برخى از نویسندگان و صاحب نظران در چند دهه اخیر بُعد دیگرى براى اعجاز قرآن بیان کرده اند که همان اعجاز عددى قرآن است اینان ادعا مى کنند که یک نظم ریاضى بر قرآن حاکم است. هر چند که در کتاب «الاتقان فى علوم القرآن» سیوطى، رد پاى این فکر دیده مى شود.1 امّا تا چند سال اخیر این راز علمى پنهان مانده بود و با پیدایش رایانه هایى (کامپیوترهاى) که مى تواند حساب هاى بسیار زیادى را در مدت زمان کمى و با دقت بالایى انجام دهد، پرده از روى نظم ریاضى قرآن برداشته شد و اعجاز این کتاب مقدس بار دیگر بر جهانیان ثابت گردید. این صاحب‌نظران از این رهگذر نتایج دیگرى هم مى گیرند که اشاره خواهیم کرد. در رأس این گروه افرادى همچون رشاد خلیفه و عبدالرزاق نوفل و… هستند. در مقابل آنان گروه دیگرى از نویسندگان و صاحب نظران قرآنى، قرار دارند که این مطالب را نمى پذیرند و برخى محاسبات آنان را خطا آلود مى دانند و حتى برخى نویسندگان با شدت هر چه بیشتر قسمتى از این مطالب را توطئه بهائیت معرفى مى کنند و آن را یک جریان انحرافى مى دانند و در این مورد به ادعاى نبوت رشاد خلیفه و کشته شدن او استشهاد مى کنند2. ما ابتدا گزارشى از کتاب ها و نویسندگان دو گروه بیان مى کنیم و سپس نتیجه گیرى خواهیم کرد. الف: موافقان اعجاز عددى قرآن: در این مورد افراد زیادى کتاب و مقاله نوشته اند که به مهمترین آنها اشاره مى کنیم:
1. معجزة القرآن الکریم، دکتر رشاد خلیفه:
دکتر رشاد خلیفه در خانواده اى از صوفیان مصر در شهر «طنطه» متولد شد و در سال 1971 م در شهر مکه رسماً به جرگه نائبان مکتب تصوف در آمد.
او تحصیلات جدید خود را تا کارشناسى در دانشکده کشاورزى عین الشمس قاهره گذراند و سپس کارشناسى ارشد خود را در دانشگاه آریزونا (1959 ـ 1961 م) آمریکا گذراند و سپس دکتراى خود را در دانشگاه کالیفرنیا (1962 ـ 1964 م) در رشته بیوشیمى گیاهى گذراند.3 او به مدت سه سال در مورد قرآن با استفاده از رایانه تحقیق کرده است. و نتیجه این تحقیقات را در سال 1351 ش به روزنامه هاى دنیا داده شد.4
کتاب او تحت عنوان «معجزة القرآن الکریم» در سال 1983 م در بیروت چاپ شد5 و به زبان انگلیسى نیز در آمریکا چاپ شد.6
تمام کوشش استاد مزبور براى کشف معانى و اسرار حروف مقطعه قرآن صورت گرفته است و ثابت کرده است که رابطه نزدیکى میان حروف مذکور، با حروف سوره اى که در آغاز آن قرار گرفته اند، وجود دارد. او براى محاسبات این کار از رایانه کمک گرفته است و بیان کرده که در 29 سوره قرآن حروف مقطعه آمده است که مجموع این حروف 28 حرف الفباى عربى را تشکیل مى دهد (یعنى: ا، ح، ر، س، ص، ط، ع، ق، ک، ل، م، ن، ه ، ى) که گاهى آنان را حروف نورانى نامند. او نسبت این حروف را در 114 سوره قرآن سنجیده است و به نتایجى رسیده است که به برخى آنها اشاره مى کنیم:
نسبت حرف «ق» در سوره «ق» از تمام سوره هاى قرآن بدون استثناء بیشتر است. مقدار حرف «ص» در سوره «ص» نیز به تناسب مجموع حروف سوره از هر سوره دیگر بیشتر است و نیز حرف «ن» در سوره «ن و القلم» بزرگترین رقم نسبى را در 114 سوره قرآن دارد. ایشان عدد 19 را یک عدد اساسى در قرآن مى داند که از «تسعة عشر»7 اخذ کرده و اعداد برخى آیات و کلمات را بر آنها تطبیق کرده و یک نظام ریاضى را ارائه مى دهد. ایشان با محاسبات زیاد و جدول هاى متعدد به اثبات این مطالب مى پردازد و نتایج زیر را مى گیرد:
الف: قرآن کلام خداست. محل حروف مقطعه قرآن در جاى مشخص خود طرح پیشرفته توزیع الفبایى در سراسر قرآن را اثبات مى کند. هیچ کس نمى تواند ادعا کند که این گونه طرح پیشرفته توسط انسان، هر قدر هم متعالى باشد قابل وصول باشد. ایشان از رایانه مى خواهد که تعداد تبدیل هاى ممکن را به منظور کتابى مثل قرآن که از لحاظ ریاضى دقیق و حساب شده است محاسبه کند که 626 سپتیلون (000/000/000/000/000/000/000/000/626) مى شود که قطعاً از توان و ظرفیت هر مخلوقى خارج است و کسى نه در گذشته، نه حال و نه آینده قادر نخواهد بود اثرى همتاى قرآن بیاورد و سپس اعجاز قرآن را از این مطلب نتیجه گیرى مى کند و حتى معجزات موسى و عیسى را از طریق قرآن اثبات مى کند.8
ب: ترتیب موجود تدوین سوره هاى قرآن ترتیبى ملهم از ذات الهى است.
