در آموزه های دینی ما نیز به مسأله تنبلی و اهمال کاری توجه خاصی شده است. امام باقر(ع) می فرماید: تنبلی و بی حالی به دنیا و آخرت شما ضرر می زند )بحار، ج 78، ص 180.( و نیز در حدیث دیگر می فرماید: من از کسی که در کارهای دنیا تنبلی می کند، بدم می آید زیرا کسی که نسبت به کارهای دنیا تنبل باشد. نسبت به کارهای آخرت تنبل تر خواهد بود)فروع کافی، ج 5، ص 85). در حدیث دیگری امام علی(ع) می فرماید: هر کس سستی و اهمال کاری را پیشه خود کند وظایفی که بر عهده اش گذاشته شده ضایع می شود (بحار، ج 73، ص 160).
تنبلی و سستی در کارها آنچنان نکوهیده و زشت است که در دعاهای زیادی که از معصومین(ع) رسیده درمان آن از خداوند خواسته شده و از ما خواسته شده تا از شر آن به خدا پناهنده شویم (میزان الحکمه، ج 8، ص 396، باب 3491).
یکی از صفات ناپسندی که در وجود انسانها ریشه می¬دواند، سستی کردن است که می¬تواند در تمام مراحل زندگی فردی و اجتماعی انسانها مانند امور عبادی، دینی، نظامی، تعاملات اجتماعی و… رسوخ کرده، فرد و جامعه را با بحران مواجه گرداند، قرآن نیز در این باب با روشنگری و آگاهی¬ بخشی سعی در ریشه کنی آن و به حرکت در آوردن افراد نموده که به مهمترین آنها اشاره می¬شود:
عوامل سستی:
1. نا آگاهی و غفلت:
یکی از علل سستی، عدم شناخت صحیح و غفلت می¬باشد، زیرا معمولاً افرادی که در عالم بی خبری و بی خیالی سیر می¬کنند، به آسانی در دام ها گرفتار شده و در اعتقادات و انجام فرائض، سست می¬گردند، لذا دین مبین اسلام برای جلوگیری از سست شدن بنیان¬های فردی و اجتماعی، تأکید بسیار زیادی بر تفکر در آیات الهی نموده و تدبّر نکردن در آیات را نکوهیده است تا خود و جایگاه خود را بشناسند و خود را از بند غفلت و جهل رهانیده، به سمت اهداف والا به حرکت در آیند:( مطهری، مرتضی؛ انسان در قرآن، تهران، صدرا، 1386، چاپ26، ص 53 تا 59)

«کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ أُولُوا الْأَلْباب ؛ ین کتابى است پر برکت که بر تو نازل کرده ایم تا در آیات آن تدبّر کنند و خردمندان متذکّر شوند!»( ص/29)
خداوند در این آیه هدف از نزول قرآن را تدبّر در آن معرفی نموده تا سرچشمۀ اندیشه و مایۀ بیدارى وجدانها گردد و به نوبه خود حرکتى در مسیر عمل بیافریند. (مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، 1374 ش، چاپ اول، ج 19، ص 268)ممکن است انسان مشغول کارهای روزمره گردد و نسبت به وظایف خود در پیشگاه خداوند غافل شود؛ اگر بر اثر این غفلت مدتی نور هدایت از سوی خداوند به قلب او نرسد، در این حالت قلب از انفعال افتاده و انسان دچار قصاوت قلب می‌شود.
2. نبود انگیزه:
یکی از مهمترین عوامل جهش فکری و فرهنگی یک جامعه، داشتن انگیزه است، هر چه انگیزه قوی¬تر باشد، افراد جامعه با قدرت و ارادۀ بیشتری قدم برداشته و در راه رسیدن به هدف، تلاش افزونتری به خرج می¬دهند ولی جامعه ای که از انگیزه بی‌بهره¬اند و یا انگیزۀ کافی برای آن ندارند، در آغاز و یا در اواسط راه، سست شده و حتی از رسیدن به هدف نیز پشیمان می¬گردند و نسبت به آن بی تفاوت می¬شوند، قرآن به خاطر ایجاد انگیزه برای تلاش و پرهیز از سستی، به انسانها وعدۀ زندگی جاوید در بهشت و استفاده از نعمت¬های بهشتی را داده و یا آنها را از عذابهای جاودان بیم داده( مترجمان، تفسیر هدایت، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس ، 1377 ش، چاپ اول، ج 8 ص 215) قرآن درمورد افرادی که از روی بی¬انگیزگی با مسائل برخورد می¬کنند می¬فرماید:
«وَ إِنَّ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناکِبُون ؛ و کسانى که به آخرت ایمان ندارند از راه راست منحرفند » (مؤمنون /74)
افرادی که به معاد و زندگی جاوید ایمان ندارند، برای بدست آوردن بهشت و یا فرار از عذاب، انگیزه¬ای نداشته و لذا برای آن تلاش نکرده و دنبال امیال نفسانی خود می¬روند و از مسیر انسانیّت دور می¬گردند.
