شما برای ورود به مباحث فلسفی، ابتدا باید منطق بخوانید. برای این منظور کتاب « منطق صوری » تألیف دکتر محمّد خوانساری را پیشنهاد می کنیم. اگر با دقّت و حوصله این کتاب را مطالعه فرمایید و استعداد فلسفی هم داشته باشید، برای فهم آن نیازی به استاد نخواهید داشت. بعد از آن می توانید از مجموعه آثار شهید مطهری، جلد پنجم را مطالعه فرمایید. البته قسمت نخست این جلد را. در این جلد، سه کتاب ایشان جمع شده که دو کتاب نخست به درد شما می خورد.
سیر مطالعاتی کتب فلسفی: ابتدا همان کتابی که در بالا ذکر شد. بعد از آن می توانید کتاب « کلیّات فلسفه» تالیف علی شیروانی را مطالعه کنید. بعد از آن می توانید کتاب آموزش فلسفه محمد تقی مصباح یزدی را مطالعه کنید. بعد از آن می توانید کتاب بدایة الحکمة، با ترجمه و شرح علی شیروانی را مطالعه کنید. توجّه فرمایید که شرح مذکور، شرح چهار جلدی باشد نه یک جلدی. پس از آن می توانید کتاب نهایة الحکمة با شرح علی شیروانی را مطالعه بفرمایید.
سیر مطالعاتی کلام اسلامی (سیر پیشنهادی آیة الله هادوی)
کلام اسلامی را می توان با دیدگاه ها و انگیزه های متفاوتی مطالعه کرد. گاهی در مطالعه به همین مقدار اکتفا می کنیم که با کلیاتی از دین شناسی آشنا شویم و همین مقدار که از روی عقل و منطق و نه از روی تقلید، دین و مسیر خود را انتخاب کنیم برای ما کافی است، اما گاهی پا را فراتر گذاشته و علاوه بر این، می خواهیم در مقابل شبهات مطرح شده هم تخصّص داشته باشیم و اگر کسی در اعتقاد خود شبهه ای داشت در حد توان به او کمک کنیم، این جاست که کار کمی دشوارتر می شود و باید وقت و همّت بیشتری را برای این سیر صرف کرد. این سیری که مطرح می کنیم سیری است که تا حدودی فرد را غنی کرده و با مباحث مختلف کلامی آشنا می کند، ولی چون خود مباحث کلامی گرایش های مختلفی دارد این سیر مطالعاتی در همه این گرایش ها انسان را متخصّص نمی سازد بلکه ادامه و تخصّص در یک گرایش خاص، خود نیاز به طی طریقی دیگر دارد.
اما سیر مطالعاتی:
الف: مقدماتی
1.جلد دوم مجموعه آثار شهید مطهری که شامل کتاب های زیر می باشد:
انسان و ایمان
جهان بینی توحیدی
وحی و نبوت
انسان در قرآن
جامعه و تاریخ
زندگی جاوید یا حیات اخروی
2.جلد یک مجموعه آثار شهیر مطهری که شامل این کتاب ها است:
عدل الاهی
انسان و سرنوشت
علل گرایش به مادی گری
3. جلد سوم مجموعه آثار استاد:
جهان بینی الاهی و جهان بینی مادی
کلام (کلیات علوم اسلامی)
بیست گفتار
آزادی معنوی
ختم نبوت
پیامبر امّی
ولاء ها و ولایت ها
امداد های غیبی در زندگی بشر
نبرد حق و باطل
فطرت
توحید
4. جلد چهارم و پنجم مجموعه آثار که شامل این کتاب ها است:
نبرد حق و باطل
نبوّت
معاد
امامت و رهبری
سیر فلسفه در اسلام
منطق – فلسفه
شرح منظومه
5. کتاب آموزش کلام اسلامی (نوشته آقای سعیدی مهر) یا عقاید استدلالی (نوشته آقای ربّانی گلپایگانی)
(در مرحله پنجم اگر بخواهیم با مبانی دقیق آشنا شویم می توان کتاب الالهیات آیت الله سبحانی و تفسیر موضوعی آیت الله جوادی آملی را به دقت مطالعه کرد.)
ب: تخصصی
1. المنطق (مرحوم مظفر)
2. آموزش عقاید (مصباح یزدی)
3. بدایة الحکمة علامه طباطبایی (ره)
4. عقاید استدلالی (ربانی گلپایگانی) که در دو جلد تدوین شده است؛این دو جلد کتاب را همراه با درس گرفتن بدایة الحکمة،باید در ضمن یک برنامه منظم مطالعه دقیق نمود.
5. یک درس منطق مانند جوهر النضید یا شرح شمسیه همراه با تلخیص محاضرات فی الالهیات آیت الله سبحانی؛ در این مرحله منطق به صورت کاربردی درس گرفته شود.
6. نهایة الحکمة علامه طباطبایی(ره) همراه با کشف المراد.
