با سلام به شما دانشجوی گرامی .از این‌که این مرکز را مکانی برای ارائه سؤالات خود می دانید سپاسگزاریم.
اعمال ماه رمضان آثار عمیقى در پرورش روح و جان انسان دارد، و سزاور هست که روزه‌داران عزیز از این فرصت معنوی بهره‌داری کامل را بکنند و با اعمال صالحه در این ماه مبارک توشه‌ای برای روز قیامت خود تدارک ببینند.
از اعمالی که در ماه مبارک رمضان وارد شده است اعمال مشترکی است که مخصوص شب و روز معیّنى نیست، و آن بر چهار قسم است که یک قسم آن اعمالى است که در هر شب و روز ماه مبارک انجام مى شود، و به این قرار می‌باشد:
اعمال مشترک هر شب و روز ماه رمضان، بسیار است از جمله:
1)ـ «سیّد بن طاووس» از امام صادق و امام کاظم(علیهما السلام) روایت کرده است که فرمودند: از اوّل ماه تا آخر ماه مبارک – بعد از هر فریضه – این دعا را مى خوانى:
اَللّـهُمَّ ارْزُقْنى حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ، فى عامى هذا وَفى کُلِّ عام، ما
خدایا روزیم گردان حج خانه کعبه را دراین سال و در هر سال تا
اَبْقَیْتَنى فى یُسْر مِنْکَ وَعافِیَة وَسَعَةِ رِزْق، وَلا تُخْلِنى مِنْ تِلْکَ الْمواقِفِ
زنده هستم در آسایش و تندرستى از جانب تو و وسعت روزى و دورم مکن از این اماکن
الْکَریمَةِ، وَالْمَشاهِدِ الشَّریفَةِ، وَزِیارَةِ قَبْرِ نَبِیِّکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ،
گرامى و مشاهد شریفه و زیارت قبر پیامبرت که درود تو بر او و آلش باد
وَفى جَمیعِ حَوائِجِ الدُّنْیا وَالأخِرَةِ فَکُنْ لى، اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ فیـما
در همه حاجتهاى دنیا و آخرتم پشتیبان من باش خدایا از تو خواهم در آنچه
تَقْضى وَتُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ فى لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضآءِ الَّذى لا یُرَدُّ
بنا هست درباره اش حکم فرمایى و مقدّر کنى در آن فرمان حتمى و مسلّم در شب قدر از آن تقدیرى که برگشت ندارد
وَلا یُبَدَّلُ، اَنْ تَکْتُبَنى مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ، اَلْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ،
و تغییر نپذیرد که مرا از حاجیان خانه محترم کعبه ات ثبت فرمایى آن حاجیانى که حجشان درست
اَلْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، اَلْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، اَلْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ، وَاجْعَلْ
و سعیشان مورد تقدیر و سپاس است و گناهانشان آمرزیده و کارهاى بدشان بخشیده شده است و قرار ده
فیـما تَقْضى وَتُقَدِّرُ اَنْ تُطیلَ عُمْرى، وَتُوَسِّعَ عَلَىَّ رِزْقى، وَتُؤدِّىَ عَنّى
در همان قضا و تقدیراتت که عمر مرا طولانى گردانى و روزیم را فراخ کنى و امانت و قرضم را
اَمانَتى وَدَیْنى، آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ.
اداء فرمائى، اجابت فرما اى پروردگار جهانیان.
و همچنین بعد از هر نماز فریضه اى مى گویى:
یا عَلِىُّ یا عَظیمُ، یا غَفُورُ یا رَحیمُ، اَنْتَ الرَّبُّ الْعَظیمُ، اَلَّذى لَیْسَ کَمِثْلِهِ
اى والا اى بزرگ اى آمرزنده اى مهربان تویى پروردگار بزرگى که نیست مانند او
شَىْءٌ، وَهُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ، وَهذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَکَرَّمْتَهُ، وَشَرَّفْتَهُ
چیزى و او شنوا و بیناست و این ماهى است که آنرا بزرگ و گرامى داشته و او را شرافت
وَفَضَّلْتَهُ عَلَى الشُّهُورِ، وَهُوَ الشَّهْرُ الَّذى فَرَضْتَ صِیامَهُ عَلَىَّ، وَهُوَ شَهْرُ
و برترى داده اى بر ماههاى دیگر و این ماهى است که روزه آن را بر من واجب کرده و این ماه
رَمَضانَ، اَلَّذى اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ، هُدًى لِلنّاسِ وَبَیِّنات مِنَ الْهُدى
رمضان است همان ماهى که قرآن را در آن فرو فرستادى آن قرآنى که راهنماى مردم و نشانه هاى روشنى از هدایت
وَالْفُرْقانِ، وَجَعَلْتَ فیهِ لَیْلَةَ الْقَدْرِ، وَجَعَلْتَها خَیْراً مِنْ اَلْفِ شَهْر، فَیا ذَا
و جدا ساختن (میان حق و باطل) است و قراردادى در این ماه شب قدر را و آن را بهتر از هزار ماه کردى پس اى
الْمَنِّ وَلا یُمَنُّ عَلَیْکَ، مُنَّ عَلَىَّ بِفَکاکِ رَقَبَتى مِنَ النّارِ، فیمَنْ تَمُنُّ عَلَیْهِ،
منّت دارى که کسى بر تو منّت ندارد منّت نه بر من به آزاد ساختنم از آتش در میان آنان که بر آنها منّت نهى
وَاَدْخِلْنِى الْجَنَّةَ، بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.[1]و داخل بهشتم گردان برحمتت اى مهربانترین مهربانان.
