قیمت نفت خام در مدت یکسال گذشته بشدت حالت نزولی به خود گرفته است به طوری که در معاملات روز جمعه هر بشکه نفت برنت دریای شمال با یک دلار و ۸۰ سنت کاهش برای نخستین بار از دسامبر ۲۰۰۸ تاکنون به ۳۷ دلار و ۹۳ سنت سقوط کرد. تحلیلگران انرژی علل اقتصادی متفاوتی را برای کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی عنوان می کنند. اما در این میان برخی از کارشناسان نیز بر جنبه‌های سیاسی این کاهش قیمت تاکید می‌کنند. در این نوشتار به برخی از علل اقتصادی و سیاسی کاهش قیمت نفت اشاره می گردد:

۱- عدم توازن بین عرضه و تقاضا؛ موسسه «گلمن ساچ» آمریکا اعلام کرد؛ به دلیل اشباع شدن بازار جهانی نفت و عدم توازن میان عرضه و تقاضا و همچنین عدم محدود شدن تولید توسط کشورهای صاحب نفت، احتمال می رود روند نزولی قیمت نفت تا پایان سال آینده میلادی ادامه پیدا کند تا تولید از سوی کشورهای تولید کننده کاهش یابد. بر همین اساس این موسسه تحقیقاتی اعلام کرد، عرضه نفت، بیش از حد انتظار و پیش بینی صورت گرفته است و ظرفیت مخازن برای نگهداری نفت در حال کاهش می باشد و با این روند انتظار می رود که بهای نفت دریای برنت به ۲۰ دلار در هر بشکه کاهش یابد.

۲- کاهش نرخ رشد اقتصادی جهان؛ علی رغم کاهش در قیمت کالاها و مواد اولیه (نفت، گاز، فلزات و…) صندوق بین المللی پول در پیش‌بینی جدیدی که برای رشد اقتصاد جهانی در سال ۲۰۱۵ منتشر کرد، نرخ پیش بینی شده برای رشد را ۰,۳ درصد کاهش داد و رقم۳.۵ درصد را پیش بینی کرده است. این کاهش در پیش بینی نرخ رشد به دلیل کاهش سرمایه گذاری در خارج از ایالات متحده و افت رشد اقتصادی کشور هایی نظیر روسیه، چین و برزیل بوده است. کاهش در رشته اقتصاد جهانی به میزان قابل ملاحظه ای تقاضا برای نفت را کاهش داده است.

۳- ورود نفت شیل به بازار؛ اکتشاف منابع غیر متعارف انرژی نظیر نفت و گاز شیل و ماسه های نفتی که در چند سال اخیر در داکوتای شمالی و تگزاس آمریکا رخ داده است باعث افزایش قابل ملاحظه‌ی عرضه نفت در جهان شده است که از عمده دلایل کاهش قابل توجه قیمت نفت به شمار می رود.

۴- عرضه بیش از اندازه نفت در جهان؛ با وجود بحران و تنش در منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) عرضه حال حاضر نفت در جهان ۳ میلیون بشکه در روز بیش از میزان عرضه در سال ۲۰۱۱ است.

۵- عملکرد نامناسب اوپک؛ با وجود کاهش قیمت نفت، سازمان کشور های صادر کننده نفت (اوپک) در چند نشست اخیر خود به توافق جامعی برای کاهش عرضه نرسید است.

۶- توافق هسته ای ایران؛ در قالب توافق هسته ای ایران و گروه ۵+۱ تحریم های اقتصادی ازجمله تحریم های تحمیلی به صنعت نفت ایران برداشته خواهد شد. از این رو انتظاراتی که در بازار نفت نسبت به افزایش عرضه نفت از جانب ایران ایجاد شده، سبب کاهش قیمت این ماده گردیده است.

۷- ورود گروه تروریستی داعش به صحنه عرضه نفت؛ گروه تروریستی داعش به برخی کشورهای منطقه نفت می فروشد. داعش نفت خام را به نازل ترین قیمت در بازارهای غیر رسمی بفروش می رساند که این امر نیز می‌تواند باعث کاهش قیمت نفت گردد.

۸- افت تقاضا از سوی کشورهای مصرف کننده نفت خام؛ سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) اخیرا گزارش داده است که میزان ذخایر نفت در جهان از آگوست سال ۲۰۱۰ به بالاترین حد خود رسیده است که دلیل اصلی آن افت تقاضا بوده است.

