تعمیق اندیشه مهدویت در روایات رضویه

روایاتی از امام رضا(ع) به دست آمده که درباره غیبت و نهان زیستی امام مهدی(ع)، فضیلت انتظار و چشم به راه بودن امام مهدی(عج) و ظهور امام مهدی(عج) و پیامدهای آن است که به توسعه و تعمیق اندیشه مهدوی و فرهنگ انتظار در میان شیعیان کمک می کند.

غیبت و نهان زیستی امام مهدی(عج)

امام رضا(ع) نیز چون دیگر اجداد طاهرینش موضوع غیبت آخرین حجت حق را پیش بینی و شیعیان را برای برخورد با این پدیده آماده نموده است. در یکی از روایاتی که حسن بن علی بن فضال از آن حضرت نقل کرده، در این زمینه چنین می خوانیم :

گویا شیعیان را می بینم که به هنگام فقدان سومین فرزند من،(1) مانند گوسفندانی که به دنبال چوپان خود می گردند سرگردانند و او را نمی یابند. گفتم: چرا این گونه است، ای پسر رسول خدا؟ فرمود: زیرا امامشان از آنها غایب شده است. پرسیدم: چرا؟ فرمود: برای اینکه به هنگام قیامش با شمشیر، بیعت هیچکس بر گردنش نباشد.(2)

آن حضرت در روایت دیگری به نقل از رسول گرامی اسلام(ص) می فرمایند :

پدرم به فدای فرزند بهترین کنیزان، فرزند آن (کنیز) اهل نوبه (3) که دهانی خوشبو و رحمی نیک نژاد دارد. او رانده شده (دور افتاده)، بی خانمان و کسی است که انتقام خون پدر و جدش گرفته نشده و صاحب غیبت است. گفته می شود: او مرده یا هلاک شده است، در چه سرزمینی سیر می کند؟ (4)

غیبت آخرین امام

همچنین امام هشتم شیعیان(ع) در زمینه غیبت آخرین امام، به نقل از پدران بزرگوار خود از رسول اکرم(ص) چنین روایت می کند:

سوگند به آنکه مرا به حق به عنوان بشارت دهنده برگزید، [ امام ] قائم از فرزندان من، براساس پیمانی که ازجانب من برعهده اوست، از دیده ها پنهان می شود تا آنجا که بیش تر مردم می گویند: خدا نیازی به خاندان محمد ندارد. و گروهی دیگر در ولادت او شک می کنند. پس هر کس زمان او را دریابد بایستی به دین او درآویزد و به واسطه شک خود برای شیطان راهی به سوی خود باز نسازد، تا شیطان او را از آئین من زائل و از دین من بیرون نکند. همچنانکه پیش از این پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد. به درستی که خداوند عزّوجلّ شیطان را سرپرست (ولیّ) کسانی که ایمان ندارند ، قرار داده است . (5)

فضیلت انتظار و چشم به راه بودن امام مهدی(عج)

موضوع دیگری که در زمینه باور مهدوی در کلام امام رضا(ع) یافت می شود، موضوع انتظار فرج یا چشم به راه گشایش بودن است. آن حضرت در روایات متعددی به موضوع فضیلت انتظار فرج اشاره کرده اند. از جمله در روایتی خطاب به حسن بن جهم که از ایشان در مورد فرج می پرسد، می فرماید :

آیا می دانی که انتظار فرج [ جزیی ] از فرج است؟ گفتم: نمی دانم مگر اینکه شما به من بیاموزید. فرمود: آری انتظار فرج، جزیی از فرج است.(6)

در روایت دیگری نیز می فرماید :

” ما أحسن الصبر و انتظار الفرج أما سمعت قول العبد الصالح “:

“و ارتقبوا إنّی معکم رقیب” سوره هود /93

” وانتظروا إنّی معکم من المنتظرین” سوره اعراف ، آیه 71

فعلیکم بالصبر إنّما یجی ء الفرج علی الیأس و قدکان الذین من قبلکم أصبر منکم…”(7)

چه نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا سخن بنده صالح خدا [ شعیب ] را نشنیدی که فرمود: «و انتظار برید که من [هم] با شما منتظرم» و «پس منتظر باشید که من [هم] با شما از منتظرانم» ، بر شما باد به صبر و بردباری؛ چرا گشایش بعد از ناامیدی فرا می رسد و به تحقیق کسانی که پیش از شما بودند از شما بردبارتر بودند .

