قرآن و شباهت ها و تفاوت های زبور
۱۳۹۳/۰۸/۱۷
–
۱۲۱۶ بازدید
زبور و قرآن چه شباهت ها و تفاوت هایی از نظر اسلوب و درون مایه با هم دارند؟
در پاسخ به نکاتی توجه کنید:
1- زبور نام کتابیاست که بر اساس قرآن و روایات اسلامی، بر داوود از پیامبران بنیاسرائیل نازل شدهاست. زبور به زبان عبری است و سراسر اندرز و دعا و مناجات با ایزد متعال و تجلیل مقام ربوبی است و پس از تورات نزول یافتهاست.
2- وجه تسمیه این کتاب آن است که به صورت مجموعهای مکتوب بر الواح فرود آمده است. برخی نیز زبور را به معنی مکتوب دانستهاند. بعضی پژوهشگران زبور را از ریشه عبری زمره(זימרה) که هم به معنی قدرت و هم به معنی آواز یا سرود است؛ دانستهاند.
3- در سورههای نساء، انبیاء و اسراء قرآن زبور نام برده شدهاست.
– به راستی که ما به تو وحی کردیم چنانکه به نوح و پیامبران پس از او و همچنین به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط بنیاسرائیل و عیسی و ایوب و یونس و هارون و سلیمان وحی کردیم و به داوود هم زبور را عطا کردیم.(قرآن ۴:۱۶۳)
– و پروردگار تو به آنچه در آسمانها و زمین است داناتر است و به داود زبور را بخشیدیم. (قرآن ۱۷،۵۵)
– و ما در زبور پس از ذکر نوشتیم که به راستی بندگان نیکوکار من زمین را وارث خواهند شد. (قرآن ۲۰،۱۰۵)
4- با این که قرآن به اعطای زبور به داوود اشاره کردهاست، برخی از مفسرین اهل سنت آن را به طور مطلق کتب انبیاء معنی کردهاند. بر اساس تفسیر نمونه، کتاب زبور احکام شریعتی خاصی نداشته و آیین جدیدی نیاوردهاست. در تفسیر نمونه، زبور دلیل برتری داوود بر دیگر پیامبران دانسته شدهاست. در این تفسیر همچنان ذکر شده که بخشهایی از زبور از تحریف مصون ماندهاند.
5- در روایتی ابوذر غفاری از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کردهاست که زبور یکی از ۱۰۴ کتابیاست که بر مردم جهان نازل گشتهاست. در صحیح بخاری، ابوهریره از محمد نقل کردهاست که خواندن زبور بر داوود آسان گشته بود و چون به خادمانش میفرمود اسبها را زین کنند؛ پیش از آنکه اسبها زین شود زبور را به پایان میبرد.
تطبیق زبور با مزامیر
6- برخی پژوهشگران زبور مذکور در قرآن را با مزامیر در عهد عتیق برابر دانستهاند. با این که مزامیر بیشتر به عنوان کتاب دعا و تسبیح شهرت دارد؛ زبور و مزامیر هر دو به داود منسوباند. در قرآن از زبور آورده شدهاست که بندگان نیکوکار خداوند وارث زمین خواهند شد. در مزامیر داود، آیهای با معنی مشابه آمده است:
– زیرا که خداوند عدالت را دوست میدارد و بندگان صالح خود را رها نمیکند بلکه از ایشان نگهداری میکند زیرا که درخت شریران بریده خواهد شد. و صدیقان وارث زمین شده تا ابد در آن سکونت خواهند کرد؛ زیرا که زبانشان به حکمت گویاست.(مزامیر ۳۷:۲۹( برخی نیز آیه قرآن در سوره انبیاء را با این بخش مزامیر تطبیق دادهاند.
