مشورت ادراک و هشیاری دهد

عقل ها مر عقل را یاری دهد

گفت پیغمبر، بکن ای رای‌زن

مشورت کالمستشار المؤتمن (امین و مورد اعتماد)

(مثنوی معنوی مولوی)

از مکاتبه تان با این مرکز بسیار خرسندیم و خوشحالیم با فردی هم صحبت هستیم که در رویارویی با دغدغه های ذهنی اش، راه زیبای مشورت را در پیش می گیرد. این را بدانید که یکی از نشانه های افراد عاقل و پویا، کسب آگاهی در زمینه های مورد نیاز است. به خاطر این فهم زیبا به شما تبریک می گوییم و امیدواریم راهنمای خوبی برایتان باشیم.

*** پرسشگر گرامی، درست است که اختیار نامگذاری فرزند با پدر و مادر است ولی با توجه به آموزه های دینی مان یکی از حقوق فرزند بر پدر و مادر این است که نامی شایسته بر او بگذارند که هم معنی خوبی داشته باشد و هم در آینده باعث سرافکندگی او در جامعه نشود و از شنیدن اسم خود احساس خجالت و حقارت نکند. حتی از آنجایی که برخی والدین ناآگاه، نام های خوبی برای فرزندان خود انتخاب نمی کردند، سال 1390 لایحه ای توسط دولت به مجلس رفت که هر فردی پس از رسیدن به 18 سالگی، یکبار این اختیار را داشته باشد که نام کوچک خود را تغییر دهد؛ همچنین به تازگی، اداره ثبت احوال نیز تا جایی که می تواند مانع از ثبت اسم های بی معنی یا دارای معانی زشت می شود. ما در ادامه مطالبی در زمینه نامگذاری فرزند در اختیارتان قرار می دهیم که امیدواریم با مطالعه آن ها اسم مناسبی را برای دخترتان انتخاب کنید.

پیش از پرداختن به این مطالب سه نکته را متذکر می شویم :

1. معنای نیاز مشخص است؛ نیاز یعنی حاجت و احتیاج. گفتید چه تفسیری می توان برایش داشته باشم؟ این اسم تفسیر خاصی ندارد و شما اگر در آینده به فرزند خود بگویید به این خاطر که به تو نیاز داشتیم اسمت را نیاز گذاشتیم، ممکن است پیش خود بگوید چه استدلال بی پایه ای! خوب شما اگر به من علاقه و نیاز نداشتید که مرا به دنیا نمی آوردید! شاید بگوید می توانستید مثلاً اسم من را فاطمه بگذارید و این احساس را هم در وجودتان نگه دارید و هر طور که می خواستید ابراز کنید.

2. تمسخر دیگران به خاطر ظاهر یا اسم یا هر چیز دیگر در دین ما امری مذموم، بسیار زشت و نکوهیده و از لحاظ شرعی گناه است، ولی برخی از کودکان و نوجوانانی که هنوز به بلوغ فکری و عقلی نرسیده اند، به خاطر برخی خصوصیات (اسم و …) یا تظاهرات رفتاری همکلاسی ها و دوستانشان (و اکثراً هم به عنوان شوخی و برای خندیدن)، اقدام به مسخره کردن آنها می کنند. از آن جایی که فردی هم که مورد تمسخر قرار می گیرد (کودک یا نوجوان) به بلوغ عقلی و فکری نرسیده، این تمسخرها ممکن است بر روی او اثرات منفی و مخرب بگذارد. نگرانی شما هم در این مورد کاملاً به جاست و حاکی از این است که به آینده زندگی فرزند خویش حساس هستید و می خواهید درست تربیت شود. والدینی که نام بچه خود را طوری انتخاب می کنند که در آینده باعث تحقیر فرزند خویش می شوند ، حقیقتا در حق او اجحاف کرده اند و در آینده باید پاسخگو باشند. اسم نیاز در آینده ممکن است شرایط را برای مورد تمسخر قرار گرفتن و تحقیر توسط دوستانش (نا آگاه و جاهل) فراهم کند. «نیاز» همان گونه که آدم را یاد نیاز به بندگی و عبادت خدا و نیاز به معنویات می اندازد، یاد نیاز مالی، نیاز جنسی و نیاز به آب و غذا هم می اندازد و همین ها (نیاز مالی و جنسی و …) بیشتر به ذهن نوجوانان و جوانان می آید و ممکن است باعث تمسخر فرزندتان در آینده شود.