3.هوس مداری:
یکی از بزرگترین عوامل سستی، هوس مداری است، چرا که هوسبازی، انسان را از تمام قیود آزاد کرده، لذا در واجبات دینی و وظایف انسانی سستی مینماید تا هوس خود را ارضاء کند که نتیجۀ¬ آن چیزی جز سستی و به تبع آن، فروپاشی نظام خانواده، جامعۀ انسانی و دور شدن از مسیر سعادت نیست،( ترجمه المیزان، ج 13، ص 120 )
لذا قرآن در آیات متعدّدی به معرفی این پدیده پرداخته و صفات هوی¬پرستان را
بیان نموده و مؤمنان را به دوری از آن توصیه نموده است:
«أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَکَّرُون؛
آیا دیدى کسى را که معبود خود را هواى نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهى (بر اینکه شایسته هدایت نیست) گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پرده اى افکنده است؟! با این حال چه کسى مى تواند غیر از خدا او را هدایت کند؟! آیا متذکّر نمى شوید؟!»( جاثیة/23)
خداوند در این آیه اشاره می¬کند که هوسبازی، قدرت درک صحیح حقایق را از انسان مى گیرد و پرده بر چشم و عقل آدمى مى افکند و لذا در انجام وظایف اصلی خود سستی می¬کند و از مسیر هدایت دور می¬گردد.( تفسیر نمونه، ج 21، ص 266 )
سست ترین پناهگاه:
از منظر قرآن کسانی که غیر خدا را برمی¬گزینند به تار عنکبوت تکیه کرده¬ و سست¬ترین پناهگاهها را برای خود برگزیده¬اند و خداوند دربارۀ این پناهگاه سست می فرماید:
«مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوت ؛مثَل کسانى که غیر از خدا را اولیاى خود برگزیدند، مثَل عنکبوت است که خانه اى براى خود انتخاب کرده در حالى که سست ترین خانه هاى خانه عنکبوت است اگر مى دانستند!»( عنکبوت/41)
معبودهاى دروغین، نه سودى دارند و نه زیانى و نه در روز بیچارگى پناهگاه کسى هستند، لذا خداوند برای بیان شدّت سستی پناهگاه کفار و بی فایده بودن آن، آنها را به عنکبوت تشبیه نموده که برای حفاظت از خود خانه¬ای سست بنا کرده¬اند. خداوند با این مثل آنها را به وحشت می¬اندازد و به فکر فرو می¬برد.( ترجمه المیزان، ج 16، ص 194 )

رابطۀ سستی¬ در عبادت با ایمان:
سستی در انجام فرائض الهی یکی از نشانه¬های بی ایمانی می¬باشد، چرا که نماز برترین عبادتى است که خداى تعالى در آن ذکر و یاد آورى مى شود و اگر دل علقه و محبتى به پروردگار داشته و به او ایمان آورده بود، در توجه به سوى خدا دچار سستى نمى شد چون قلب به هر چه تعلق داشته باشد، دائما به یاد او خواهد بود( ترجمه المیزان، ج 5، ص 190)و لذا خداوند در توصیف منافقین می¬فرماید:
«إِنَّ الْمُنافِقِین …إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا کُسالى ؛ منافقان …هنگامى که به نماز بر مى خیزند، با کسالت بر مى خیزند »( نساء/ 142)
رابطۀ سستی و تقوا:
تقوى یک فضیلت نفسانیست که داراى مراتب بیشماری است که مرتبه کامل آن استقامت در تقوى است و معنای این سخن این است که فرد متّقی هیچ گاه مرتکب گناه نشود و عهد شکنی نکند و در برابر ناگواریها صبر و بردبارى را از دست ندهد و سستی در اجرای وظائف، نشانۀ نقص در مراتب تقواست( حسینی¬همدانی، سیدمحمدحسین؛ انوار درخشان، تحقیق: بهبودی، محمدباقر، تهران، کتابفروشی لطفی، 1404ق، اول، ج 3، ص 156و 155)
و خداوند در این آیه استقامت در عهد را از تقوى شمرده است:( ترجمه المیزان، ج 9، ص 251 )

«فَاسْتَقِیمُوا لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِین ؛تا زمانى که در برابر شما وفادار باشند، شما نیز وفادارى کنید، که خداوند پرهیزگاران را دوست دارد!» (توبه / 7و 8)
مفهوم مخالف آیه این است که خداوند پرهیز کاران حقیقی را دوست دارد چرا که آنان اهل استقامت در راه دین بوده و در امر دینداری هیچ سستی به خود راه نمی¬دهند.
