینید، احتمالا کلمات محبت آمیز رد و بدل می شود. گاهی هنگامی که نوجوان خسته از سختگیری های خانواده و پدر و مادر پای اینترنت نشسته است و با کسی درد دل می کند، می بیند که دلداریش می دهند و گوش به حرفش می دهند و راهنماییش می کنند. کم کم حس اعتماد این نوجوان که در نسبت به افراد جامعه کم بوده است، جلب می شود و هنگامی که اعتماد کرد، احتمال دست زدنش به هر کاری وجود دارد. وندا هریس میلاری مدیر فروش یاهو اعلام کرد که نوجوانان و جوانان تمام کارهای خود را با اینترنت انجام می دهند و اینترنت برای آنها محوری ترین وسیله ارتباط جمعی است زیرا در نظر آنها اینترنت وسیله ای برای کسب اطلاعات گوناگون در زمینه های مختلف است.
نگاهی به آسیب های سیاسی و روانی شبکه های اجتماعی مجازی
با رشد رسانه های نوین، جهان وارد عصر دوم رسانه ها شده است که برخلاف دوره مدرن و عصر نخست، آینده آن به طور کامل قابل پیش بینی نیست، زیرا در عصر دوم رسانه ها که در آن بحث رسانه های الکترونیک جدید، حاکمیت دارند و اطلاعات حرف آخر را می زنند، پدیده ها کمتر قابل پیش بینی اند (گل محمدی، 1383). رسانه های نوین دارای آسیب های بسیار مهم روانی و سیاسی است که می توانند، زمینه و بستر مناسبی را برای جنگ نرم ایجاد کنند. در مورد آسیب های روانی شبکه های اجتماعی، می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1- کاهش احساسات: به دلیل اینکه اغلب ارتباطات در این فضا، به صورت نوشتاری است، اغلب فاقد احساسی است که در فضای واقعی، از طریق قدم زدن، سخن گفتن و… به دست می آید. افراد با وجود امکانات ارتباطی در فضای مجازی، دیگر اهمیتی به کیفیت روابط نمی دهند و این مسئله، به کاهش بیشتر احساسات منجر می شود.
2- متن گرایی: علی رغم امکانات چند رسانه ای موجود در فضای مجازی، هنوز هم قسمت عمده ای از ارتباطات در فضای مجازی را ارتباطات متنی در قالب ایمیل و چت تشکیل می دهد. ارتباطات متنی می تواند شکل جدیدی از هویت مجازی را شکل دهد.
3- انعطاف پذیری هویتی: افراد در فضای مجازی، به دلیل نبود راهنماهای چهره ای، می توانند بازنمایی های متفاوتی از خود ارائه دهند.
4- دریافت های جایگزین: در ارتباطات مجازی، شما می توانید دیوارها را بشکنید، به حوزه خصوصی دیگران وارد شوید و حرف هایی را که حاضر نیستند، در ارتباط چهره به چهره به شما بگویند، بشنوی
5-آسیبی که این نرم‌افزارها در جامعه به وجود می‌آورند اتلاف وقت و عمر ما باشد که باعث شده افراد ساعت‌های زیادی به این برنامه‌ها مشغول و سرگرم باشند و علاوه بر اتلاف وقت و عمر خود از کارهای ضروری خود باز بمانند و حتی کارهای خود را نتوانند با تمرکز خوبی انجام دهند و به نوعی به یک اعتیاد ناخواسته دچار شده باشند. یکی از اهدافی که شاید سازندگان این نرم‌افزارها برای کشورهای دیگر طراحی کرده‌اند تا علاوه بر القای اندیشه و فکر خود، این است مانعی جدی نیز برای پیشرفت در این کشور‌ها شوند. مانعی که با سرگرم کردن ساعت‌های کاربران به آن راحت‌تر به هدف خود می‌رسند.