3. همانطور که در بالا هم اشاره شد، تمسخر مومنین به هر شکل و به هر نحو در دین اسلام، حرام است، اما در صورت انتخاب نام های دینی و مذهبی، معمولاً افرادی که حتی جاهل و ناآگاه باشند باز هم به خاطر اینکه اسم طرف مقابل مربوط به معصومین و پیامبران علیهم السلام است از تمسخر پرهیز می کنند، چرا که این تمسخر را توهین به ساحت مقدس معصومین و پیامبران علیهم السلام می دانند و به همین خاطر پرهیز می کنند.

*** اهمیت نامگذاری فرزند در اسلام

نام هر شخص علاوه بر اینکه علامتی برای اوست و باعث تمایز و تشخیص او از دیگران می شود؛ انتخاب صحیح آن می تواند تأثیر تربیتی و روانی زیادی بر او داشته باشد هر بار با صدا کردن او به این نام، باعث می شود که خود را با مفهوم و حقیقت آن بیشتر مطابقت داده بلکه خود را مصداق واقعی آن بداند. اسلام عزیز که برای همه شئون زندگی برنامه و دستورالعمل داشته، ریزترین مسائل زندگی از مبداء تا معاد را با معارف بلند خود پوشش داده و قبل از ولادت انتخاب نام نیکو را سفارش نموده است. ما در اینجا مطالبی را بر اساس آموزه های دینی در زمینه نامگذاری فرزند ارائه می کنیم تا شما با توجه به آن ها نام مناسبی را برای دختر خویش انتخاب کنید.

*** معنای لغوی و اصطلاحی اسم (نام)

اسم در لغت به معنای لفظی است که بر حقیقت و مسمائی دلالت کند،این کلمه از ماده (سمه) اشتقاق شده و «سمه» به معنای داغ و علامتی است که بر گوسفندان می زنند، تا مشخص شود صاحب آن کیست و شاید از ریشه و ماده (سمو) گرفته شده باشد که در این صورت به معنای رفعت و بلندی است. همچنانکه قلٌه از دامنه بخاطر رفعت و بلندیش ممتاز شده، نام نیز باعث تشخیص افراد و تمایز آنان از دیگران می گردد. اسم در اصطلاح و عرف معادل نام و نشان است.انتخاب نام خوب برای نوزاد بسیار مهمّ است.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را از حقوق فرزند بر گردن پدر می‌داند و می‌فرمود: «بهترین نام‌ها، نامی است که در آن نشان عبودیت خداوند باشد؛ مانند عبدالله».

ایشان همچنین می‌فرمودند: «هر کس چهار پسر داشته باشد و نام یکی از آنها را به نام من، محمّد‌‌، نامگذاری نکند، به من جفا کرده است. اگر اسم فرزندتان را محمّد گذاشتید او را گرامی بدارید و به او احترام کنید». ( مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 101، ص 131)

همچنین می‌فرمودند: «حتی بچه‌های سقط شده را هم نامگذاری کنید، چون در روز قیامت که مردم را به اسم می‌خوانند، بچه های سقط شده به پدرانشان اعتراض می‌کنند که چرا برای ما اسم نگذاشتید؟!»