ج: ترتیب نزول سوره هاى قرآن، آن چنان که امروزه مى دانیم از جانب خداى تعالى است.
د: محل نزول سوره هاى قرآن، اعم از مکى یا مدنى، مورد تأیید قرار مى گیرد.
هـ : شیوه مخصوصى کتابت کلمات در قرآن را خداى تعالى خود دستور فرموده است و لذا توصیه مى کند کتابت قرآن (صلوة، به صلاة) تغییر داده نشود.
و: طریق خاص قرآن در تقسیم هر سوره به آیات با امر الهى صورت گرفته است.
ز: آیه «بسم اللَّه الرحمن الرحیم» جزء لا یتجزاى هر سوره، بجز سوره 9 (التوبه) است. که آن را با دلایلى از نظم ریاضى ثابت مى کند.9
2. اعجاز قرآن، تحلیل آمارى حروف مقطعه، تالیف رشاد خلیفه، ترجمه و ضمائم از سید محمد تقى آیت اللهى:
مترجم محترم کتاب را از نسخه اصل انگلیسى ترجمه کرده و در سال 1365 توسط انتشارات دانشگاه شیراز منتشر شده است.
ایشان مقدمه اى درباره معرفى نویسنده (رشاد خلیفه) و مقدمه اى به عنوان «سخن مترجم» اضافه کرده است و ضمایمى نیز آورده که مقادیر حروف را بر اساس حروف ابجد حساب کرده و حتى برخى خطاهاى متن انگلیسى را یادآور شده است.10
3. معجزة القرن العشرین من کشف سباعیة وثلاثیة اوامر القرآن الکریم، ابن خلیفه علیوى:
ایشان در کتاب خود که 110 صفحه است، مى گوید 90% اوامر قرآن هفتگانه یا سه گانه یا یگانه است و تکرار آنها در موارد خود لازم بوده است.
براى مثال: امر «اُعبدوا» (بپرستید) سه بار به همه مردم خطاب کرده است و سه بار نسبت به اهل مکه در قرآن آمده و سه بار نسبت به پیامبر اسلام( آمده است و شعیب پیامبر سه بار به قوم خود گفته است و نوح سه بار و هود سه بار و صالح سه بار و عیسى( سه بار گفته اند که این سر غریب و عجیبى است.
ایشان از این اعداد منظم اعجاز قرآن را نتیجه مى گیرند.11
4. المنظومات العددیة فى القرآن العظیم، مهندس مصطفى ابوسیف بدران:
این کتاب در 88 صفحه چاپ شده است و روابط ریاضى حروف مقطعه را بررسى کرده است. و بویژه حالات مختلف لفظ «اللَّه» را بررسى کرده است.
5. الاعجاز العددى للقرآن الکریم، عبد الرزاق نوفل:
این کتاب در سه جزء جداگانه چاپ شده است و سپس تحت عنوان «اعجاز عددى در قرآن کریم» توسط مصطفى حسینى طباطبایى ترجمه شده است. ایشان تلاش کرده تا نظام ریاضى تکرار واژه ها را در قرآن نشان دهد. براى مثال:
واژه دنیا 115 بار و واژه آخرت نیز 115 بار آمده است. واژه شیاطین و ملائکه هر کدام 68 بار در قرآن آمده است. واژه حیات و مشتقات آن و نیز واژه موت 145 بار در قرآن آمده است. ایشان در مقدمه کتاب این امر را معجزه الهى مى داند و مى گوید این توازن در کلمات قرآن ثابت مى کند که امکان ندارد این قرآن جز وحى الهى باشد. چرا که فوق قدرت انسان و بالاتر از عقل بشرى است.12 (چرا که یک پیامبر در طول 23 سال از قرآن سخن گفته و توانسته است توازن کلمات خود را در جنگ و صلح و… حفظ کند و این غیر از معجزه چیز دیگرى نیست.)