6-آسیب دیگری که فناوری‌ها به وجود آورده، عدم رعایت حریم خصوصی و نداشتن امنیت کافی کاربران در نگه‌داشتن اطلاعات خصوصی است. شاید همین‌که این شبکه‌ها هر یک دارای مدیری است که آن مدیر به‌راحتی به اطلاعات افراد دسترسی دارد، خود جایی نگرانی بسیاری دارد. بحث جاسوسی از کاربران چیزی تازه‌ای نیست و ما همواره شاهد شنیدن اخباری از این دست که اطلاعات توسط شبکه‌های جاسوسی کشورهای سازنده این نرم‌افزارها برداشته شده است، هستیم. روانشناسی افراد یک جامعه با بررسی و تحلیل پیام کاربران این شبکه‌ها توسط سازندگان این شبکه‌ها و همچنین برنامه‌ریزی بر اساس آن برای آینده این کشورها نیز از قبیل این نوع جاسوسی‌هاست. پس اساساً این نرم‌افزارها و شبکه‌ها دارای امنیت کافی در نگهداری اطلاعات شخصی افراد نیستند. در ثانی افراد آگاهی کافی نسبت جلوگیری از این دستبردهای اطلاعاتی ندارند. آسیب دیگری که این نرم‌افزارها و شبکه‌ها دارند ایجاد فضایی برای گسترش فساد و روابط غیر شرعی است. بسیار دیده شده که این روابط به سو استفاده‌های زیادی از کاربران انجامیده است. روابطی که بر اساس اطلاعات غیرواقعی افراد نسبت به یکدیگر به وجود آمده است و با‌عث گسترش عادی‌سازی روابط دختر و پسر و حتی روابط افراد متأهل شده و در نتیجه باعث سست شدن ارزش‌هایی دینی و حتی از هم پاشیدن نظام خانوادها شده است. با نگاهی به آمار طلاق و حتی دلایل آن این نکته بسیار قابل‌فهم‌تر خواهد شد. آسیب دیگر، امکان فریب کاربران این شبکه‌ها به سبب مجهول بودن مخاطبان است و در حقیقت دنیایی به دور از واقعیت‌ها است که امکان سو استفاده و کلاه‌برداری در آن بسیار است. کما اینکه هر روزه شاید اخبار از این قبیل در جامعه هستیم. ممکن نبودن کنترل کاربران جوان و نوجوان این شبکه‌ها از سوی خانواده‌ها امکان فریب کاربران و سوءاستفاده از آنها به دلیل مجهول بودن مخاطب در بسیاری از این فضاها از دیگر آسیب این شبکه‌هاست. کم‌تحرکی و افسردگی افرادی که بیش‌ از حد به این شبکه‌ها اعتیاد دارند، نیز از دیگر آسیب‌هایی این شبکه‌هاست. کم شدن روابط خانوادگی، دور شدن از واقعیت‌ها افتادن در دام زندگی‌های نامشروع وابستگی بیش ‌از حد به این فضاها و برنامه‌ها در حد اعتیاد به آنها و بازماندن از زندگی عادی و متعارف، مواجهه شدن با ضربه‌های روحی و روانی و همچنین تغییر سبک زندگی افراد و تغییر فرهنگ نیز از دیگر آسیب‌هایی این شبکه‌ها است.
پرسشگر گرامی، درهمین زمینه مقام معظم رهبری درحاشیه دیدار با خانواده شهداحرم(1/9/95) در پاسخ به فرزند جوان شهیدی که گفت به دستور شما در فضای مجازی کارهای فرهنگی انجام می‌دهیم؛ دعا کنید نتیجه‌ی خوبی داشته باشد.فرمودند: خوب است؛ فضای مجازی! منتها در آنجا غرق نشوید. در فضای مجازی اگر آدم درست وارد بشود، خوب است؛ امّا اگر برود غرق بشود، نه؛ خوب نیست. جای خطرناکی است؛ خیلی باید آدم مراقب باشد«.
همچنین ایشان دردیدار با جمعی از دانشجویان ( ۱۳۹۴/۰۴/۲۰) فرمودند:«وقتتان را بیهوده به هدر ندهید؛ خیلی از بچّه‌های جوان ما -دانشجو و غیر دانشجو- وقتهایشان را هدر میدهند، در این شبکه‌های اجتماعی و مانند اینها میگردند یا در بعضی از جلسات بیهوده‌ی بحث‌وجدل‌های این‌جوری می‌نشینند. وقتتان را هدر ندهید، وقتتان را درست مصرف کنید، هم به درس برسید، هم به کار تشکیلاتی برسید؛ به هردوی اینها باید برسید.»
حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر حمید شهریاری، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و عضو شورای عالی فضای مجازی در مصاحبه با سایت رهبر انقلاب می گوید: نکته‌ی بسیار جالب در کلمات ایشان برای بنده این بود که این حوزه به اندازه‌ی انقلاب اسلامی اهمیت دارد. ایشان در مقام تشبیه فرمودند که این فضا مثل یک رودخانه‌ی پر از آب و خروشان است که می‌آید و دائماً هم بر آب آن افزوده و خروشان‌تر می‌شود. اگر ما برای این رودخانه تدبیر کنیم و برنامه داشته باشیم؛ زه‌کشی کنیم و هدایت کنیم این رودخانه را تا به سد بریزد، می‌شود فرصت. اگر رهایش کنیم و برنامه‌ای برای آن نداشته باشیم، می‌شود یک تهدید. ایشان تأکید بسیاری بر اهمیت این فضا و لزوم مدیریت آن داشتند؛ به گونه‌ای که همه‌ی ارکان نظام باید نقش خاص خود را با حضوری فعال در این فضا ایفا کنند.
