خیر، آیات همدیگر را نقض نمی کنند. چون آیات 5 و6 سوره مبارکه انشراح یا شرح آسان شدن نسبی کار بعد از هر سختی را یاد آور می شوند. اما آیه 4 سوره مبارکه بلد وجود ابتلاء و امتحان و رنج و سختی را در سراسر زندگی دنیایی همه انسانها بیان می کند. و این خود آموزش علمی و عملی است برای انسان که بداند حیات دنیایی هدف دار است کوتاه مدّت است و بقاء ندارد . و زندگی بدون هیچگونه رنج و سختی فقط در آخرت و عقبی خواهد بود.
توضیح بیشتر این که:
آیه 5 سوره انشراح مى فرماید: قطعا با سختى آسانى است (فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً)، باز در آیه 6 تاکید مى شود قطعا با سختى آسانى است (إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً).
یعنی ای پیامبر (و ای انسان )غم مخور مشکلات و سختیها به این صورت باقى نمى ماند، کارشکنیهاى دشمنان براى همیشه ادامه نخواهد یافت، و محرومیتهاى مادى و مشکلات اقتصادى و فقر مسلمین به همین صورت ادامه نمى یابد.
آن کس که تحمل مشکلات کند، و در برابر طوفانها ایستادگى به خرج دهد روزى میوه شیرین آن را مى چشد، روزى که فریاد دشمنان خاموش، کارشکنیها بى رنگ، جاده هاى پیشرفت و تکامل صاف، و پیمودن مسیر حق آسان خواهد شد.
گرچه بعضى از مفسران این آیات را اشاره به فقر مالى عمومى مسلمانان در آغاز ظهور اسلام شمرده اند، ولى گستردگى مفهوم آیات همه مشکلات را شامل مى شود، این دو آیه به صورتى مطرح شده که اختصاص به شخص پیامبر اکرم (ص) و زمان آن حضرت نیز ندارد و بلکه به صورت یک قاعده کلى و به عنوان تعلیلى بر آیات سابق مطرح است، و به همه انسانهاى مؤمن مخلص و تلاشگر نوید مى دهد که همیشه در کنار سختیها آسانیها است، حتى تعبیر به بعد نمى کند بلکه تعبیر به مع که نشانه همراهى است مى کند.
آرى چنین است که با هر مشکلى آسانى آمیخته، و با هر صعوبتى سهولتى همراه است، و این دو همیشه با هم بوده و با هم خواهند بود.     
  این نوید و وعده الهى است که دل را نور و صفا مى بخشد، و به پیروزیها امیدوار مى کند، و گرد و غبار یاس و نومیدى را از صفحه روح انسان مى زداید .
در حدیثى آمده است که پیغمبر اکرم (ص) فرمود:
و اعلم ان مع العسر یسرا، و ان مع الصبر النصر، و ان الفرج مع الکرب:
بدان که با سختیها آسانى است، و با صبر پیروزى و با غم و اندوه خوشحالى و گشایش است، (تفسیر نور الثقلین، صفحه 604 حدیث 11 و 13) .
و در حدیثى از امیر مؤمنان على (ع) مى خوانیم: زنى شکایت همسرش را نزد آن حضرت برد که او چیزى بر من انفاق نمى کند، در حالى که همسرش واقعا تنگدست بود، على (ع) از اینکه همسر او را به زندان بیفکند خوددارى کرد، و در جواب فرمود: إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً (و او را به صبر و شکیبایى دعوت کرد) ، (همان).
آرى:
         صبر و ظفر هر دو دوستان قدیمند    /         بر اثر صبر نوبت ظفر آید (1)
اما آیه 4 سوره مبارکه بلد مى فرماید مسلما ما انسان را در رنج آفریدیم (لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ).
کبد به گفته طبرسى در مجمع البیان در اصل به معنى شدت است، و لذا هنگامى که شیر غلیظ شود تکبد اللبن مى گویند.
ولى به گفته راغب در مفردات کبد (بر وزن حسد) به معنى دردى است که عارض کبد انسان (جگر سیاه) مى شود و سپس به هر گونه مشقت و رنج اطلاق شده است.
ریشه این لغت هر چه باشد مفهوم فعلى آن همان رنج و ناراحتى است.
آرى انسان از آغاز زندگى حتى از آن لحظه اى که نطفه او در قرارگاه رحم واقع مى شود، مراحل زیادى از مشکلات و درد و رنجها را طى مى کند تا متولد شود، و بعد از تولد در دوران طفولیت، و سپس جوانى، و از همه مشکلتر دوران پیرى، مواجه به انواع مشقتها و رنجها است، و این است طبیعت زندگى دنیا، و انتظار غیر آن داشتن اشتباه است اشتباه، و به گفته شاعر عرب:
         طبعت على کدر و انت تریدها             صفوا عن الاکدار و الاقذار؟
         و مکلف الایام ضد طباعها             متطلب فى الماء جدوة نار!
طبیعت جهان بر کدورت است و تو مى خواهى از هر گونه کدورت و ناپاکى پاک باشد؟
هر کس دوران جهان را بر ضد طبیعتش بطلبد همچون کسى است که در میان امواج آب شعله آتش جستجو مى کند!
نگاهى به زندگى انبیاء و اولیاء اللَّه نیز نشان مى دهد که زندگى این گلهاى سرسبد آفرینش نیز با انواع ناملائمات و درد و رنجها و ابتلائات و امتحانها در مسیر کمال قرین بود، هنگامى که دنیا براى آنها چنین باشد، وضع براى دیگران روشن است.
و اگر افراد یا جوامعى را مى بینیم که به ظاهر درد و رنجى ندارند یا براثر مطالعات سطحى ما است، و لذا وقتى نزدیکتر مى شویم به عمق درد و رنجهاى همین صاحبان زندگى مرفه آشنا مى گردیم، و یا اینکه براى مدتى محدود و زمانى استثنایى است که قانون کلى جهان را بر هم نمى زند(2).
 
پاورقی:
1- جهت اطلاع بیشتر از تفسیر آیات ر. ک: تفسیر نمونه، ج 27، ص 127- 130.
2- جهت اطلاع بیشتر از تفسیر آیه ر. ک: تفسیر نمونه، ج 27، ص 10- 12.