6. اعجازات حدیثة علمیة و رقمیة فى القرآن، دکتر رفیق ابوالسعود:
ایشان در یک فصل کتاب خود معجزه اعداد و ارقام را در قرآن مطرح مى کند و مطالبى شبیه مطالب عبدالرزاق نوفل مى آورد.13 براى مثال مى نویسد:
الرحمن 57 مرتبه الرحیم 114 مرتبه
الجزاء 117 مرتبه المغفرة 234 مرتبه
الفجار 3 مرتبه الابرار 6 مرتبه
العُسر 12 مرتبه الیسر 36 مرتبه
قل 332 مرتبه قالوا 332 مرتبه
ابلیس 11 مرتبه استعاذه باللَّه 11 مرتبه
المصیبة 75 مرتبه الشکر 75 مرتبه
الجهر 16 مرتبه العلانیة 16 مرتبه
الشدة 102 مرتبه الصبر 102 مرتبه
المحبة 83 مرتبه الطاعة 83 مرتبه

7. کاربرد روش سیستم ها (راسل. ل. ا. ک) به ضمیمه تعبیر قرآن آربرى، ترجمه محمد جواد سهلانى:
ایشان در یک فصل کتاب مطالب رشاد خلیفه را ترجمه کرده و آورده است.14
8. اعجاز الرقم 19 فى القرآن الکریم، بسّام نهاد جرّار:
ایشان پس از آنکه نظام ریاضى دکتر رشاد خلیفه را توضیح مى دهد و به آن اشکالاتى مى گیرد. به صورت جدیدى اعجاز عدد 19 را در قرآن اثبات مى کند. براى مثال مى گوید: اعدادى که در قرآن آمده است 38 عدد است و این عدد از مضاعف هاى عدد 19 است. و نیز تعداد اعداد صحیحى که به صورت مکرر در قرآن آمده است 285 بار است که این عدد هم از مضاعف هاى عدد 19 (285 = 19 * 15) است.
ایشان فصل سوم کتاب (ص 140 ـ 152) را به همین امر اختصاص داده است.

9. تفسیر نمونه، آیت اللَّه مکارم شیرازى:
ایشان در جلد دوّم تفسیر نمونه زیر آیه اوّل سوره آل عمران بحثى را از دکتر رشاد خلیفه به صورت مبسوط گزارش مى کنند. ولى قضاوت در مورد صحت و سقم آن را نیازمند بررسى فراوان مى داند و لذا قضاوتى نمى کنند.
ایشان پس از ذکر مطالب دکتر رشاد خلیفه این نتایج را مى گیرند:
الف: رسم الخط اصلى قرآن را حفظ کنید.
ب: این مطلب دلیل دیگرى بر عدم تحریف قرآن است (چرا که اگر کلمه یا حرفى از قرآن کم مى شد ارقام صحیح در نمى آمد).
ج: اشارات پر معنا (در سوره هایى که با حروف مقطعه آغاز مى شود پس از ذکر این حرف، اشاره به حقانیت و عظمت قرآن شده است.) و در پایان نتیجه مى گیرند که حروف قرآن که طى 23 سال بر پیامبر( نازل شده حساب بسیار دقیق و منظمى دارد که حفظ و نگهدارى نسبت هاى آن بدون استفاده از مغزهاى الکترونیکى امکان پذیر نیست.15

10. اعجاز عددى قرآن کریم و ردّ شبهات، محمود احمدى:
ایشان کوشش نموده است تا اشکالاتى را که بر اعجاز عددى و محاسبات عبد الرزاق نوفل و رشاد خلیفه نموده اند جواب دهد. او در ابتدا تمام مطالب رشاد خلیفه و عبد الرزاق نوفل را خلاصه کرده و بیان نموده است. ایشان اشکالات را یکى پس از دیگرى بر مى شمارد و حتى برخى از آنها را به نقل از نامه هاى دکتر رشاد خلیفه پاسخ مى دهد. ما در ادامه مطلب به برخى پاسخ هاى ایشان اشاره مى کنیم.
11. المعجزة، مهندس عدنان رفاعى:
ایشان هم مطالبى شبیه سخنان عبدالرزاق نوفل و دکتر رفیق ابوالسعود مى آورند.

12. الاعجاز العددى فى سورة الفاتحة، طلحة جوهر:
ایشان نیز محور بحث خویش را عدد 19 قرار داده است و آیه «بسم اللَّه الرحمن الرحیم» را با آیه «تسعة عشر»16 (16) مقایسه مى کند و در پایان آیاتى را که 19 حرف دارد جمع آورى کرده است و از همه مطالب کتاب اعجاز عددى و ریاضى قرآن را ثابت مى کند.
