یکی از زمینه های روحی و روانی که عامل بازدارنده امر به معروف و نهی از منکر در اشخاص می گردد، وجود شرم و حیا در آنهاست، و به اصطلاح «رُوش نمیشه» امر و نهی کند.
اما باید دانست؛ حیا و خجالت دو قسم است: یک حیای خوب و پسندیده و در اصطلاح «حیای ممدوح» دوم: «حیای مذموم» و ناپسند.
«حیای ممدوح»، آن حیایی است که انسان را از ارتکاب معصیت و گناه بازدارد، یعنی وقتی در برابر ارتکاب گناهی قرار گرفت از پروردگارش، از فرشتگان مراقب اعمالش، از اولیاء و… حیا کند و گناه نکند این «حیا» عنصر اساسی و حیاتی برای انسان در جهت حفظ پاکدامنی و پای بندی به ارزش های مکتبی بوده و حضرت علی(علیه السلام) پیرامون آن فرموده است:
«عَلَی قَدْرِ الْحَیَاءِ تَکُونُ الْعِفَّةُ»[ علی بن محمد لیثى واسطى، عیون الحکم و المواعظ(للیثی)، قم ، دار الحدیث ، 1376ش ، اول، ص327، ح 5613.]؛ «میزان عفت و پاکدامنی نسبت به میزان حیا در انسان است».
اما، آن «حیا» که مانع از انجام وظیفه گردد، «حیای مذموم» و ناپسند است، به عنوان مثال: نمازش را ترک می کند، چون در میان بی نمازها خجالت می کشد!
برای رهایی از این مشکل دو راهکار عمده وجود دارد:

تمرین و تکرار

تمرین یکی از عوامل رشد و پرورش صفات اخلاقی است. امام علی(علیه السلام) فرموده اند:
«عَوِّدْ نَفْسَکَ فِعْلَ الْمَکَارِمِ »[ همان، ص341، ح 5817.]؛ «نفست را به انجام اعمال پسندیده عادت ده».
بنابراین اگر حیا و خجالت کشیدن مانع از امر به معروف و نهی از منکر می شود، در این صورت باید با تمرین و تکرار و قراردادن خود در موقعیت ها، خجالت را از خود دور نمود.[ محسن قرائتی، امر به معروف و نهی از منکر، تهران، تهران، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، 1376ش، دوم، ص76.] البته در مراحل اولیه خوب است از فعالیت های کم و کوتاه شروع شود مانند شناگری که در ابتدا از عمق کم و مدت زمان کوتاه در آب شروع می کند. درباره امر به معروف نیز اگر گروهی رفتار نامناسب دارند، از تذکر به یک‌نفر و به اندازه یک عبارت شروع شود و به کسانی تذکر داده شود که احتمال تأثیرپذیری بیشتر و رابطه دوستی بیشتری دارند. البته برای این‌که موقعیتی از دست نرود، لازم است آمادگی قبلی داشته باشید.

روش غیرمستقیم

گاهی اوقات علت خجالت کشیدن در امر به معروف، موقعیت و جایگاه خاص طرف مقابل می باشد؛ مانند زمانی که مخاطب او، پدر و مادر و برادر و یا خواهر بزرگ‌تر و یا استاد و … باشد. در این صورت بهترین راهکار پرهیز از امر و نهی های مستقیم و روی آوردن به امر و نهی غیر مستقیم می باشد، مانند واسطه قرار دادن افراد مطمئن و صاحب نفوذ، تذکر خطا و اشتباه به صورت کنایه ای و یا رفتار شایسته را خودش انجام دهد و به صورت عملی الگوسازی کند.[ در مباحث بعدی به‌طور مصداقی به نحوه امر به معروف و نهی از منکر هر یک از این موارد خواهیم پرداخت.]