1. ولایت از یک حیث به دو قسم یا دو شعبه تقسیم می شود: یکی ولایت باطنی و تکوینی است و یکی ولایت ظاهری؛ اولی اصلاً نیاز به حضور فیزیکی امام معصوم در بین مردم ندارد. چنانچه در زمانه حضور ائمه(ع) امام از افرادی در دوردست مملکت اسلامی و غایب در مدینه و کوفه و… دستگیری معنوی می کردند و توفیق به آنها می دادند، توسلات آنان را پاسخ می گفتند و…، امروز نیز امام عصر(عج) از پشت پرده غیبت همان کار را می کند و هیچ نائبی هم در این بخش ندارد.

اما ولایت ظاهری که همان خلافت ظاهری و تبیین و اجرای احکام الهی است، در زمان غیبت باز هم از آن امام معصوم است، ولی اعمال آن نائبان آن حضرت که همان فقهای جامع الشرائط هستند، واگذار شده است. چنانچه در زمان حضور هم، حضرات معصومین(ع) برای ممالک دور و نزدیک، نماینده و نائب داشته اند، در دوران غیبت هم این امر را به نحو عام به فقهای عادل سپرده اند. مثلا، امام علی(ع) خود حاکم همه کشور اسلامی است، ولی مالک اشتر را به نیابت از خود به مصر می فرستد، یا سلمان را نائب خود در مدائن قرار می دهد تا به جای او بیان و اجرای احکام الهی و رهبری جامعه را بر عهده گیرند.

امروز نیز خلافت ظاهری امام عصر(عج) از سوی فقهای عظیم الشأن قابل نیابت است، که به آن نیابت عام می گویند.

خود امام عصر(عج) فقهای واجد شرایط را به این مقام، به خصوص در تبیین دین، نصب کرده است؛ پس ولایت فقیه به نیابت امام عصر(عج)، امروزه به مثابه نیابت سلمان و مالک اشتر از جانب امیرالمؤمنین(ع) است.

در وجود نیابت عامه برای فقها به طور کلی اختلافی بین فقها نیست؛ ولی در حدود و ثغور آن اختلافاتی هست، که پرداختن به آن مجال دیگری می طلبد.