راهکارهای امام صادق برای برون رفت از چالش های های آخرالزمانی چیست ؟

دکتر رحیم کارگر

عضو هیات علمی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی

پاسخ این سوال را می توانیم به روشنی در روایتی از امام صادق(ع)ببینیم. کلینی در کتاب روضه کافی (ص552) روایتی را از آن حضرت نقل نموده و شیخ حر عاملی در کتاب وسایل الشیعه در باب امر به معروف و نهی از منکر از کافی نقل کرده است .

امام صادق (ع) در بخش های نخست این به یکی از یارانشان می فرماید: مراقب باش شیطان تو را نلغزاند و پریشان نکند… آنگاه آن حضرت به ترسیم وضعیت اسفناک جهان قبل از ظهور می پردازد و چالش های اخلاقی و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی دنیا را بر می شمرد. در پیشگویی غیبی آن حضرت به موارد خطرناک و شگفت آوری اشاره شده که متاسفانه بسیاری از آنها در جامعه بشری امروز مصداق عجیبی یافته و زنگ خطر انقراص بشریت و معنویت را به صدا درآورده است ؛ آنجا که می فرماید: هر گاه دیدى که حق و اهل حق از میان رفتند و ناحق، همه جا را فرا گرفت ؛ قرآن کهنه شمرده شد و در آن تحریفاتى بوجود آوردند ؛ دین وارونه گشته همچون ظرف آب ؛ اهل باطل بر حق چیره گشته اند و… شرّ و بدى آشکار است و از آن بر حذر نمى دارند؛ بدکاران را معذور مى شمارند و…

امام صادق (ع) بعد از شمارش نزدیک به 120 چالش اساسی زندگی بشری در قبل از ظهور امام زمان ، چند راهکار اساسی و بنیادین ارائه می دهد که بتوان از این چالشها و آسیب ها دوری جست و از آنها به سلامتی گذر کرد. در واقع این هشدارها و انذارها ، صرفا یک پیشگویی غیبی و داستان سرایی از زندگی آخرالزمانی نیست ؛ بلکه ضمن تهدید شناسی ، راه و راهنما شناسی نیز می باشد ؛ یعنی ارائه راهکارهایی مهم برای برون رفت از این وضعیت هولناک و ویرانگر اخلاقی و فرهنگی ! توجه به این راهکارها و دستور العمل ها تنها راه نجات در دورانی است که شر و پلیدی درآن چیره شده و همه را گرفتار کرده است. طبق فرمایش آن حضرت وظایف و راهکارهای مومنان و منتظران در این دوران عبارت است از:

1. جدی گرفتن خطر و دوری کردن از آن

یکی از معضلات اصلی ما در عصر حاضر ، عادی جلوه دادن گناهان و ناراستی ها و آلوده شدن به آن بدون کوچکترین احساس خطر و توجه به آثار زیان بار دنیوی و اخروی آنهاست !! هیچ وقت بشر به اندازه امروز غرق انواع معاصی و طبیعی جلوه دادن آنها به اسم مدرنیسم و پیشرفت و آزادی نبوده است !! به همین جهت صراحتا امام صادق (ع) در دستور العمل نخست خود می فرماید : « فکن علی حذر »؛ « بر حذر باش» ؛ یعنی ، در چنین وضعیت فساد بار و آلوده باید دامن خود را از این آلودگی ها دور کنی و از هر چیز شبهه ناک و حرام بر حذر باشی . در واقع صف خود را از همه آلودگان و بدکاران جدا کنی و خطر را جدی بگیری که در صورت ورود به صف بد اندیشان ، عاقبتی جز نابودی و تباهی نخواهی داشت ! به همین جهت منتظران قائم آل محمد ، باید خود قیام کنندگان علیه فساد و انحراف و التقاط و آلودگی باشند و اگر دامن خود را از این ناراستی ها پاک نکنند ،از جرگه منتظران واقعی خارج خواهند بود.

2. چنگ زدن به دعا برای نجات

کلید مهم رهایی در عصر ظلمانی قبل از ظهور ، دعای خالصانه و عاجزانه به درگاه خدای متعال و طلب نجات و گشایش در مسائل اخلاقی و دینی است . واقعیت این است که دست منتظران باید همیشه رو به درگاه خداوند متعال بوده و ضمن درخواست تعجیل در ظهور ، نجات و رستگاری و عاقبت بخیری خود را از خداوند متعال بخواهند و در این امر اصرار و استغاثه کنند. امام صادق (ع) راه دوم نجات را در همین پناهدندگی به درگاه الهی و دعای فراوان می داند: « و اطلب النجاه » ؛ « و از درگاه خداوند سبحان نجات بخواه». اگر کسی احساس خطر و خسران جدی کرد ، چاره ای جز استمداد از بارگاه خداوندی و تمسک به دعا ندارد ؛ چون راه پر فراز و نشیب است و اسباب و وسایل انحراف و فساد زیاد و متنوع است !!