– زیرا که شریران منقطع میشوند اما متوکلان به خداوند، وارثان زمین خواهند شد. و متواضعان وارث زمین شده از سلامت بهره خواهند برد. شریر دندانهای خویش بر او میفشارد، اما خداوند بر صدیقان متبسم است. (مزامیر ۳۸:۱۱)
آیات دیگری از مزامیر نیز مفهومی نزدیک با آنچه در قرآن آمده است، دارند:
– خداوند روزی صالحان را میداند و میراث ایشان زمین ابدی باشد که در زمان بلا خجل نشوند و در ایام قحطی سیر خواهند شد. این متبرکان خداوند زمین را به میراث میبرند.(مزامیر ۳۸ ۹:۱۱)
برخی از علمای مسلمان که زبور را اشارهای به کتب انبیای پیشین و نه فقط کتاب داود میدانند، این آیه قرآن را با آیه مشابهی در سفر خروج برابر دانستهاند.
– و بندگان خود ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و اسرائیل را به یاد آور چونکه به ذات خود برای ایشان سوگند یاد کرده بهایشان گفتی که ذریه شما را چون ستارههای آسمان بسیار خواهم گردانید و تمامی زمینی که دربارهاش گفتم به ذریه شما خواهم بخشید که تا ابد وارث آن باشند. (خروج ۳۲:۱۱)
با این حال در این مورد که مزامیر همان زبور است، اطمینان وجود ندارد. یهودیان و مسیحیان خود معترفاند که از ۱۵۰ مزمور در عهد عتیق، تنها ۷۱ یا ۷۳ مزمور را میتوان به داود نسبت داد و دیگر مزامیر در سالیان دیگر افزوده شده اند.
7- از آیـات قـرآن و روایـات اسـلامى استفاده مى شود : کتب آسمانى که بر پیامبران نازل گردید دو گـونـه بـود : نـخست کتابهایى که احکام تشریعى در آن بود و اعلام آیین جدیدمى کرد اینها پنج کـتـاب بیشتر نبود که بر پنج پیامبر اولواالعزم نازل گردید ودیگر کتابهایى بود که احکام تازه در بـرنـداشـت بلکه مشتمل بر نصایح و اندرزها وراهنماییها و توصیه و دعاها بود و کتاب زبور از این دسته بود . (تفسیر نمونه ج 4 ص 214، مکارم شیرازى – ناصر و دیگران).
8- روایتی نیز در این مورد بیان شده است چنین است :
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أُعْطِیتُ السُّوَرَ الطِّوَالَ مَکَانَ التَّوْرَاةِ وَ أُعْطِیتُ الْمِئِینَ مَکَانَ الْإِنْجِیلِ وَ أُعْطِیتُ الْمَثَانِیَ مَکَانَ الزَّبُورِ وَ ……
پیامیر -ص- فرمود : خداوند به جای تورات سوره های طوال و به جای انجیل ماتین و به جای زبور سوره حمد به من عظا نمود .
الکافی 2 601 کتاب فضل القرآن ….. ص : 596
– ممکن است تناسب هر کدام از این سوره ها ی قرآن با معادل آن به دلیل تشابه پیام و مضمون و محتوای آنها باشد .
– نکته جالب در این روایت و مانند آن این است که هر قسمتی از قرآن از نظر ارزش به تنهایی معادل یکی از کتب های پیشین آسمانی است و در واقع قرآن مجموعه ای از همه کتب آسمانی است .
حاصل کلام آنکه، قرآن و زبور از آنجهت که وحی الهی هستند مشترکاتی با هم دارند ولی از این جهت که قرآن دارای شریعت جدیدی است و مشتمل بر احکام و تعالیم فراوانی است عام تر از زبور است و ممکن است اختلافاتی نیز داشته باشد.
منابع
– شاله فلیسین، تاریخ مختصر ادیان بزرگ، ترجمهٔ منوچر خدایار محبی، تهران، انتشارات دانشگاه ۱۳۴۶.
– حسن بن فضل طبرسی، مجمعالبیان، احمد بهشتی، چاپ هشتم، قم، فراهانی ۱۳۶۹.