7. اللوامع الالهیة مرحوم فاضل مقداد (ره)
سیر مطالعاتی علوم عقلی- اسلامی (سیر پیشنهادی استاد عبد الحسین خسرو پناه)
1) المنطق(مرحوم محمّد رضا مظفّر)به ضمیمة مطالعة: حاشیه(ملّا عبد…یزدی)+رهبرخرد(محمود مجتهد خراسانی)
2)شرح باب حادی عشر(فاضل مقداد)+منظومه/ بخش منطق (مرحوم ملّا هادی سبزواری)به ضمیمة مطالعة: مغالطات(سید علی اصغر خندان)+منطق کاربردی(سید علی اصغر خندان)
3)بدایة الحکمة(مرحوم علّامه طباطبائی)+فلسفتنا(شهیدصدر) به ضمیمة مطالعة: آموزش فلسفه مسألة شناخت (شهید مرتضی مطهّری)+ شناخت در فلسفه اسلامی(استاد جعفر سبحانی)
4) منظومه/ بخش حکمت(مرحوم ملّا هادی سبزواری)به ضمیمة مطالعة: شرح مبسوط منظومه (شهید مرتضی مطهّری)+ اصول فلسفه و روش رئالیسم/ جلد 3 و4و 5 (مرحوم علّامه طباطبائی)+نظریة المعرفة(استاد جعفر سبحانی)
5)کشف المراد( علّامه حلّی )+نهایة الحکمة( علّامه طباطبائی) به ضمیمة مطالعة: تعلیقات استاد مصباح و استاد فیاضی بر نهایةالحکمة+ معرفت شناسی در قرآن(استاد جوادی آملی)
6)شرح اشارات(خواجه نصیرالدّین طوسی) به ضمیمة مطالعة: اصول فلسفه و روش رئالیسم/جلد1و2(مرحوم علّامه طباطبائی)+ معرفت شناسی دینی و معاصر(محمدتقی فعالی) +پژوهشی تطبیقی در معرفت شناسی معاصر(محمّد حسین زاده)
7)حکمةالإشراق+برهانِ شفاء(مرحوم ابن سینا) + إلاهیاتِ شفاء(مرحوم ابن سینا) به ضمیمة مطالعة: شرح حکمةالإشراق
8)أسفار/جلد1و2و3(مرحوم ملّاصدرا) به ضمیمة مطالعة: مدخل مسائل جدید کلامی(استاد جعفر سبحانی)+فلسفة معرفت(استاد خسرو پناه)
9)أسفار/جلد6 تا 9(مرحوم ملّاصدرا)+تمهیدالقواعد(ابن ترکة) به ضمیمة مطالعة: کلام جدید(استاد خسرو پناه)+ فلسفه های مضاف(استاد خسرو پناه)+ نص النّصوص(جامی)+ آثارعرفانی سید حیدر آملی
10)شرح فصوص الحکم (قیصری) به ضمیمة مطالعة: فکوک(قونوی)+شرح فصوصِ جندی+ شرح فصوص قاسانی
11)مصباح الأنس(ابن فناری)
به ضمیمة مطالعة: مشارق الدّراری(سعید بن سعید فرغانی)
چند نکته درباره سیر مطالعاتی:
1. هر دو سیر ناقصند و به همه منابع علم کلام نپرداخته اند.
2. استاد خسرو پناه که سیر پیشنهادی شان در فوق آمده است، به درستی معتقدند که علم کلام به دیگر علوم عقلی اسلامی وابسته است و بنابراین برای مطالعه علم کلام، ناگزیریم تا حدودی منطق، فلسفه و عرفان نظری را هم مطالعه کنیم. بنابراین در سیر پیشنهادیشان، مطالعه همه علوم عقلی اسلامی، یعنی منطق، کلام، فلسفه و عرفان نظری را با هم پیشنهاد می کنند.
3. برای یک سیر مطالعاتی کامل، دو مشکل اساسی بر سر راه غیر طلبه ها وجود دارد: مشکل اول اینکه غالب منابع دست اول علوم اسلامی به زبان عربی است و بنابراین بدون آشنایی با زبان عربی و مخصوصاً صرف و نحو عربی، نمی توانند به منابع دست اول علوم اسلامی مراجعه کنند. و ثانیاً اکثر این منابع دست اول را نمی توان بدون درس گرفتن از یک استاد، مطالعه کرد. مشکل سوم هم اینکه بخشی از علم کلام که عقلی است، پیش نیازش آشنایی با منطق و فلسفه است و بخشی از علم کلام که نقلی است، پیش نیازش آشنایی با صرف و نحو عربی و علوم حدیثی است.
4. مرکز کامپیوتری علوم اسلام، نور، منابع اصلی علم کلام را از طریق نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی منتشر کرده است، که با تهیه این نرم افزار می توانید به منابع علم کلام دسترسی داشته باشید.