13. اعجاز ریاضى زوج و فرد در قرآن کریم، کوروش جم نشان:
ایشان با توجه به آیه سوّم سوره والفجر که خداوند متعال به زوج و فرد سوگند یاد کرده است به فکر افتاده است که شاید یک نظام عددى بر مبناى زوج و فرد در قرآن باشد. در نهایت جمع اعداد زوج دقیقاً مساوى با جمع تعداد آیات قرآن یعنى 6236 و جمع اعداد فرد مساوى با 6555 است که حاصل جمع شماره سوره ها مى باشد و بدین ترتیب نمونه دیگرى از اعجاز عددى قرآن را اثبات مى کند.17
14. ماوراء احتمال، عبداللَّه اریک:
برخى نویسندگان با استفاده از کتاب فوق مقاله اى تحت عنوان «بسم اللَّه مفقوده» نوشته و مدعى شده اند که نبودن بسم اللَّه در صدر سوره توبه و تکرار آن در سوره نمل بسیار حکیمانه و از معجزات قرآن است. ایشان با استفاده از سوره ها این مطلب را اثبات مى کند.18
15. من الاعجاز البلاغى والعددى للقرآن الکریم، دکتر ابو زهرا نجدى:
ایشان کار دکتر رشاد خلیفه را ادامه داده است و براى مثال مى گوید در قرآن 34 مرتبه واژه سجده آمده که اشاره به 34 سجده نمازهاى یومیه است.
ب: مخالفان اعجاز عددى قرآن:
در این مورد به چند کتاب و مقاله برخورد کردیم که بدان‌ها اشاره مى کنیم و استدلال هاى آنها را بیان مى کنیم:
1. تسعة عشر ملکاً، بیان ان فریة الاعجاز العددى للقرآن خدعة بهائیة، حسین ناجى محمد محى الدین:
ایشان به شدت به کسانى که عدد 19 را یکى از اسرار قرآن مى دانند حمله مى کند. و آنها را نوعى دروغ بستن بر خدا دانسته است.19 سپس متذکر مى شود که عدد 19 از شعارهاى بهائیان است. که در نظر مسلمانان مرتد و کافر هستند و شواهدى مى آورد که سال در نظر آنان 19 ماه است و هر ماهى نیز 19 روز است. و کتاب «البیان» آنان 19 قسمت است و هر قسم آن 19 باب است و عدد نمازهاى یومیه آنها 19 رکعت است و…20 و دربخش دیگرمتذکر مى شود که عدد 19 مختص قرآن نیست وجملاتى را بیان مى کند که بدون استفاده از رایانه براساس عدد19 شکل گرفته است در حالى که مطالب آن باطل است. مثل: «لا بعث ولا حساب ولا جهنم لا صراط ولا جنة ولانعیم و…» (19 حرف است و 4 الف دارد.21) و سپس بیان مى کند که رابطه اى بین بسم اللَّه الرحمن الرحیم و حروف مقطعه سوره ها و جهنم (نوزده ملک جهنم) وجود ندارد22 و در بخش دیگرى خطاهاى عددى قائلین به اعجاز عددى را توضیح مى دهد.23
2. المعجزة القرآنیة، دکتر محمد حسن هیتو:
ایشان تقریباً همان مطالب حسین ناجى محمد را تأیید و تکرار مى کند.
3. اعجاز الرقم 19 فى القرآن الکریم، بسام نهاد جرّار:
ایشان هر چند خود به نوعى اعجاز عدد 19 را در قرآن پذیرفته است امّا با ذکر مطالبى خطاها و اشتباهات دکتر رشاد خلیفه را بیان کرده است.