فضیلت انتظار

… آیا هیچ یک از شما خوش ندارد که در خانه خود بماند، نفقه خانواده اش را بپردازد و چشم به راه امر ما باشد؟ پس اگر در چنین حالی از دنیا برود مانند کسی است که به همراه رسول خدا(ص) در [نبرد] بدر به شهادت رسیده است و اگر هم مرگ به سراغ او نیاید مانند کسی است که به همراه قائم ما و در خیمه او باشد.(8)

ظهور امام مهدی(عج)

موضوع دیگری که در روایات رضوی به آن پرداخته شده، موضوع ظهور امام مهدی و آثار و پیامدهای آن است. از جمله در روایتی که حسین بن خالد آن را نقل می کند آن حضرت در پاسخ این پرسش که :

ای فرزند رسول خدا ! قائم شما اهل بیت کیست؟

می فرماید: چهارمین از فرزندان من، فرزند سرور کنیزان، کسی است که خداوند به واسطه وی زمین را از هر ستمی پاک و از هر ظلمی پیراسته می سازد و او کسی است که مردم در ولادتش شک می کنند و او کسی است که پیش از خروجش غیبت می کند و آنگاه که خروج کند زمین به نورش [نور پروردگارش] روشن گردد و در میان مردم میزان عدالت را برقرار کند و هیچکس به دیگری ستم نکند و او کسی است که زمین برای او درهم پیچیده می شود و سایه ای برای او نباشد و او کسی است که از آسمان ندا کننده ای او را به نام ندا کند و به وی دعوت نماید به گونه ای که همه اهل زمین آن ندا را بشنوند، می گوید: “آگاه باشید که حجت خدا در کنار خانه خدا ظهور کرده است پس او را پیروی کنید که حق با او و در اوست” و این همان سخن خدای تعالی است که فرمود: «اگر بخواهیم از آسمان برایشان آیتی نازل می کنیم که در برابر آن به خضوع سر فرود آورند ». سوره شعرا /9

دعا به امام مهدی(عج)

میان امام رضا(ع) و امام مهدی(ع) آنچنان پیوند قلبی وجود داشته که آن حضرت از سال ها پیش از تولد نسل چهارم خود با بیان های متعدد و متفاوت او را دعا کرده و نصرت و یاریش را از خداوند طلب کرده است . در یکی از این دعاها چنین می خوانیم :

خداوندا ! [امور] بنده و جانشین ات را اصلاح کن، آنچنانکه [امور] پیامبران و رسولات را اصلاح کردی؛ او را با فرشتگانت در برگیر و با روح القدس از جانب خودت یاری کن؛ در پشت سر و پیش روی نگهبانانی قرار ده که او را از بدی در امان دارند؛ بیم و نگرانی او را تبدیل به امنیت و آرامش کن تا تنها تو را بپرستد و کسی را برای تو شریک نگیرد؛ هیچ یک از آفریدگانت را بر ولیّ ات مسلط مساز؛ اجازه جهاد با دشمان تو و دشمنان خودش را به او عطا کن و مرا از یاران او قرار ده؛ چرا که تو بر همه چیز توانایی. (10)

پی نوشت ها:

۱- ظاهرا در اینجا از سوی راوی یا کسانی که از او نقل کرده اند اشتباهی رخ داده است؛ چرا که امام مهدی(ع) چهارمین فرزند امام رضا(ع) محسوب می شود نه سومین فرزند.

۲- محمد بن علی بن الحسین بن بابویه (شیخ صدوق)، ص480، ح4.

۳- “نوبه” ولایتی از بلاد سودان از اقلیم اول، به جنوبی مصر بر کنار رود نیل… هم اکنون نیمی از سرزمین نوبه جزو مملکت مصر و نیم دیگر جزو سودان است (علی اکبر دهخدا، لغتنامه، ج14، ص20158-20157). مراد از کنیز اهل نوبه (نوبیّه) مادر امام جواد(ع) است.

۴- محمد بن یعقوب الکلینی، همان، ج1، ص323-322، ح14؛ محمدباقر المجلسی، همان، ج50، 21، ح7.

۵- محمدبن علی بن الحسین (شیخ صدوق)، همان، ج1، ص51.

۶- ابو جعفر محمدبن الحسن (شیخ طوسی)، کتاب الغیبة، ص276؛ محمدباقر المجلسی، همان، ج52، ص130، ح29.

۷- عبداللّه بن جعفر الحمیری، قرب الاسناد، ص224، به نقل از: عزیزاللّه العطاردی، همان، ص217، ح373.

۸- محمدبن یعقوب الکلینی، همان، ج4، ص260، ح34.

۹- محمدبن علی بن الحسین (شیخ صدوق)، همان، ج2، ص372، ح5.

۱۰- ابوجعفر محمدبن الحسن (شیخ طوسی)، مصباح المتهجّد، ص326. به نقل از: معجم أحادیث الإمام المهدی(ع)، ح4، ص171