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خودشان، نام آخرین فرزند فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را قبل از تولّد، محسن گذاشت، که البته در ماجرای هجوم به خانه آن حضرت، سقط و به شهادت رسید. (خسروى ، موسى، احتجاجات، ج 2، ص: 108، اسلامیه)

امام باقر (علیه السلام) می‌فرمایند: «وقتی شیطان می شنود کسی را به اسم محمد یا علی صدا می زنند، مانند قلع ذوب می شود. »

*** انتخاب نام نیکو

قرآن کریم ارتباط با خداوند و خواندن او به نام های نیکویش را امر فرموده و کسانی که احترام خداوند را رعایت نمی نمایند و با خطاب های ناپسند او را صدا می زنند مورد نکوهش قرار داده و دوری از آنان را به مؤمنین سفارش نموده است و می فرماید « و برای خداست نام های شایسته پس با این نام ها خدا را بخوانید و از کسانی که نام های خداوند را تحریف می کنند کناره گیری کنید، آنان بزودی به جزای اعمالی که انجام می دهند می رسند.» (سوره مبارکه اعراف آیه 180 )

پیامبر رحمت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) مؤمنین را به نامگذاری شایسته فرزندان سفارش نموده و می فرماید«نخستین چیزی که هر یک از شما به فرزندش پیشکش می کند نام نیکو است. بنابراین هر کدام از شما نامی نیکو بر فرزند خویش نهد.» (میزان الحکمه حدیث8908 مؤلف ری شهری)

ابن‌عباس از پیامبر اکرم (ص) نقل می کند که فرمود: حَقُّ الْوَلَدِ عَلَی الْوَالِدِ أَنْ یُحَسِّنَ اسْمَهُ وَ یُحَسِّنَ أَدَبَهُ؛ «حق فرزند بر پدر آن است که: نام خوبی بر او بنهد و به بهترین شکل تربیتش نماید».

اسلام برای تشویق مؤمنین و بیان جایگاه نام نیکو این مهم را محدود به دنیا نمی داند و تا قیامت اتصاف نام به صاحبش را یاد آوری می کند، آنجا که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود « نام نیکو بر خود نهید ، زیرا در قیامت به این نام ها خوانده می شوید فلانی پسر فلانی بر خیز به سوی نور خود برو و فلانی پسر فلانی برخیز که نوری نداری.» (میزان الحکمه حدیث2586 مؤلف ری شهری)

*** کدام نام؟

حضرت امام محمدباقر (علیه السلام) می فرماید: «راست ترین نام ها،نامی است گویای عبودت و بندگی باشد، بهترین نام ها، نام های پیامبران است»(میزان الحکمه حدیث8911 مؤلف ری شهری)

مصداق این حدیث شریف نام هائی نظیر : عبدالله،عبدالرحمن، عبداللطیف که دلالت بر بندگی خداوند می نمایند می باشد و بعضی از نام های پیامبران مثل محمد، احمد، موسی، عیسی، یعقوب، هارون، یونس، هود ، ابراهیم ، آدم ، لقمان ، خضر ، عمران و از زنان نام هائی همچون : فاطمه، مریم ، آسیه ، خدیجه ، زینب …

*** ذکر یک نکته

امروزه شاهد این هستیم که بعضی از افراد، نام هایی برای فرزندانشان انتخاب می کنند که ریشه در افسانه های فرهنگ های مختلف دارد مثلا نام الهه ای در فرهنگ یونانی، یا نام خدایانی که در گذشته و بین اقوام بت پرست رایج بوده مثلا خدای آب، خدای آتش ، خدای نور و …که با بینش توحیدی ما در تعارض آشکار است. در تمام جهان و در تمام اعصار یک خدا بیشتر نبوده است، شایسته نیست که با این قبیل نام گذاری ها ناخواسته و از روی جهل مرتکب شرک و ترویج فرهنگ هایی شویم که در قرون و اعصار پیامبران الهی برای زدودن آن ها مبعوث شدند عمر گذاشتند و رنج بردند ، بهتر است در نام گذاری فرزندانمان با بصیرت و بینش و آگاهی برخورد کنیم.