او مى نویسد: بعد از تحقیق در مورد تکرار حروف در سوره ها متوجه شدم که دکتر رشاد خلیفه به صورت عمدى دروغ گفته است تا اینکه به نتایج مورد نظرش در تکرار حروف در هر سوره برسد، و ثابت کند که همگى بر عدد 19 قابل تقسیم است.24
ایشان در جاى دیگر به انجراف فکرى رشاد خلیفه اشاره کرده و مى گوید پس از آنکه کتاب «معجزة القرآن الکریم» از ایشان چاپ شد و اشکالات آن ظاهر شد، رشاد خلیفه (که امام جماعت مسجد توسان بود) با نمازگزاران اختلاف پیدا کرد. و او را طرد کردند و رشاد خلیفه مرکزى را افتتاح کرد و سنت را منکر شد. و در نهایت ادعاى نبوت کرد. و سر انجام نیز به وسیله کاردى در همان مرکز کشته شد.25
4. اعجاز عددى و نظم ریاضى قرآن، عباس یزدانى:
ایشان در مقاله اى مفصل در مجله کیهان اندیشه26 اشکالات متعددى نسبت به برخى از کتاب ها و مقالاتى که اعجاز عددى را پذیرفته اند، مطرح مى کند و این جریان را انحرافى دانسته که موجب سرگردانى افراد مى شود. ایشان با تذکر این نکته که در قرآن به وصفى برخورد نمى کنیم که به جنبه لفظى قرآن آن هم از زاویه اعجاز عددى نظر داشته باشد. (و همین‌گونه در احادیث) دکتر رشاد خلیفه مى گفت: بسم اللَّه الرحمن الرحیم داراى 19 حرف و تک تک کلمات این آیه اوّل قرآن به صورتى که بر عدد 19 قابل تقسیم است در قرآن به کار رفته است. چنان که در کل قرآن 19 مرتبه «بسم اللَّه» و 2698 بار «اللَّه» و 57 بار «رحمن» و 114 بار «رحیم» به کار رفته است و ایشان در جواب مى نویسد:
از این آمار فقط رقم 57 صحیح است و سپس تذکر مى دهد که براى این که عدد «اللَّه» درست شود باید واژه «باللَّه و تاللَّه و للَّه و فاللَّه» را حساب کنیم امّا «اللّهم» را حساب نکنیم و یا واژه «اسم» در قرآن 22 بار آمده و «باسم» فقط 7 بار به کار رفته است27.28
سپس به استفاده هاى ذوقى از آیات قرآن اشاره مى کند و مى نویسند:
«ن» در سوره «ن و القلم» 131 مرتبه آمده است نه 132 مرتبه تا مضرب 19 باشد. بخاطر همین دکتر رشاد خلیفه مجبور شده «ن» اوّل را به صورت «نون» بنویسد تا یک نون اضافه شود و یک نون هم از بسم اللَّه الرحمن الرحیم آغاز سوره وام گرفته است تا تعداد 133 عدد نون تمام شود.29 و در سوره «طه» مجموع این دو حرف 239 آمده است نه 342 تا مضرب 19 باشد. و ایشان تاء گرد را هاء محسوب کرده است. (زینة ـ زینه)30
سپس ایشان در جواب مهندس عدنان رفاعى که گفته واژه «یوم» را 365 بار در قرآن آمده است. مى نویسد: «یوم» را به صورت مفرد در نظر گرفته و در همان حال «یومئذٍ» و «یومکم» و «یومهم» را حساب نکرده است. در حالى که «بالیوم» و «فالیوم» را حساب کرده است.
و بطور کلى اسلوب منطقى در موارد شمارش اعداد رعایت نشده است در بعضى موارد مفرد را حساب کرده اند و در برخى موارد (مثل جنات) مشتقات آن را هم حساب کرده اند. و سپس در پاسخ صاحب کتاب «آیت کبرى» که مى گوید: در اوایل اسلام نقطه‌گذار‌ی نبوده پس باید حروف معجمه (نقطه دار مثل ج) را با حروف مهمله (بدون نقطه مثل ح) حساب کرد.
ایشان مى نویسند: که اصل مطلب صحیح است امّا کتابت و نگارش چندان مهم نیست آنچه مهم است قرائت است. و در عصر نزول مسلماً حاء و خاء و جیم در تلفظ فرق داشته اند.31 ایشان در پاسخ کورش جم نشان در مورد «اعجاز زوج و فرد» قرآن مى نویسد:
اشکال اساسى تر این است که چنین چیزى اثبات اعجاز قرآن نیست، زیرا به راحتى مى توان کتابى نوشت و از آغاز بین ابواب و فصول و تعداد جملات آن چنین نظمى را جاسازى نمود.32
در جاى دیگر ایشان به عبدالرزاق نوفل اشکال مى کند که لفظ ابلیس 11 مرتبه در قرآن آمده است اما ادعاى ایشان در مورد لفظ استعاذه صحیح نیست و لفظ صریح استعاذه 7 مرتبه در قرآن آمده است. و با مشتقات آن 16 مرتبه آمده است.
و سپس اشکال دیگرى به عبدالرزاق نوفل مى کند که ارتباط مفهومى بین مصیبت و شکر (که هر کدام 75 مرتبه بامشتقات آنها در قرآن آمده است) روشن نیست.33
در بخش دیگرى متذکر مى شود که بر فرض که تناسب و توازن ها در حدى از کثرت باشند که اتفاقى بودن این آمار و ارقام عادتاً محال باشد، باز غیر بشرى بودن قرآن را نمى توان نتیجه گرفت زیرا عقلاً و عادتاً محال نیست کسى کتابى تدوین کند و در عین حال چنین معادلاتى را در آن بگنجاند.34
ایشان در پایان مطالب خود را خلاصه کرده و نتایجى مى گیرد که عبارتند از:
الف: اعجاز عددى قرآن که توسط رشاد خلیفه مطرح شد رد پاى آن در کتاب «الاتقان» سیوطى مطرح است.
