در اصطلاح اخلاقى و آموزه‌هاى دینى اسلام، به کسى خوش اخلاق گفته مى‌شود که با گشاده‌رویى، زبانى ملایم و برخوردى شاد و پرنشاط با مردم روبه‌رو مى‌شود، و در هر شرایطى این توانایى را دارد که با خوش‌رویى برخورد کند، لب‌هایى پر از تبسم، و کلماتى پر از محبت و لطف داشته باشد.
صادق آل محمد(علیه السلام) در تعریف خوش اخلاقى فرموده:
«حسن خلق آن است که برخوردت را نرم کنى، سخنت را پاکیزه گردانى و برادرت را با خوش رویى دیدار نمایى».[ «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ مَا حَدُّ حُسْنِ الْخُلُقِ قَالَ تُلِینُ جَنَاحَکَ وَ تُطِیبُ کَلَامَکَ وَ تَلْقَى أَخَاکَ بِبِشْرٍ حَسَن »، الکافی، ج 2، ص 103.]
این ویژگی اخلاقی از بارزترین صفاتى است که باعث جلب دوستی و محبت شده و در معاشرت‌های اجتماعی نقش تعیین کننده‌ای ایفا می‌کند.
امیرالمؤمنین(علیه السلام) می‌فرمایند:
«مَنْ حَسُنَتْ خَلِیقَتُهُ طَابَتْ عِشْرَتُه»[ تصنیف غررالحکم و درر الکلم، ص255.]؛ «هر کس اخلاقش خوب باشد معاشرتش نیکو می‌شود».
و امام باقر(علیه السلام) نیز فرموده‌اند:
«الْبِشْرُ الْحَسَنُ وَ طَلَاقَةُ الْوَجْهِ مَکْسَبَةٌ لِلْمَحَبَّةِ وَ قُرْبَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»[ مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، النص، 179؛ تحف العقول، 296؛ مستدرک الوسائل، ج 8، 453.]؛ «چهره نیکو و گشاده باعث جلب محبت و نزدیکی به خداوند عز و جل می‌شود».
از دین اسلام همواره پیروان خود را به نرم خویى و ملایمت در گفتار و رفتار فراخوانده و از درشتى و تندخویى بازداشته است. چرا که آن را یکى از مهم‌ترین عوامل قدرت، موفقیت و پیروزى انسان در زندگى می‌داند. کما این‌که مهم‌ترین عامل موفقیت انبیاى الهى به خصوص پیامبر گرامى اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در جذب قلوب انسان‌ها و گسترش دین همان خوش اخلاقى، گشاده‌رویى، کلام نرم و دلنشین و نرم خویى بوده است.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در توصیف ویژگی‌های پیامبران الهی فرموده‌اند:
«مِنْ أَخْلَاقِ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ الْبَشَاشَةُ إِذَا تَرَاءَوْا»[ مجموعة ورام(تنبیه الخواطر)، ج 1، ص29.]؛ «از اخلاق پیغمبران و صدیقان آن است که هنگامی‌که (در اجتماع) دیده می‌شوند گشاده‌رو هستند».
چرا که رسالت اصلی انبیاء الهی هدایت انسان‌هاست لذا در گام اول نیازمند برقراری ارتباطی مؤثر با مردم بودند تا بتوانند پیام پروردگار را به گونه‌ای عرضه کنند که مورد پذیرش باشد. ازاین‌رو، خداوند پیامبرانش را انسان‌هایی خوش‌خلق و گشاده‌رو قرار داد تا با جلب اعتماد و محبت مردم، سخن حق را بر جان ایشان بنشانند.
خداوند به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در خصوص اهمیت بهره‌مندی از این مهارت در برقراری روابط صحیح اجتماعی می‌فرماید:
(((فَبما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلیظَ الْقَلْبِ لَا نْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ)))[ آل عمران (3)، ‌آیه 159.]؛
«به (برکت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم ] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراکنده مى شدند».
با توجه به میزان اهمیت و کارایی این مهارت در آداب معاشرت اسلامی، دین اسلام پیوسته به مسلمانان توصیه می‌کند تا در معاشرت با دیگران خوش رو و خوش اخلاق باشند چرا که چهره گشاده و گفتار مهربان و صمیمی از عوامل مهم ادامه یافتن و مؤثر بودن یک ارتباط است.
امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید: مردى خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و عرض کرد: «مرا سفارش کن». از جمله سفارشات پیغمبر به او این بود:
«الْقَ أَخَاکَ بِوَجْهٍ مُنْبَسِطٍ»[ مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار 75؛ الکافی (ط. الإسلامیة)، ج 2، ص103؛ تحف العقول عن آل‌الرسول(صلی الله علیه و آله و سلم)، ص 42.]؛ «برادرت را با چهره باز ملاقات کن».
امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز می‌فرمایند:
«عَلَیْکَ بِحُسْنِ الْخُلُقِ فَإِنَّهُ یُکْسِبُکَ الْمَحَبَّة»[ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص255.]؛ «خوش اخلاق باش چرا که محبت، دیگران را به سوی تو جلب می‌کند».