راه درمان سستی:
1.ریاضت و تهذیب نفس:
یکی از راههای درمان سستی این است که با ریاضت و تهذیب نفس به تقویت اراده بپردازیم.0 جوادی آملی، عبد الله؛ مراحل اخلاق در قرآن، تنظیم: علی اسلامی، قم، انتشارات اسرا، چاپ اسوه،چاپ دوم،ص187و 188) در این باره می¬توان از دعا، صبر و توکل بهره برد:
الف. دعا:
یکی از راههای نجات از سستی، توجه به درگاه خداوند و درخواست ثبات قدم از آن یگانۀ هستی می¬باشد:( مصطفوی، حسن؛ تفسیر روشن، تهران ،مرکز نشر کتاب، 1380 ش،چاپ اول، ج 5، ص 72)
«رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ إِسْرافَنا فِی أَمْرِنا وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا ؛ پروردگارا…قدمهاى ما را استوار بدار!..» (آل عمران / 147)
ب. صبر:
یکی دیگر از راههای مبارزه با سستی، تقویت صبر است، چرا که صبر عبارت است از اینکه انسان در قلب خود استقامتى داشته باشد که بتواند کنترل نظام نفس خود را در دست گرفته، دل خود را از تفرقه و فساد رأى جلوگیرى کند. ( ترجمه المیزان، ج 1، ص 229)و لذا صابران آنهایى هستند که در مصائب استقامت به خرج داده و از پا درنمى آیند و هجوم رنجها و سختیها پایشان را نمى لغزاند( ترجمه المیزان، ج 11، ص 142) و لذا خداوند مؤمنین را به صبر سفارش می¬نماید:
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة ؛… از صبر و نماز یارى جویید..»( بقرة/ 45)
ج. توکل:
توکل به خداوند، یکی از راههای غلبه بر سستی است که نشانۀ ایمان و سرّ موفقیت مؤمنان می¬باشد، چرا که یگانه مؤثر حقیقى او است و لذا خداوند در این آیه مسلمانان را بتوکل ترغیب نموده و به آنان می¬آموزد که در همه امور به آفریدگار باید اعتماد داشت و باید استقامت و موفقیّت را تنها از پروردگار خواست: (انوار درخشان، ج 3، ص 180)
«وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه ؛ هر کس بر خدا توکّل کند، کفایت امرش را مى کند »( طلاق/ 3)
2. توجه به آثار استقامت:
یکی از راههای رهایی از سستی، توجه نمودن به آثار استقامت می¬باشد:
« وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقا ؛اینکه اگر آنها [جنّ و انس ] در راه (ایمان) استقامت ورزند، با آب فراوان سیرابشان مى کنیم!»( جن/ 16)
طبق این آیه استقامت بر ایمان و تقواست که مایه وفور نعمت مى شود، لذا اگر کسی به برکات استقامت توجه نماید مطمئناً دست از سستی برداشته و به تلاش و مقاومت رو می¬آورد.
3-اغتنام فرصتها؛ انسان بر اثر تأخیر انداختن کارهای خیر، غافل شدن نسبت به آنها، فرصت‌های زیادی را از دست می‌دهد؛ بنابراین با توجه به این که فرصت‌های از دست رفته قابل جبران نیست، انسان باید در انجام امور خیر تعجیل کند.