ب: این جریانى انحرافى و نامبارک بود که هیچ خدمتى به نشر فرهنگ قرآن نکرد. و خود رشاد خلیفه با طرح مطالبى مخرّب از جمله تعیین دقیق زمان برپایى قیامت (1709 ق) و ادعاى رسالت خود را به کشتن داد.
ج: آمار و ارقام اعلام شده در مورد نظم ریاضى قرآن غالباً درست نیست.
د: در شمارش کلمات و حروف، روش واحدى را رعایت نمى کنند.
هـ : بر فرض که توازن و تناسبى در تکرار واژه هاى قرآن باشد، این به تنهایى معجزه بودن قرآن را ثابت نمى کند. زیرا مشابه این امور در کارهاى بشرى وجود دارد.
و: بین نتیجه گیری‌هاى خاصى که از توازن و تناسب کلمات گرفته مى شود با این گونه مطالب رابطه منطقى وجود ندارد. و پاره اى از این استنتاج‌ها مبتلا به مغالطه «هست و باید» مى باشند.
ز: این جریان انحرافى دستاویزى براى معتقدان به تحریف قرآن مى شود که در مواردى که نظم ریاضى به حد نصاب نرسد نتیجه بگیرند که پس قرآن تحریف شده است.
ح: استفاده شاعرانه (نه برهانى) از بعضى تناسب ها اشکال ندارد ولى این یک بیان خطابى و شاعرانه است.
ط: در کتاب و سنت هیچ اشاره و کنایه اى به وجود نظم ریاضى در قرآن دیده نمى شود بلکه قرآن کتاب هدایت و عمل است.
ى: راه پى بردن به اعجاز قرآن تسلط به فنون ادبیات عرب و تلاوت فراوان و تأمل در قرآن است. نه سیر انحرافى فوق.35
بررسى و جمع بندى:
در مورد اعجاز عددى قرآن اشاره به چند مطلب لازم است:
1. از مطالب گذشته روشن شد که تعداد زیادى از دانشمندان مسلمان نظم ریاضى قرآن را دنبال کرده اند و به نتایج قابل توجهى رسیده اند، هر چند که برخى از محاسبات آنها خطا بوده و یا با اعمال سلیقه و ذوق شخصى همراه بوده است. پس از سخنان طرفین استفاده مى شود که نظم ریاضى قرآن به صورت موجبه جزئیه مورد پذیرش موافقان و مخالفان اعجاز عددى واقع شده است اما به صورت موجبه کلیه (یعنى در همه موارد ادعا شده) مورد قبول نیست.
2. همانطور که گذشت مبنا بودن عدد 19 در همه آیات و ارقام قرآنى مخدوش است. اما این مطلب بدان معنا نیست که بگوئیم متفکران اسلامى که این سخن را گفته اند بهایى بوده یا منحرف بوده اند. اینگونه برخوردها در مطالب علمى صحیح بنظر نمى رسد. جالب این است که برخى از این افراد در حالى دکتر رشاد خلیفه و امثال او را متهم به انحراف فکرى و… مى کنند که خود اعجاز عددى 19 را به صورتى دیگر در کتاب خویش پذیرفته اند.36
3. نظم ریاضى قرآن (در همان موارد محدودى که وجود دارد و مورد پذیرش طرفین است) یک مطلب شگفت انگیز است چرا که یک فرد اُمّى و درس ناخوانده در طى 23 سال کتابى با نظم خاص ریاضى آورده است که در حالات روانى مختلف مثل جنگ و صلح و در مکان ها و زمان هاى متفاوت آورده شده است. (نه مثل یک دانشمند فارغ از همه چیز که در یک کتابخانه با آرامش، کتابى منظم تدوین مى کند) و مطالبى عالى و همراه با فصاحت و بلاغت در آن وجود دارد. این مطلب خود بسى شگفت آور و عجیب است. امّا آیا مى توان ادعا کرد که این نظم ریاضى اعجاز قرآن را نیز ثابت کند؟
در اینجا دو اشکال عمده وجود دارد: نخست آنکه، این مطلب از لحاظ صغرى قابل خدشه است چرا که نظم ریاضى به صورت موجبه کلیه اثبات نشد. و کثرت مطالب اثبات شده به طورى نیست که اعجاز را ثابت کند و دوم از لحاظ کبرى قابل خدشه است چرا که قرآن کریم که تحدّى و مبارزه طلبى کرده است (که اگر مى توانید مثل قرآن را بیاورید) تحدّى آن عام نیست و شامل همه جنبه هاى اعجاز قرآن نمى شود و در قرآن اشاره اى به اعجاز عددى آن نشده است.
پس اعجاز علمى قرآن از طریق اعجاز عددى آن فعلاً اثبات نیست بیان کردیم که ممکن است تحدى قرآن عام باشد امّا اشکال اول هنوز سر جاى خود باقى است.