3. آگاهی از وضع اسفناک عموم مردم

مردم با اعمال و رفتارهای آلوده و ناپاک ، هر روز و هر لحظه خود را در معرض سخط و غضب الهی قرار می دهند و راه بازگشت خود را مسدود می کنند !! آنها از امتحانات و آزمایش های گوناگون آخرالزمانی ، به سادگی مردود می شوند و از فرصت ها و مهلت های پیش آمده ، کمترین بهره ای می گیرند!! نادیده گرفتن حساب و کتاب و آزمایش الهی ، خسارت بزرگی است که به راحتی جبران نمی پذیرد ! به همین جهت اگر عموم مردم در یک مسیر نسالم و آلوده حرکت می کنند ، شخص منتظر باید صف خود را از آنها جدا کند و در مسیر درست خود حرکت کنند و بکوشد جزو مردودین و غربال شدگان آخرالزمانی قرار نگیرد . در این راستا امام صادق (ع) به روشنی می فرماید: « و اعلم ان الناس فی سخط الله عزوجل و انما یمهلهم لا مر یراد بهم » ؛ « و بدان که مردم، گرفتار خشم خدایند و خداوند به آنها مهلت مى دهد براى امرى که با آنها خواهد کرد». برخی متاسفانه فکر می کنند از قافله مردم عقب مانده و در خسران اند ؛ چون همه بردند و خوردند و عیش و نوش کردند و هوس بازی نمودند و او هیچ کاری نکرد و دامن خود را نیالود !! این بدترین نوع نگاه به زندگی است که پاکی و نجابت و صداقت و سالم ماندن را خسارت و ضرر بدانیم و حسرت زندگی آلوده و فاسد و عیاشانه دیگران را بخوریم !! در حالی که باید بدانیم اینان در معرض سخط و غضب شدید الهی هستند و مهلتی به آنها داده شده که امر خدا فرا برسد که در آن صورت راه بازگشتی برای آنها وجود نخواهد داشت !

4. مراقبت پیوسته و شدید از خود

جامعه جهانی شعاری را برای نابودی بشریت به وجود آورده و آن این است : همه یا هیچ !! یعنی برای زندگی کردن چاره ای جز ورود به سامانه جهنمی جهانی نیست و اگر بناست کسی غرق شود ، همه باید با هم غرق بشوند!! روایت امام صادق (ع) تاکید می کند که در چنین موقعیتی به شدت از خودت حراست و مواظبت کن و تنها به فکر نجات خود باش. اگر برای دین داری و حفظ مکارم اخلاقی و طهارت نفس زیاد به تلاش و مجاهده است ، در این دوران باید ده ها برابر بیشتر زحمت بکشی و مجاهده کنی و نظارت و توجه بیشتری به اعمال خود داشته باشی ! به همین جهت دستور می دهد که : « فکن مترقبا » ؛« و تو مراقب خویش باش» ؛ یعنی تو باید بدانی که در این ورطه خطرناک و کشنده ، تو باید با تمام وجود از سرمایه وجدی خویش دفاع و پاسداری کنی! نه اینکه یله و رها شده و سوار موج انحراف و تباهی و فساد بشوی!!

5. مخالفت با روش ناپاکان و آلودگان

در ادامه راهکار چهارم ، امام صادق ( ع) دستور می دهد که : « واجهة لیراک الله عزوجل فی خلاف ما هم علیه فان نزل بهم العذاب و کنت فیهم عجلت الی رحمة الله و ان اخرت ابتلوا و کنت قد خرجت مما هم فیه من الجرأة علی الله عزوجل »؛ « و بکوش تا خداوند عزّ و جل تو را بر خلاف روش آنها ببیند، و اگر عذابى برایشان فرستاد و تو در میان آنها قرار داشتى، به دریافت رحمت الهى شتافته اى، و اگر از آنها جدا باشى آنان گرفتار عذاب شوند و تو از آنچه ایشان در آن هستند، از جسارت بر خداوند عزّ و جلّ بیرون آمده ای». این توصیه برای غرق نشدن در گرداب های جهالت و طغیان و بی بند و باری و حراست و پاسداری از خود و کیان دینی و اعتقادی خویش است ! در واقع باید صف خود از مردم افسار گسیخته و بی بند و بار جدا ساخت و زندگی صالحانه و منتظرانه در پیش گرفت تا موجبات رضایت و خشنودی خدا را فراهم ساخت. عذاب – چه در شکل ظاهری و چه در شکل باطنی آن – همیشه در کمین مفسدان و منحرفان و دنیاگرایان است و شیوع و گسترش و عادی جلوه دادن گناهان را نباید حمل بر برداشته شدن عذاب و از کار افتادن سنت های الهی دانست !! بزرگ ترین عذاب همین لجام گسیختگی بی حد و اندازه و گرفتاری شدید انسان ها در دام های شیطانی و فرو افتادن در ورطه شهوات و نفسانیات است و به همین جهت شخص بصیر و مومن می داند هر طور شده باید خود را از این مهلکه کنار بکشد و تنها و تنها به فکر جلب رضایت الهی باشد

6. ورود به جرگه نیکوکاران و صالحان

عصر قبل از ظهور ، دوران نابودی و اضمحلال کامل خیرات و پاکی ها و از بین رفتن مطلق انسان های صالح و پاک نیست ؛ بلکه جمعی قوی و پایدار از مومنان و دینداران و نیکوکاران وجود خواهند داشت که روشن کنندگان شمع اسلام ناب محمدی و پرچمداران انتظار واقعی و عدالت خواهان و حق طلبان عالم هستند. خداوند یاور اینان و پاداش دهنده و حفظ کننده آنهاست. به همین جهت هر انسان منتظری برای رهایی از مهلکه های آخرالزمانی باید وارد جرگه اینان شود تا از اجر و ثواب های بیشمار خدایی برخوردار گردد و رحمت او را جلب کند. از این رو امام صادق (ع) در پایان سفارش های خود می فرماید: «و اعلم ان الله لا یضیع اجر المحسنین و ان رحمة الله قریب من المحسنین » ؛ « و بدان که خداوند اجر نیکوکاران را تباه نمى کند و همانا که رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است».