2)ـ «شیخ کفعمى» در «مصباح» و «بلدالامین» از حضرت رسول(صلى الله علیه وآله) نقل کرده اند که آن حضرت فرمود: هر کس این دعا را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجب بخواند، خداى متعال گناهان او را بیامرزد:
اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلى اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ، اَللّهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیر، اَللّـهُمَّ اَشْبِـعْ
خدایا بفرست بر خفتگان در گور نشاط و سرور خدایا دارا کن هر ندارى را خدایا سیر کن
کُلَّ جائِـع، اَللّـهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیان، اَللّـهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدین، اَللّـهُمَّ
هر گرسنه اى را خدایا بپوشان هر برهنه را خدایا ادا کن قرض هر قرضدارى را خدایا
فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوب، اَللّـهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَریب، اَللّـهُمَّ فُکَّ کُلَّ اَسیر،
بگشا اندوه هر غمزده را خدایا به وطن بازگردان هر دور از وطنى را خدایا آزاد کن هر اسیرى را
اَللّـهُمَّ اَصْلِحْ کُلَّ فاسِد مِنْ اُمُورِ الْمُسْلِمینَ، اَللّـهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَریض،
خدایا اصلاح کن هر فسادى را از کار مسلمین خدایا درمان کن هر بیمارى را
اَللّـهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناکَ، اَللّـهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ، اَللّـهُمَّ
خدایا ببند رخنه فقر ما را به وسیله دارایى خود خدایا بدى حال ما را بخوبى حال خودت مبدل کن خدایا
اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ، وَاَغْنِنا مِنَ الْفَقْرِ، اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ.[2]ادا کن از ما قرض و بدهیمان را و بى نیازمان کن از ندارى که راستى تو بر هر چیز توانایى.
3)ـ مرحوم «شیخ کلینى» در «کافى» از ابوبصیر روایت کرده که امام صادق(علیه السلام) در ماه رمضان این دعا را مى خواند:
اَللّـهُمَّ اِنّى بِکَ أَتَوَسَّلُ وَمِنْکَ اَطْلُبُ حاجَتى، مَنْ طَلَبَ حاجَةً اِلىَ
خدایا من به تو متوسّل مى شوم و از شخص تو مى جویم حاجتم را و هر که حاجت خویش از
النّاسِ فَاِنّى لا اَطْلُبُ حاجَتى اِلاَّ مِنْکَ، وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ، وَاَسْئَلُکَ
مردم مى جوید ولى من نجویم حاجتم را جزاز تو تنها که شریکى ندارى و از تو خواهم
بِفَضْلِکَ وَرِضْوانِکَ، اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَاَهْلِ بَیْتِهِ، وَاَنْ تَجْعَلَ لى فى
به حق فضل و خشنودیت که درود فرستى بر محمّد و خاندان او و این که در این
عامى هذا اِلى بَیْتِکَ الْحَرامِ سَبیلاً، حَجَّةً مَبْرُورَةً، مُتَقَبَّلَةً زاکِیَةً خالِصَةً
سال براى رسیدن من به خانه محترمت کعبه راهى قرار دهى که حجى صحیح و پذیرفته و پاکیزه و خالص
لَکَ، تَقِرُّ بِها عَیْنى، وَتَرْفَعُ بِها دَرَجَتى، وَتَرْزُقُنى اَنْ اَغُضَّ بَصَرى، وَاَنْ
براى تو انجام دهم آن چنانکه دیده ام بدان روشن شود و درجه ام بدان بالا رود و روزیم کن که دیده ام را بپوشانم و
اَحْفَظَ فَرْجى، وَاَنْ اَکُفَّ بِها عَنْ جَمیـعِ مَحارِمِکَ، حَتّى لایَکُونَ شَىْءٌ
عورتم را (از گناه) نگهدارم و خود را از همه کارهاى حرام تو باز دارم تا بدان حد که هیچ چیزى
آثَرَ عِنْدى مِنْ طاعَتِکَ وَخَشْیَتِکَ، وَالْعَمَلِ بِما اَحْبَبْتَ، وَالتَّرْکِ لِما
در پیش من محبوبتر از اطاعت و ترس از تو و انجام آنچه دوست دارى و نکردن آنچه را