4. با توجه به مطالب فوق و عدم اثبات قطعى اعجاز عددى قرآن نتایجى که دکتر رشاد خلیفه از این مطلب مى گرفت مخدوش مى شود و محل نزول سوره ها و ترتیب سوره ها و شیوه کتابت و طریقه خاص تقسیم آیات اثبات نمى شود مگر آنکه به صورتى قطعى و جامع اعجاز عددى قرآن اثبات گردد.
5. برخى از طرفداران اعجاز عددى قرآن از آن مطلب براى اثبات تحریف ناپذیرى قرآن و برخى به عنوان خطر توهم تحریف قرآن یاد کرده بودند.
در حالى که اعجاز عددى، یک زبان گزارشى دارد، پس فقط مى تواند بگوید که این‌گونه نظم ریاضى هست امّا چگونه باید باشد را بیان نمى کند. پس نظم ریاضى قرآن دلیل بر تحریف پذیرى یا تحریف ناپذیرى قرآن نیست.
6. برخى دیگر از اشکالات طرفداران اعجاز عددى قرآن در سخنان مخالفان منعکس شد و برخى اشکالات سخنان مخالفان اعجاز عددى قرآن را در پاورقى ها بیان کردیم و لذا تکرار نمى کنیم.
جمع‌بندی و نکات تکمیلی
1ـ بر اساس تعریف اعجاز علمی قرآن، روشن شد که مصادیق صحیح و اثبات شده اعجاز علمی در قرآن وجود دارد و دلایل علمی آن نیز اثبات شده است.
2ـ در قرآن کریم نکات جدید علمی وجود داشته که از آنها به صورت اعجاز علمی اثبات شده و برخی آنها هنوز کشف نشده (نظریه‌پردازی‌های علمی قرآنی) که هر ساله به تعداد موارد کشف شده افزوده می‌شود.
3ـ‌ اعجازهای علمی ادعائی دکتر سها و نقدهای او بر آنها، تکراری است و قبلاً توسط قرآن‌پژوهان این مصادیق ادعایی مردود اعلام شده بود. ولی مصادیق صحیح دیگری در اعجاز علمی قرآن وجود داشته که دکتر سها آنها را ذکر نکرده است که این بر خلاف اخلاق علمی و نوعی حقیقت‌پوشی از مخاطب است.
4ـ نظم ریاضی قرآن موارد صحیحی دارد که شگفتی علمی قرآن است. مصادیق ادعایی غیرصحیح نیز دارد که قبل از دکتر سها توسط قرآن‌پژوهان مورد نقد قرار گرفته است و حتی علی اعجاز عدد 19 کتاب نوشته شده است و اصولاً اعجاز عددی قرآن را نپذیرفته‌اند.
منابع
1. ر.ک: سیوطى، الاتقان فى علوم القرآن، ج 2، ص 112 به نقل از مقاله اعجاز عددى و نظم ریاضى قرآن، عباس یزدانى، کیهان اندیشه، ش 67، ص 63.
2. اعجاز الرقم 19 فى القرآن الکریم، بسام نهاد جرّار، ص 21.
3. ر.ک: اعجاز قرآن تحلیل آمارى حروف مقطعه، رشاد خلیفه، ترجمه سید محمدتقى آیت اللهى، مقدمه/الف.
4. همان، مقدمه/ ج.
5. معجزة القرآن الکریم، دکتر رشاد خلیفه، دار العلم للملایین، بیروت، الطبعة الاولى، 1983 م.
6. VISUAL PRESE TATION OF THE MIRACLE.
7. مدثر/ 30.
8. ر.ک: معجزة القرآن الکریم و اعجاز قرآن، تحلیل آمارى حروف مقطعه، ص 269 ـ 271.
9. همان، ص 271 ـ 275.
10. اعجاز قرآن، تحلیل آمارى حروف مقطعه، ص 282 ـ 283.
11. ر.ک: معجزة القرن العشرین، ص 7 به بعد.
12. ر.ک: الاعجاز العددى للقرآن الکریم، الجزء الاول، ص 10 ـ 11 و ص 15 به بعد.
13. اعجازات حدیثة علمیة و رقمیة فى القرآن، (ص 68 ـ 75).
14. کاربرد روش سیستم ها، (ص 52 ـ 80).
15. تفسیر نمونه، ج 2، ص 303 ـ 309.
16. مدثر/ 30.
17. ر.ک: بینات، بهار 1375، ش 1، ص 99. و نیز کیهان فرهنگى، ش 67، ص 71 ـ 72.
18. (DEVOND PROBABILITY – God’s Message in Mathematice به نقل از کیهان فرهنگى، پیشین، ص 73).
19. تسعة عشر ملکاً، ص 11 ـ 12.
