پاسخ : در خصوص نقش و میزان تأثیرگذاری اهل بیت(ع) در نهضت عاشورا، باید علل بردن آنان در کربلا بررسی شود. درباره بردن اهل بیت به کربلا سه احتمال وجود دارد:

1 – تکلیف الهی ؛

2 – عدم امنیت اهل بیت در مدینه ؛

3 – پیام رسانی.

برخی عقیده دارند که امام حسین اهل بیت را به عنوان وظیفه بُرده است؛ زیرا در برخی روایات بدان اشاره شده است. (1)

برخی دیگر عقیده دارند حضور اهل بیت(ع) در کربلا بدان جهت بود که امنیت اهل بیت از سوی دشمن در مدینه تهدید میشد. برخی دیگر عقیده دارند که حضور اهل بیت به منظور پیام رسانی و تبلیغات بود. شهید مطهری از طرفداران این نگرش است.(2)

به نظر میرسد که احتمال سوم قابل قبول بوده و همسو با اهداف امام حسین(ع) است.

بی تردید همه اهل بیت(ع) در به ثمر رساندن نهضت نقش بنیادی داشتند، زیرا هر انقلابی دو چهره دارد: خون و پیام رسانی. پیام رسانی نهضت را اهل بیت (ع) به عهده داشتهاند، همان گونه که خود دادن و شهید شدن رسالت امام و یاران او بود.

اهل بیت با عزاداری، شعر خواندن و سخن گفتن، رسالت خویش را انجام دادند.

حضور کودکان مانند علی اصغر، رقیه، پیام رسانی بود و این پرسش را در جهان اسلام مطرح نمود که چرا امام حسین (ع) کودکان و زنان را به کربلا آورد؟ مگر چه حادثهای اتفاق افتاده است؟!

از سوی دیگر حضور کودکان و همه اهل بیت بُعد عاطفی انقلاب را افزایش داد، زیرا هم در آن زمان و هم بعد از حادثه کربلا، یکی از سوزناکترین مرثیهها و روضه ها که خوانده میشد، مربوط به علی اصغر و دختران امام حسین (ع) بود.

امروزه نیز روضه علی اصغر از سوزناکترین روضهها است. بدین ترتیب هر کدام از اهل بیت در قیام جاودانه نقش داشتند ولی نقش حضرت زینب به عنوان قافله سالار انقلاب اساسی بود؛ زیرا او مضافاً بر این که مانند دیگر اهل بیت(ع) حضور داشت، سرپرستی اهل بیت را نیز عهده دار بود که تاریخ زندگی حضرت زینب (س) نشان از آن دارد. او پناهگاه اهل بیت بود و حتی از وجود مقدس امام زین العابدین دفاع کرد. گفتگوی او با دشمنان، مانند ابن زیاد و یزد، و خطبههای آتشین او در کوفه (3) و شام، نقش بنیادی در خنثی سازی تبلیغات دشمن و تحریف زدایی و پیام رسانی نهضت امام حسین(ع) داشت. مگر حضرت زینب نیست که در کوفه خطبه میخواند (4) و به سرزنش مردم پرداخته و آنان را متوجه خیانت و جنایت شان کرد؟

خطبه زینب (س) در کوفه به گونهای بود که مردم اشک ریخته، به سرزنش خود پرداختند. در کوفه مردم قبل از خطبه او، اهل بیت را به عنوان آشوبگر (5) و خارجی میشناختند (6) اما بعد از خطبه همان مردم از هل بیت امام حسین(ع) به عنوان بهترین خاندان یاد کردند. (7)

حضرت زینب (س) در شام نیز خطبه خواند (8) و از یزید به عنوان شیطان یاد نمود که نقش مهمی در رشد سیاسی مردم داشت.

خطبه حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) و عزاداری اهل بیت(ع) در شام به گونهای مؤثر بود که یزید مجبور شد قتل امام حسین(ع) را به ابن زیاد نسبت دهد(9) و از اهل بیت(ع) دلجویی نماید و آنان را به مدینه برگرداند.

بی تردید نقش زینب (س) در پاسداری از قیام امام حسین (ع) اساسی بود و تأثیر گذاری آن بیشتر از تأثیرگذاری دیگران بود. از این رو از او به عنوان پیام آور عاشورا و رهبر انقلاب بعد از عاشورا یاد کرده اند. البته نقش عمده حضرت زینب (س) در قیام امام به معنای نفی نقش اهل بیت (ع) نیست. آنان نیز هر کدام در نهضت امام نقش داشتهاند. بر اساس نقش بنیادی اهل بیت در پاسداری از قیام امام حسین(ع) و تحریف زدایی بود که امام کاروان تبلیغی بسیار موفقی را با خود برد و آنان در انجام رسالت بسیار موفق بودند؛ زیرا مانند اسیران شکست خورده ظاهر نشدند و زانوی غم در بغل نگرفتند، بلکه با سخنرانیها و خطبهها شعارهای آزادی خواهی امام حسین(ع) را طنین انداز نمودند و دشمن را رسوا کردند.

مرحوم آیتی مینویسد: در بررسی حادثهای که هفتاد و سه مرد از جان گذشته آن را به وجود آوردند و زنان و کودکان داغدیده و سوگوار، آن را به نتیجه رساندند، خواهیم دید که خطبه ها و سخنان اهل بیت(ع) و گفتار آن گویندگان شجاع، فصیح و بلیغ چگونه در سینههای مردم جا گرفت و دلهای آنان را تکان داد و پردههای گمراه کننده را بالا زد و تشخیص مردم را به کلی تغییر داد و آنان را به ارزش این قیام مقدس متوجه ساخت و مجال تحریف و تغییر چهره این واقعه تاریخی را از دست دشمن گرفت و هر چه را دشمن گرفت و نوشت و هر چه سبکی و هرزگی نشان داد، همه را تاریخ ثبت کرد. (10)

پی نوشتها:

1 – حیات الامام الحسین، ج 2، ص 297.

2 – حماسه حسینی، ج 1، ص 272.

3 – لهوف، ص 86، احتجاج طبرسی، ج 2، ص 31، ارشاد مفید، ص 136، بحار الانوار، ج 45، ص 109.

4 – همان.

5 – تاریخ طبری، ج 4، ص 289.

6 – بحار الانوار، ج 45، ص 156.

7 – احتجاج طبرسی، ج 2، ص 31.

8 – لهوف، ص 111؛ بحارالانوار، ج 45، ص 135.

9 – عطاء اللَّه مهاجرانی، پیام آور عاشورا، ص 327 – 328.

10 – بررسی تاریخ عاشورا، ص 161.