دکتر وحید یامین پور به عنوان کارشناس رسانه در این باره میگوید: بچه حزب‌اللهی‌ها و متدینی را فی‌البداهه و ابتدابه‌ساکن توصیه به حضور حداکثری نباید بکنیم، خودتان به‌هیچ‌وجه حضور حداکثری در شبکه‌های اجتماعی نداشته باشید کسی که می‌خواهد مسیر انقلاب اسلامی را برود نباید اصلاً در این فضاها باشد. شبکه‌های اجتماعی مبنایش تهدید است؛ مگر به‌ضرورت و مگر به مأموریت باید حضور داشت و بر این تأکیددارم، در غیر این صورت خسران مطلق است. و بر معذّب ترین افراد خسران مطلق هست. جز حواس‌پرتی و کثرت‌گرایی و پریشان‌خاطری و به قول رهبری غفلت، فایده‌ای ندارد. کسانی که فکر می‌کنند با یک اکانت و هزاران واژه پسندیده شدن محتوا، با این‌ها می‌توان جهاد فرهنگی ایجاد کرد خیال باطل است. و شما در یک محدوده و حلقه‌ای که خودتان درست کردید گرفتارید و خیال می‌کنید که اثر می‌گذارید و اثر می‌پذیرید. باید بدانید که دارید بازیگوشی می‌کنید. حضور اغلب آدم‌ها در شبکه‌های اجتماعی بازیگوشی است یعنی دوست دارم چیزی بگویم و لایک بگیرم، چیزی بگویم و بازخورد بگیرم و ممکن است بگویید که محتوایی که می‌گذارم خوب باشد اما برای لایک کردن هست برای بازیگوشی هست مبنای کار آن‌هاست. این بازیگوشی نه‌تنها تحوّل انفسی برای دیگران ایجاد نمی‌کند حتی برای خودتان هم این تحوّل انفسی ایجاد نمی‌شود. و پیام انقلاب هم از بازیگوشی منتقل نمی‌شود. این‌ها جزو بحث‌های پدیدار شناختی است، پدیدار شناختی که می‌گویم اقتضاء این پدیده است و به شما هم مربوط نیست شما همین‌که باشید در این فضا، این ویروس شمارا دارد تحدید می‌کند و مبتلا می‌شوید و کسی هم باشد و بگوید که من مبتلا نمی‌شوم بیاید و باهم صحبت کنیم. شما می‌بینید که دختران محجبه‌ای که می‌آیند در این فضا و آرام‌آرام به تن نمایی و خود اظهاری و خود ابرازی مبتلا می‌شوند. اخیراً مطلبی را نوشته‌ام که توصیه می‌کنم آن را بخوانید به‌عنوان «پدیدار شناختی اینستاگرام» که دوستان را هم به خواندنش توصیه می‌کنم. یک بخش کوچکی را که مطرح کردم و منتشر کردم دیدم واویلا چقدر حرف، که نه آقا این‌جوری نیست و من هم گفتم که ان‌شاءالله این‌جوری نیست. ولی داریم می‌بینیم و توان مقاومت حداکثری را در مقابل آن را هم نداریم و به این شکل نباشد که در مسجد و مکان‌های فرهنگی تا کسی آمد و ابراز داشت می‌خواهد کار فرهنگی کند سریع بگویید که صفحه‌ای در شبکه‌های مجازی ایجاد کند و اطلاعاتی بگذارد، بدانید که با این کار او را بیچاره کرده‌اید. من با جنس پیام‌ها کاری ندارم بلکه حرفم بر سرخود این رسانه‌هاست، و این در نگاه پدیدار شناختی است که می‌گوید این رسانه همان پیام هست. شما با داشتن تلویزیون فرق نمی‌کند که تفسیر قرآن گوش کنید یا شبکه من و تو را ببینید اولاً یعنی خود مِدیوم تلویزیون، خودمان را دارد تغییر می‌دهد با این فرض که قرآن پخش کند یا یک آهنگ، فرق و تفاوتی در آن ایجاد نمی‌کند و این خود تلویزیون است که آمده طرز نشستن، ساعت خواب، ارتباط با خانواده, میزان مطالعه، وقت خلوت گذاری برای خودتان را تغییر دهد و فرقی هم نمی‌کند که چی دارد پخش می‌شود. اینکه چی دارد پخش می‌شود در مرحله‌ی دوم است و در مرحله دوم است که شما دارید چه عکس و فیلم‌هایی را نگاه می‌کنید و به نظر من مرحله دوم کم اثرگذارتر از مرحله اول است، توجه کنید به اینکه فکر نکنید آسیب‌های رسانه، آسیب از جنس پیام هست بلکه آسیب از جنس خود رسانه است.