۹- کاهش در تقاضای سفته بازی نفت؛ بنا بر یافته های پژوهشی علمی در موسسه بانک توسعه آسیایی، پس از بحران مالی غرب در سالهای ۲۰۰۹- ۲۰۰۸ کاهشی در ارزش دلار آمریکا در مقابل ارزهای دیگر و نرخ بهره پایینی که نتیجه سیاست تسهیل خزانه داری آمریکا بود، منجر شد تا در بین سالهای ۲۰۱۲-۲۰۰۹ سرمایه گذاری قابل ملاحظه ای در بازارهایی نظیر بازار نفت صورت پذیرد. این امر زمانی رخ داد که اقتصاد جهانی و بازارهای سرمایه غربی در رکود بسر می بردند. سرمایه داران که بازار نفت را امن تر از بازارهای بورس غربی می‌دیدند، حجم عظیمی از سرمایه های خود را وارد بازار نفت خام و فرآورده های نفتی کردند. به جهت این تقاضای ایجاد شده در بازار نفت، سفته بازی جدید ایجاد شده و قیمت نفت خام در بازارهای جهانی در سال ۲۰۰۹ به سرعت رو به افزایش گذاشت و این درست در زمانی بود که اقتصاد جهانی همچنان در رکود به سر می برد.از آنجایی که نفت یکی از مهمترین نهاده های تولید به شمار می رود، افزایش در قیمت این ماده موجب تحمیل مدت زمانی بیشتری برای بهبود در اوضاع اقتصادی جهان شد. اما در سال ۲۰۱۴ و در هشت ماهه نخست سال ۲۰۱۵ اوضاع اقتصادی در برخی از کشورها نظیر ایالات متحده آمریکا بهتر از سال ۲۰۱۳ بود و شاخص های بازار بورس این کشور وضعیت مثبتی را نشان می داد. این بدان معنی است که نقدینگی که در نتیجه سیاست تسهیل مقداری خزانه داری آمریکا در جریان بحران مالی سالهای ۲۰۰۹-۲۰۰۸ ایجاد شد و به دلیل رکود در بازار سرمایه در آن زمان وارد بازارهایی نظیر بازار نفت شد و منجر به افزایش بی رویه در قیمت این ماده شد، اکنون به واسطه بهبود در وضعیت مالی آمریکا، به محل اصلی خود باز گشته است. کاهش در تقاضای سفته بازی نفت، دلیل اصلی افت در تقاضای این ماده است که منجر به کاهش قیمت آن شده است. نتایج پژوهش های اقتصادی حاکی از آن است، که تاثیر این عامل بسیار بیشتر از تاثیر دیگر عوامل عرضه و تقاضای نفت بوده است.

۱۰- عوامل سیاسی کاهش قیمت نفت؛ در کنار عوامل اقتصادی کاهش قیمت نفت که به مواردی از آن اشاره شد برخی از علل و عوامل سیاسی نیز در کاهش قیمت نفت نقش آفرین هستند که از آن جمله می‌توان به بازیگری عربستان در این خصوص اشاره کرد. با بهم ریختن اوضاع سیاسی منطقه غرب آسیا و کاهش تولید برخی کشورهای صادر کننده نفت، عربستان تولید خود را افزایش داد. پس از بروز آرامش نسبی در منطقه و بازکشت تولید کنندگان نفت به بازار جهانی؛ عربستان حاضر به کاهش میزان تولید خود و بازکشت به سهمیه خود نیست. در حال حاضر عربستان با عدم کاهش تولید نفت خود خواستار دستیابی به همان درآمد سابق از تولید نفت است. از سوی دیگرعربستان به عنوان بازیچه سیاست‌های استکباری آمریکا، با کاهش عمدی قیمت نفت به دنبال ضربه زدن به منابع درآمدی دو کشور ایران و روسیه است تا با این اقدام حمایت از جریان مقاومت در منطقه تضعیف گردد. کاهش قیمت نفت در این مقوله در عمل یک حربه سیاسی است که عربستان از آن برای رسیدن به اهداف خود و همپیمانان غربی خود استفاده می کند. حمایت از سیاست‌هایی که به کاهش قیمت منتهی می‌شود از سوی عربستان در حالی همچنان دنبال می‌شود که آتش این توطئه، دامن این کشور را هم گرفته و آن را با بحران درآمد و بودجه مواجه ساخته است. پایگاه خبری «تریدعربین» در گزارشی اعلام کرد که قیمت فعلی نفت، اقتصاد عربستان را به وخیم‌ترین حالت در ۱۵ سال اخیر کشانده است. ضمن اینکه ذخایر ارزی این کشور به کمترین میزان در ۳ سال اخیر رسیده است. اگر هزینه‌های این کشور با وضعیت کنونی قیمت نفت و سیاست فعلی سعودی‌ها ادامه پیدا کند، تا ۵ سال آینده ذخایر ارزی این کشور به اتمام خواهد رسید.

کارشناسان بین‌المللی از رفتار عربستان چنین برآورد می کنند که این کشور در جریان مذاکرات هسته‌ای با حمایت از سیاستی که به کاهش قیمت نفت می‌انجامید، به‌دنبال افزایش فشار بر ایران است. در حال حاضر نیز تحلیل‌ها نشان می‌دهد که رقبای ایران به‌دنبال کمرنگ کردن آثار لغو تحریم‌ها و خنثی کردن تأثیر افزایش صادرات نفت ایران بر درآمد نفتی آن است.

منبع: سایت بصیرت، محمد ابراهیم میانجی ۲۱ آذر ۱۳۹۴