*** خط قرمز انتخاب نام

بعضی از نام ها ویژه خداوند متعال است و نامگذاری افراد به این نام ها نهی شده است مثلا الله اسم خاص خداوند است و در معارف دینی از نامگذاری افراد به این نام ممانعت شده است.

*** حساسیت پیامبر اسلام در مقابل نام های نامناسب افراد

سنت حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)در مقابله با اسم های نا مناسب این بود که آن ها را تغییر می داد و نام نیک را جایگزین نام های زشت می کرد. از ابن اثیر نقل شده که شخصی به عنوان نماینده اعزامی خدمت پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله)رسید،حضرت فرمود نامت چیست؟ گفت: «بغیض(بسیار خشمگین).»حضرت فرمود: «تو حبیب هستی و نامش را در همان مجلس به حبیب تغییر داد.» در جائی دیگر ابن عمر نقل نموده: که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نام «عاصیه» را به «جمیله»تغییرداد و فرمود تو جمیله هستی. زیرا عاصیه به معنای خلاف کار و جمیله به معنای زیباست.

*** فایده نامگذاری افراد به نام ائمه معصومین(علیهم السلام)

شاید خیلی از افراد این سؤال را مطرح کنند که مگر نام برای مشخص کردن افراد نیست؟پس غیر از این علامت گذاری چه نفعی می تواند داشته باشدکه اینقدرحساسیت نشان می دهید؟ انتخاب نام های شخصیت های دینی یا مناسبت های مذهبی بر افراد، نشانه علاقه به آن حقایق است مثل نام های ائمه معصومین علیهم السلام یا نام ماه هائی چون محرم،صفر،رمضان بر افراد که ارزش حوادث آن مناسبت ها و شخصیت های آن زمان ها را برای شنونده یاد آوری می کند و مخاطب در می یابدکه این نام متعلق به یک مسلمان است. از امام صادق(علیه السلام) سؤال شد: آیا نامگذاری فرزندان به نام های ائمه سودی دارد؟ حضرت فرمود:آری، مگر دین چیزی جز محبت است؟

*** ارتباط عاطفی با صاحب نام

وقتی نامی برای کسی انتخاب می شود نوعی رابطه عاطفی بین صاحب نام و شخصیت مورد نظر یا مکان مورد نظر که بدان نام می باشد برقرار می گردد، نام حسین پیوند حماسی با سیدالشهداء برقرار می کند و نام محرم محبت به شخصیت های این ماه و بغض به مفسدان این حادثه را گوشزد می نماید. امام حسین (علیه السلام) بخاطر علاقه زیاد به پدرش علی (علیه السلام) و مادرش «فاطمه» نام فرزندان خود را فقط علی و فاطمه می گذاشت و برای جلوگیری از تشابه اسمی پسوند اصغر،صغری، اوسط و وسطی، اکبر و کبری را بعد از نام هریک اضافه می نمود مثل علی اصغر ، علی اوسط ، علی اکبر ، یا فاطمه صغری ، فاطمه وسطی و فاطمه کبری .

*** تأثیرگذاری نام مناسب بر شخصیت و هویت افراد

انتخاب نام های بزرگان و شخصیت ها بر افراد، باعث می شود که صاحبِ نام، احساس نوعی بزرگی و وقار در خود نماید و همرنگی خود با شخصیت مورد نظر را مضاعف نماید. این احساس روز به روز بیشتر و باعث اثرگذاری بر رفتار و گفتار او می گردد تا جائی که خود را مسئول حراست از قداست آن نام می شمارد. رسالت والدین در تربیت صحیح فرزندان به روزی حلال،تعلیم و تربیت و … خلاصه نمی شود بلکه انتخاب نام مناسب اولین قدم اظهار محبت آنها به فرزندشان تلقی شده که باید محقق شود (1).

پی نوشت :

1. سایت تبیان

نویسنده : گروه روانشناسی و مشاوره پرسمان