چگونه خوش اخلاق شویم؟

براى تحصیل خوش اخلاقى و مبارزه با بداخلاقى و علاج آن، لازم است به موارد زیر توجه شود.

1. نگرش توحیدی

راه بنیادین تحصیل خوش اخلاقى، توجه به توحید است یعنى توجه به این معنى که تمامى انسان‌ها مظاهر حق تعالى هستند و هر گونه برخوردى با آنها، در واقع برخورد با مُظهر و صانع آنها محسوب مى شود.

2. اصلاح شخصیت اخلاقى خود:

یکى از راه هاى اساسى آن این است که رذایل اخلاقى را از درون خود بپالاییم، کسى که از دیگران متنفر است و نسبت به آنها کینه دارد، چگونه مى تواند در برخورد اجتماعى خود با آنها، روى خوش، چهره‌اى خندان و همراه با صمیمیت داشته باشد. چه‌طور مى توانیم توقع داشته باشید که یک آدم حسود با محسود خود شاد برخورد نماید، خود خواهى، خودبینى، تکبر، غرور و خودپسندى، خشم و عصبانیت و پرتوقع بودن، همه عوامل بداخلاقى هستند که مانع بروز اخلاق پسندیده در انسان می‌شود.

3. توجه به زشتى بداخلاقى

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «بد اخلاقى عمل و عبادت انسان را باطل مى نماید همان‌گونه که سرکه عسل را فاسد مى کند»[ کافی، ج 2، ص 321.].
امام على(علیه السلام) فرمود: «اخلاق بد، بدترین همنشین انسان است، دوستان انسان را فرارى مى دهد و چیزى وحشتناک تر از بداخلاقى نیست»[ تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص 264.].
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «شما را سفارش می‌کنم از بداخلاقی بپرهیزید که بداخلاق بدون شک در جهنم است»[ بحارالانوار، ج 10، ص 369.].
حضرت على(علیه السلام): «بداخلاقى روزى انسان را کم مى نماید».[ عیون الحکم والمواعظ، ص 431.]
با این همه زشتی چگونه یک فرد عاقل می‌تواند بد اخلاق باشد؟!

5. تمرین خوش اخلاقی

از راه‌هاى دیگر تحصیل خوش اخلاقى و رفع بداخلاقى تمرین عملى خوش اخلاقى هنگام برخورد با دیگران است. هر کس قادر است با یک تصمیم قوى عزم جزم و با رعایت اصل تدریج، به تمرین عملى در این زمینه بپردازد. اگر کسى تصمیم بگیرد حداقل به مدت چهل روز در برخورد خود نسبت به اطرافیان تجدید نظر نماید و در این مدت با سلام و احوال‌پرسى توأم با رویى گشاده، لبى خندان و رابطه اى صمیمى به عنوان اولین فن موثر ارتباطى، به منظور تمرین خوش اخلاق بودن و همچنین جلب محبت دیگران برخورد نماید که قطعاً نتایج خوبى خواهد گرفت.