کَرِهْتَ وَنَهَیْتَ عَنْهُ، وَاجْعَلْ ذلِکَ فى یُسْر وَیَسار وَعافِیَة، وَ اَوْزِعْنى
ناخوش دارى و آن را قدغن کرده اى نباشد و قرار ده همه اینها را در گشایش و آسودگى و تندرستى با هر چه
شُکْرَ ما اَنْعَمْتَ بِهِ عَلَىَّ، وَاَسْئَلُکَ اَنْ تَجْعَلَ وَفاتى قَتْلاً فى سَبیلِکَ تَحْتَ
نعمت که به من داده اى و از تو خواهم که مرگ مرا کشته شدن در راهت قرار دهى که در زیر
رایَةِ نَبِیِّکَ مَعَ اَوْلِیآئِکَ، وَاَسْئَلُکَ اَنْ تَقْتُلَ بى اَعْدآئَکَ وَاَعْدآءَ رَسُولِکَ،
پرچم پیغمبرت با دوستانت کشته شوم و از تو خواهم که دشمنان خود و دشمنان پیامبرت را بدست من بکشى
وَاَسْئَلُکَ اَنْ تُکْرِمَنى بِهَوانِ مَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِکَ، وَلا تُهِنّى بِکَرامَةِ اَحَد
و از تو خواهم که مرا گرامى دارى بخوار کردن هر یک از خلق خود که خواهى ولى خوارم نکنى به گرامى داشتن هیچ یک
مِنْ اَوْلِیآئِکَ، اَللّـهُمَّ اجْعَلْ لى مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً، حَسْبِىَ اللهُ ما شآءَ اللهُ.[3]از دوستانت خدایا قرار ده براى من با پیامبرت راهى خدا مرا بس است و آنچه خواهد شود.
«سیّد بن طاووس» در «اقبال» از ابوبصیر روایت کرده است که امام صادق(علیه السلام) فرمود: در شب هاى ماه رمضان بعد از نماز مغرب، با این دعا، براى توفیق زیارت خانه خدا دعا کن.[4]و «کفعمى» در «بلدالامین» گفته است که: مستحبّ است این دعا را در شب اوّل ماه رمضان و هر روز از این ماه بخواند.[5]4ـ بهترین اعمال در شبها و روزهاى ماه مبارک رمضان تلاوت قرآن است; زیرا قرآن در ماه مبارک رمضان نازل شده است و در حدیث آمده است که: هر چیزى را بهارى است و بهار قرآن ماه رمضان است و در ماههاى دیگر، هر ماهى یک بار ختم قرآن سنّت است و اقلّ آن هر شش روز است; ولى در ماه رمضان، هر سه روز یک ختم قرآن سنّت است و اگر بتواند روزى یک قرآن ختم کند، خوب است.[6]شکّى نیست کسانى که با مفاهیم و محتواى قرآن آشنایى ندارند سزاوار است در محتواى آیات دقت بیشترى کنند و در مکتب قرآن درس فرا گیرند، هر چند مقدار کمترى بخوانند همان گونه که تشکیل جلسات تفسیر براى فهم هدایت هاى قرآن در این باره بسیار مناسب است.
«علاّمه مجلسى» مى فرماید: اگر ثواب هر ختم قرآنى به روح مقدّس پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) و یا یکى از ائمه هدى(علیهم السلام) (و یا به محضر حضرت ولى عصر(علیه السلام)) هدیه شود ثوابش بیشتر مى شود.[7] و از روایتى برمى آید که پاداش چنین کسى آن است که در روز قیامت در سایه آن بزرگواران باشد.[8]5ـ باید دعا و ذکر صلوات و استغفار از گناهان در این ماه بسیار نمود. و کلمه طیّبه لا إلهَ اِلاَّ الله را فراوان گفت.[9] در روایتى مى خوانیم: وقتى ماه مبارک رمضان داخل مى شد امام زین العابدین(علیه السلام) جز به دعا و تسبیح و استغفار و تکبیر، سخن نمى گفت.[10]همچنین باید به عبادت و نافله هاى شب و روز در این ماه اهمّیّت فراوان داد، [11] مخصوصاً کسانى که در غیر این ماه موفّق به انجام نافله ها (مخصوصاً نافله شب) نیستند.
————————————
پی‌نوشت‌ها:
این مطلب به نقل از کتاب مفاتیح نوین می‌باشد.
[1]. اقبال، صفحه 24.
[2]. مصباح کفعمى، صفحه 617 و بلدالامین، صفحه 222 و بحارالانوار، جلد 95، صفحه 120.
[3]. کافى، جلد 4، صفحه 74، حدیث 6.
[4]. اقبال، صفحه 24.
[5]. بلدالامین، صفحه 222.
[6]. زاد المعاد، صفحه 109.
[7]. زاد المعاد، صفحه 109.
[8]. اقبال، صفحه 110.
[9]. زاد المعاد، صفحه 109.
[10]. کافى، جلد 4، صفحه 88، حدیث 8.
[11]. زادالمعاد، صفحه 109.