با سلام به شما پرسشگر گرامی؛
خطوراتی که انسان با آنها مواجه می شود به طور کلّی بر دو گونه اند: یا شخص، نسبت به آن خطورات نقش فاعلی دارد یا نقش قابلی. خطوراتی که نفس خود شخص، فاعل آنهاست در حقیقت ناشی از ملکات و عادات درونی فرد می باشد که به خاطر عملکرد خودکار و ناخودآگاهشان گاه ما آنها را اموری القاء شده از خارج می پنداریم؛ لکن با مقداری تمرکز و دقّت می توان به منشاء درونی آنها پی برد چرا که « بَلِ الْإِنْسانُ عَلى نَفْسِهِ بَصیرَةٌ ـــ بلکه انسان خودش بر نفس خود بیناست.»
این مورد یکی از معانی آیه 84 اسراء می باشد که می فرماید: «قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ ـــــ بگو هر کسی بر اساس ساختار خود عمل می کند.» مثل معروف «از کوزه همان برون تراود که در اوست» هم از همین حقیقت حکایت دارد. همچنین از این حقیقت حکایت دارد آیه 18 سوره یوسف که «وَ جاؤُ عَلى قَمیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُم ــــــ و پیراهن او را با خونى دروغین آوردند؛ گفت: هوسهاى نفسانى شما این کار را برایتان آراسته است.» همچنین آنجا که حضرت یعقوب (ع) فرمود: «أَخافُ أَنْ یَأْکُلَهُ الذِّئْبُ وَ أَنْتُمْ عَنْهُ غافِلُون ـــــ از این مى ترسم که گرگ او (یوسف) را بخورد، و شما از او غافل باشید.» برخی اهل باطن گفته‌اند؛ مقصود حضرتش از گرگ، خود برادران یوسف بودند که ملکاتشان، ملکات گرگ گونه بود، و الّا خود آن جناب می دانست که گرگ بیابان حقّ تعرّض به انبیاء (ع) را ندارد.
این خطورات بسته به خوبی یا بدی ملکه ای که از آن صادر می شوند می توانند خوب یا بد باشند.
امّا بی تردید بخشی از خطورات که انسانها با آن مواجه می شوند، منشاء درونی نداشته از خارج به وجود انسان راه پیدا می کنند. این خطورات، خود بر دو گونه اند: برخی از آنها خطوراتی هستند که موجب هدایت می باشند؛ اهل معرفت فرموده اند: علامت اینگونه خطورات آن است که باعث یک نحوه انبساط، نورانیّت و خود شکفتگی درونی می شوند. منشاء این قبیل خطورات، که در اصطلاح، الهام گفته می شوند، ملائک الهی می باشند؛ لذا یکی از براهین وجود ملائک از همین راه به دست می آید.
لذا هر الهامی که ریشه در فضائل اخلاقی داشته باشد و ترغیب‌کننده‌ی دستورات و اوامر الهی باشد، از الهامات رحمانی است.
امّا قسم دوم از خطورات خارجی، آنهایی هستند که در صورت ترتیب اثر دادن به آنها منشاء گمراهی می شوند؛ این خطورات نیز از جانب شیاطین می باشند. اهل معرفت فرموده اند: نشان این گونه خطورات آن است که موجب یک نحوه ضیق صدر و تاریکی درونی می شوند. خداوند متعال می فرماید: «إِنَّ الشَّیاطینَ لَیُوحُونَ إِلى أَوْلِیائِهِمْ لِیُجادِلُوکُم ـــــ و شیاطین به دوستان خود مطالبى مخفیانه القا مى کنند، تا با شما به مجادله برخیزند.» (الأنعام: 121). همچنین فرمود: «وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرینٌ؛ وَ إِنَّهُمْ لَیَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبیلِ وَ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُون ــــــ و هر کس از یاد خدا روى گردان شود شیطان را به سراغ او می فرستیم پس همواره قرین اوست ؛ و آنها ( شیاطین) این گروه را از راه خدا بازمى دارند، در حالى که گمان مى کنند هدایت یافتگان حقیقى آنها هستند.» (زخرف: 36 و 37).
امّا شاهد قرآنی سخن اهل معرفت در شناخت الهام فرشتگان از خطورات شیاطین، آیه ی 125 انعام می باشد که می فرماید: «فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ کَذلِکَ یَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ ـــــــ آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه اش را براى اسلام، گشاده مى سازد؛ و آن کس را که [بخاطر اعمال خلافش] بخواهد گمراه سازد، سینه اش را آن چنان تنگ مى کند که گویا مى خواهد به آسمان بالا برود؛ این گونه خداوند پلیدى را بر افرادى که ایمان نمى آورند قرار مى دهد.»
از زاویه دیگر شیطان منحصر به یک موجود نیست؛ بلکه به تعبیر قرآن طیف وسیعی هستند « شَیاطِینَ اَلْإِنْسِ وَ اَلْجِنِ»؛ (6:112) انسان هایی نیز که مردم را دعوت به فساد می کنند از جمله شیاطین هستند». گروه عظیمی از شیاطین نیز پنهان بوده و از طایفه «جن» به شمار می روند. همان گونه که یک دستگاه فرستنده از یک نقطه می تواند با تمام دنیا ارتباط برقرار نماید، فرستنده های شیاطین نیز می تواند با افکار و دل های آدمیان تماس گرفته و القائاتی را به آنان داشته باشند.
سالم و سعادتمند باشید.