– کتاب مقدس عهد عتیق و عهد جدید، ترجمه فاضل خان همدانی، ویلیام گلن، هنری مرتن، تهران، اساطیر ۱۳۷۹.
1- زبور نام کتابیاست که بر اساس قرآن و روایات اسلامی، بر داوود از پیامبران بنیاسرائیل نازل شدهاست. زبور به زبان عبری است و سراسر اندرز و دعا و مناجات با ایزد متعال و تجلیل مقام ربوبی است و پس از تورات نزول یافتهاست.
2- وجه تسمیه این کتاب آن است که به صورت مجموعهای مکتوب بر الواح فرود آمده است. برخی نیز زبور را به معنی مکتوب دانستهاند. بعضی پژوهشگران زبور را از ریشه عبری زمره(זימרה) که هم به معنی قدرت و هم به معنی آواز یا سرود است؛ دانستهاند.
3- در سورههای نساء، انبیاء و اسراء قرآن زبور نام برده شدهاست.
– به راستی که ما به تو وحی کردیم چنانکه به نوح و پیامبران پس از او و همچنین به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط بنیاسرائیل و عیسی و ایوب و یونس و هارون و سلیمان وحی کردیم و به داوود هم زبور را عطا کردیم.(قرآن ۴:۱۶۳)
– و پروردگار تو به آنچه در آسمانها و زمین است داناتر است و به داود زبور را بخشیدیم. (قرآن ۱۷،۵۵)
– و ما در زبور پس از ذکر نوشتیم که به راستی بندگان نیکوکار من زمین را وارث خواهند شد. (قرآن ۲۰،۱۰۵)
4- با این که قرآن به اعطای زبور به داوود اشاره کردهاست، برخی از مفسرین اهل سنت آن را به طور مطلق کتب انبیاء معنی کردهاند. بر اساس تفسیر نمونه، کتاب زبور احکام شریعتی خاصی نداشته و آیین جدیدی نیاوردهاست. در تفسیر نمونه، زبور دلیل برتری داوود بر دیگر پیامبران دانسته شدهاست. در این تفسیر همچنان ذکر شده که بخشهایی از زبور از تحریف مصون ماندهاند.
5- در روایتی ابوذر غفاری از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کردهاست که زبور یکی از ۱۰۴ کتابیاست که بر مردم جهان نازل گشتهاست. در صحیح بخاری، ابوهریره از محمد نقل کردهاست که خواندن زبور بر داوود آسان گشته بود و چون به خادمانش میفرمود اسبها را زین کنند؛ پیش از آنکه اسبها زین شود زبور را به پایان میبرد.
تطبیق زبور با مزامیر
6- برخی پژوهشگران زبور مذکور در قرآن را با مزامیر در عهد عتیق برابر دانستهاند. با این که مزامیر بیشتر به عنوان کتاب دعا و تسبیح شهرت دارد؛ زبور و مزامیر هر دو به داود منسوباند. در قرآن از زبور آورده شدهاست که بندگان نیکوکار خداوند وارث زمین خواهند شد. در مزامیر داود، آیهای با معنی مشابه آمده است:
– زیرا که خداوند عدالت را دوست میدارد و بندگان صالح خود را رها نمیکند بلکه از ایشان نگهداری میکند زیرا که درخت شریران بریده خواهد شد. و صدیقان وارث زمین شده تا ابد در آن سکونت خواهند کرد؛ زیرا که زبانشان به حکمت گویاست.(مزامیر ۳۷:۲۹( برخی نیز آیه قرآن در سوره انبیاء را با این بخش مزامیر تطبیق دادهاند.