20. همان، ص 33 ـ 37.
21. همان، ص 75 ـ 76 (البته سخن ایشان قابل خدشه است چون جملات کوتاه با فکر قبلى و در یک زمان خاص و با همین هدف ساخته شده است. امّا قرآن کریم در طى 23 سال به صورت متفرق در جنگ و صلح و… توسط یک انسان اُمّى آورده شده است. و تناسب و نظام ریاضى آن (اگر مبناى 19 صحیح باشد) امر شگفت انگیزى است که از توان سخنرانان عادى بشر خارج است علاوه بر آن قرآن داراى محتواى بسیار بلند و همراه فصاحت و بلاغت است که این نظام ریاضى نیز همراه آن شده است و این جملات همان سخنان معمولى بشرى است. پس قیاس این جملات با قرآن صحیح نیست.)
22. همان، ص 111.
23. همان، ص 95.
24. اعجاز الرقم 19 فى القرآن الکریم، ص 26.
25. همان، ص 21.
26. مجله کیهان اندیشه، ش 67، ص 62 به بعد.
27. همان، ص 66.
28. آقاى محمود احمدى در اعجاز عددى قرآن کریم و ردّ شبهات، ص 15 از نامه هاى دکتر رشاد خلیفه پاسخ همین اشکال (تکرار اسم 22 بار در قرآن) را اینگونه حکایت مى کند: واژه «الاسم» در سوره حجرات (بِئْسَ الْاسْمُ الْفُسُوقُ( دلالت بر اسماء اللَّه نمى کند و لغت اسم در سوره انعام/ 121 (مِمَّا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللّهِ عَلَیْهِ( و آیه 138 (لاَیَذْکُرُونَ اسْمَ اللّهِ عَلَیْهَا( منفى است. و در نتیجه هر سه حذف شدند و 19 اسم در قرآن باقى ماند. البته روشن است که پاسخ دکتر رشاد خلیفه د رانى مورد یک توجیه ناکافى است. چرا که ایشان از ابتدا گفته بود هر کدام از واژه هاى (بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ) در قرآن با پریب 19 بار تکرار شده است و نگفته بود که واژه اللَّه ـ اسم ـ رحمن ـ رحیم به صورت مقید تکرار شده است.
29. البته این اشکال هم مبنائى است چون ممکن است دکتر رشاد خلیفه بگوید معیار تلفظ حروف قرآن (نه نوشته آن) بوده است.
30. همان.
31. عجیب است که ایشان در مقابل دکتر رشاد خلیفه معیار را خط عثمان طه مى داند و به او اشکال مى کند که چرا تلفظ را معیار دانسته است و در اینجا معیار را قرائت مى داند.
32. همان‌طور که گذشت اینگونه قیاس ها بین قرآن و کتابى که از اول با هدف نظم ریاضى و توسط یک فرد دانشمند نوشته شود صحیح نیست چرا که قرآن از یک انسان اُمّى در طى 23 سال و در حالات مختلف با این نظم ریاضى آورده شده است.
33. البته شاید عبدالرزاق نوفل مى توانست به این اشکال پاسخ دهد که لازمه مصیبت صبر است و اگر انسان همه چیز را از خدا بداند و در توحید کامل باشد همین بلاها و مصیبت ها را امتحان و موجب رشد و کمال مى داند و لذا شکر مى کند.
34. اشکال این قیاس در پاورقى هاى قبلى گذشت و علاوه بر آن اعجاز یعنى امر خارق عادت، و اگر واقعاً این نظم ریاضى اثبات شود (بر فرض صحت صغرى) آنگاه احتمال اینکه کسى در آینده بتواند چنین کارى بکند مانع اعجاز آن در زمان حال نیست چون این احتمالات بعیدهمیشه وجود داشته و با تحدى قرآن ناسازگاراست.
35. عباس یزدانى، کیهان اندیشه، ش 67، مقاله اعجاز عددى و نظم ریاضى قرآن، ص 62 ـ 84 با تلخیص.
36. ر.ک: بسام نهاد جرّار، اعجاز الرقم 19 فى القرآن الکریم، ص 21 و 140. برخى احتمال مى دهند که برخورد تندى که با دکتر رشاد خلیفه شده است بخاطر تمایل او به برخى مذاهب اسلامى و گرایش او به افکار خاص بوده است و شاید علت قتل او نیز ریشه در همین تندروی‌هاى مخالفان او داشته باشد. بویژه که او اثبات کرده بود «بسم اللَّه الرحمن الرحیم » در همه سوره ها جزیى از قرآن است و این یکى از مطالب اختلافى جهان اسلام بوده است. هر چند که برخى محاسبات دکتر رشاد خلیفه خطا بوده است امّا آیا مستحق این حمله ها و تهمت ها و قتل بود؟!