گاهی در روایات و معارف اسلامی برای این که بخواهند عظمت حق الناس را گوشزد کنند، آن را با حق الله می سنجند . ولی ملاحظاتی را در مورد آن باید رعایت کنیم و مواظب باشیم تا بخشنده بودن خداوند، انسان را از انجام وظایف الهی باز ندارد.
در روایات چنین مطلبی وجود ندارد که خداوند حق الله و حق النفس بگذرد و بدون توبه آنرا ببخشد. حق الله بسیار عظیم و سنگین است، برخی از حقوق الهی هستند که از همه حق الناس‌ها مهم‌تر هستند و اگر کسی آن را مراعات نکند در حقیقت گناه بزرگی مرتکب شده است‌، یکی از آنها شرک است که اگر کسی با شرک بمیرد هرگز این گناه از سوی خداوند بخشیده نمی‌شود! اما پایین‌تر از آن را برای هر کسی که بخواهد و شایسته بداند می‌ بخشد « إنَ اللَّـهَ لَا یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِکَ لِمَن یَشَاءُ »، « وَمَن یُشْرِکْ بِاللَّـهِ فَقَدِ افْتَرَىٰ إِثْمًا عَظِیمًا »، ﴿سوره نساء/48﴾. خداوند (هرگز) شرک را نمی‌بخشد! و پایین‌تر از آن را برای هر کس (بخواهد و شایسته بداند) می‌بخشد». و آن کسی که برای خدا، شریکی قرار دهد، گناه بزرگی مرتکب شده است.
خداوند برای برخی از حقوق خودش عذابی بسیار سنگین در نظر گرفته است مثلا درباره نماز که حق الله هم به حساب می آید و آن یکی از حقوق الهی است که برای ترک کننده آن عذابی همانند عذاب کافران در نظر گرفته شده است ایا خداوند به همین سادگی و بدون توبه و بدون جبران گذشته، از چنین حقی می گذرد!
گناهان در یک تقسیم بندی :
1. گناهانی که حق الله و به معنای حقوق خداوند بر بندگان است. مانند شرک، نماز، حج، خمس و تمام تکالیف دینی جنبه حق اللهی دارند و برخی هم جنبه حق‌الناسی نیز دارند. در صورت ضایع کردن حقوق واجب علاوه بر توبه، در بسیاری از موارد جبران و ادای حقوق هم لازم است مانند قضای نمازهای واجب یا بازگرداندن اموال مردم. در احادیث بر ادای حق خدا و بندگانش تأکید فراوانی شده و وجود حق‌الناس بر گردن فرد را یکی از عوامل مستجاب نشدن دعای او دانسته‌اند.
2. گناهانی که حق الناس و به معنای حقوق مردم بر یکدیگر است که شامل حفظ جان، مال و آبروی افراد و. . . است و موارد فراوان شخصی و اجتماعی دارد. طولانی‌ترین آیه قرآن پیرامون حق‌الناس است.
3. حق‌الناس با توبه بخشوده نشده و بایستی حقوق افراد پرداخت شود یا صاحب حق او را حلال کند.
4. گناهانی که هم جنبه حق اللهی و هم جنبه حق الناسی دارند مانند خمس و زکات، امربه معروف و نهی از منکر یا کفاره روزه و…
5. گناهانی که حق النفس شمرده می شوند و به خود فرد مرتبط است مانند خودکشی، قطع عضوی از بدن و …
6- مساله حق الناس تنها یک مساله عدم رعایت حق مردم نیست بلکه مساله مهم تری هم در آن وجود دارد که آن؛ عدم رعایت دستورات خداوند در ارتباط با اشخاص دیگر است در نتیجه مساله حق الله هم در اینجا مطرح می شود.پس، در جایی که حقی از کسی خورده می شود، مساله حق الناس به همراه حق الله وجود دارد. یعنی شخص گناهکار، دو حق را ضایع کرده است.به عبارت دیگر؛ حق الناس علاوه بر اینکه حق مردم است حق خدا هم هست . حق الله فقط حق خداست مثل نماز ولی حق الناس مثل تلف کردن مال کسی یا آبروی کسی را بردن ،حق خدا هم هست زیرا خدا امر کرده است و آن فرد مخلوق خدا است و کسی حق ندارد به مخلوق خدا بی احترامی کند. پس حق الناس نوعی تمرد از خدا و ضایع کردن حق خدا هم هست. بخاطر همین حق الناس مهمتر است.
البته از آنجائیکه در قیامت همه ی پرده ها کنار رفته و مردم به قدرت و عظمت الهی و جایگاه پیامبر و امامان معصوم علیه السلام نزد خدا واقف می شوند، از طرفی نیز همه در آن روز بزرگ، به لطف و عنایت و رضایت و رحمت الهی و نیز توجه و رأفت و شفاعت اولیاء خدا محتاجند، در صورتیکه در مقامی قرار بگیرند که اولیاء الهی وصایت و وساطت شخص بدهکاری را بکنند ممکن است برای رسیدن به قرب و رضایت بیشتر الهی، از حق و طلب خویش بگذرند و گذشت کنند.
7- در قرآن و روایات نیز به این مسأله توجه شده است. مثلا قرآن کریم می فرماید: « و نضع الموازین القسط لیوم القیامة فلا تظلم نفس شیئا و ان کان مثقال حبة من خردل أتینا بها و کفی بنا حاسبین ـــ و ما ترازو های عدل را برای روز قیامت خواهیم نهاد و ستمی به هیچ نفسی نخواهد شد و اگر عملی به قدر دانه خردلی باشد در حساب آریم و تنها علم ما از همه حسابگران کفایت خواهد کرد . » (انبیا/ 47)
یا در حدیثی از امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) آمده است که در روز قیامت خداوند متعال می فرماید: « من خدایی هستم که جز من خدایی نیست ،حاکم عادلی که ستم نمی کنم. امروز به عدل و قسط بین بندگان حکم می کنم و در پیشگاه من کسی نمی تواند به دیگری ظلم کند. امروز حق ضعیف را از قوی می ستانم و صاحب حق اجازه دارد به اندازه حقش از نیکویی های بدهکار بردارد ( و در صورت نداشتن حسنه) یا به اندازه طلبش از گناه خود بر دوش او می گذارد و اگر کسی هم ببخشد، بر بخشش او جزا می دهم » . (بحار الانوار، ج 7 ، ص 268)
البته ممکن است صاحب حق با شناختی که در آنجا به دست می آورد ( و این که می بیند که چه ثوابی در ازای گذشتن از حق خود برای او است) از حق خود بگذرد یا رحمت و مغفرت الهی شامل حال کسی که ناخواسته حق الناس به گردنش آمده گردد و خداوند از طرف او صاحب حق را راضی گرداند . در مجموع باید گفت خداوندی که در هنگام رحمت و بخشش، ارحم الرحمین است در موضع عذاب و انتقام اشدُّ المعاقبین است.!(دعای شریف افتتاح).
جهت مطالعه بیشتر ر.ک:
– گناهان کبیره، شهید دستغیب
– اخلاق اسلامی (ترجمه جامع السعادات)، مرحوم ملا مهدی نراقی
– اخلاق در قرآن، مصباح یزدی
– توبه، تفسیر سوره توبه، ضیاءآبادی
برای مطالعه بیشتر به سایت رجوع کنید: http://porsemani.ir