– زیرا که شریران منقطع میشوند اما متوکلان به خداوند، وارثان زمین خواهند شد. و متواضعان وارث زمین شده از سلامت بهره خواهند برد. شریر دندانهای خویش بر او میفشارد، اما خداوند بر صدیقان متبسم است. (مزامیر ۳۸:۱۱)
آیات دیگری از مزامیر نیز مفهومی نزدیک با آنچه در قرآن آمده است، دارند:
– خداوند روزی صالحان را میداند و میراث ایشان زمین ابدی باشد که در زمان بلا خجل نشوند و در ایام قحطی سیر خواهند شد. این متبرکان خداوند زمین را به میراث میبرند.(مزامیر ۳۸ ۹:۱۱)
برخی از علمای مسلمان که زبور را اشارهای به کتب انبیای پیشین و نه فقط کتاب داود میدانند، این آیه قرآن را با آیه مشابهی در سفر خروج برابر دانستهاند.
– و بندگان خود ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و اسرائیل را به یاد آور چونکه به ذات خود برای ایشان سوگند یاد کرده بهایشان گفتی که ذریه شما را چون ستارههای آسمان بسیار خواهم گردانید و تمامی زمینی که دربارهاش گفتم به ذریه شما خواهم بخشید که تا ابد وارث آن باشند. (خروج ۳۲:۱۱)
با این حال در این مورد که مزامیر همان زبور است، اطمینان وجود ندارد. یهودیان و مسیحیان خود معترفاند که از ۱۵۰ مزمور در عهد عتیق، تنها ۷۱ یا ۷۳ مزمور را میتوان به داود نسبت داد و دیگر مزامیر در سالیان دیگر افزوده شده اند.
7- از آیـات قـرآن و روایـات اسـلامى استفاده مى شود : کتب آسمانى که بر پیامبران نازل گردید دو گـونـه بـود : نـخست کتابهایى که احکام تشریعى در آن بود و اعلام آیین جدیدمى کرد اینها پنج کـتـاب بیشتر نبود که بر پنج پیامبر اولواالعزم نازل گردید ودیگر کتابهایى بود که احکام تازه در بـرنـداشـت بلکه مشتمل بر نصایح و اندرزها وراهنماییها و توصیه و دعاها بود و کتاب زبور از این دسته بود . (تفسیر نمونه ج 4 ص 214، مکارم شیرازى – ناصر و دیگران).
8- روایتی نیز در این مورد بیان شده است چنین است :
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أُعْطِیتُ السُّوَرَ الطِّوَالَ مَکَانَ التَّوْرَاةِ وَ أُعْطِیتُ الْمِئِینَ مَکَانَ الْإِنْجِیلِ وَ أُعْطِیتُ الْمَثَانِیَ مَکَانَ الزَّبُورِ وَ ……
پیامیر -ص- فرمود : خداوند به جای تورات سوره های طوال و به جای انجیل ماتین و به جای زبور سوره حمد به من عظا نمود .
الکافی 2 601 کتاب فضل القرآن ….. ص : 596
– ممکن است تناسب هر کدام از این سوره ها ی قرآن با معادل آن به دلیل تشابه پیام و مضمون و محتوای آنها باشد .
– نکته جالب در این روایت و مانند آن این است که هر قسمتی از قرآن از نظر ارزش به تنهایی معادل یکی از کتب های پیشین آسمانی است و در واقع قرآن مجموعه ای از همه کتب آسمانی است .
حاصل کلام آنکه، قرآن و زبور از آنجهت که وحی الهی هستند مشترکاتی با هم دارند ولی از این جهت که قرآن دارای شریعت جدیدی است و مشتمل بر احکام و تعالیم فراوانی است عام تر از زبور است و ممکن است اختلافاتی نیز داشته باشد.
منابع
– شاله فلیسین، تاریخ مختصر ادیان بزرگ، ترجمهٔ منوچر خدایار محبی، تهران، انتشارات دانشگاه ۱۳۴۶.
– حسن بن فضل طبرسی، مجمعالبیان، احمد بهشتی، چاپ هشتم، قم، فراهانی ۱۳۶۹.
– کتاب مقدس عهد عتیق و عهد جدید، ترجمه فاضل خان همدانی، ویلیام گلن، هنری مرتن، تهران، اساطیر ۱۳۷۹.