1. اولین شرط براى یک نفر مبلغ شناسایى خود مکتب است، شناسایى ماهیت پیام است یعنى کسى که مى خواهد پیامى را به جامعه برساند باید خودش با ماهیت آن پیام آشنا باشد، باید فهمیده باشد که هدف این مکتب، اصول و پایه هاى این مکتب و راه این مکتب چیست و به کجا مى رسد، اخلاق و اقتصاد و سیاست این مکتب چیست، معارف این مکتب، توحید و معاد این مکتب، احکام و مقررات این مکتب چیست. آخر مگر کسى مى تواند پیامى را به مردم برساند بدون آنکه خودش آن پیام را شناخته و درک کرده باشد؟ این مثل این است که بگوییم یک نفر مرجع تقلید باشد اما فقه نخوانده باشد. چطور مى شود کسى مرجع تقلید باشد و بخواهد بر اساس فقه فتوا بدهد و فقه نخوانده باشد؟ و یا مثل این است که یک نفر مى خواهد طبیب باشد اما پزشکى نخوانده باشد. از اینجا معلوم مى شود که براى یک نفر مبلغ تا چه اندازه وسعت اطلاعات علمى و شناخت اسلام، آنهم به صورت یک مکتب لازم است.
2. دومین شرط براى کسى که حامل یک پیام است: اولا مهارت در به کار بردن وسایل تبلیغ و ثانیا شناسایى آنهاست یعنى باید بداند چه ابزارى را مورد استفاده قرار بدهد و چه ابزارى را مورد استفاده قرار ندهد و بلکه خودش از نظر ابزارهاى طبیعى، چه ابزارى را داشته باشد و چه ابزارى را نداشته باشد.
داستان بعثت موسى بن عمران به رسالت را حتماً شنیده اید. بعد از ده سال که دوباره مى خواهد به مصر برگردد، با همسرش حرکت مى کند. شبى تاریک و بارانى است. زن حامله اش را درد زایمان مى گیرد. هوا هم سرد است و باید زنش را گرم کند ولى وسیله گرم کردن هم ندارد. ناگهان در نقطه اى از آن بیابان نورى را مى بیند (در وادى طور، وادى سینا). فکر مى کند آتش است. مى رود آنجا، معلوم مى شود که آتش نیست جریان، جریان دیگرى است. در همان جا موسى بن عمران مبعوث مى شود ندا مى رسد که از این به بعد رسول ما هستى یعنى مبلغ خدا هستى، پیام ما را باید به فرعون و فرعونیان برسانى. موسى مى فهمد که یک مبلغ شرایطى دارد. پیغمبرى خودش را کافى نمى داند، تقاضاهایى دارد: «رَبِّ اشْرَح لى صَدرى» خدایا به من حوصله فراوان بده، شرح صدر بده آنچنان که عصبانى نشوم، ناراحت نشوم، به تنگ نیایم، دریادلم کن که کار تبلیغ دریادلى مى خواهد، «وَ یَسِّر لى امرى»(1) این مآموریت سنگین را بر من آسان گردان (ببینید کار تبلیغ را ما چقدر کوچک مى شماریم و موسى بن عمران چقدر بزرگ مى شمارد).
مؤید این مطلب مطلبى است راجع به پیغمبر اکرم. قرآن کریم به پیغمبر اکرم راجع به مآموریتش یعنى تبلیغ اسلام و هدایت مردم مى فرماید: «اِنّا سَنُلقى عَلَیکَ قَولاً ثَقیلاً»(2) عن قریب یک بار سنگین به دوش تو خواهیم گذاشت. بارى است که به دوش پیغمبر سنگینى مى کند، به دوش پیغمبران سنگینى مى کند چه مى گوییم ما؟ موسى علیه السلام در ادامه تقاضاهاى خود گفت: «وَ احلُل عُقدَهً من لسانى» خدایا گره را از زبان من باز کن، به من بیانى رسا و گوارا بده، قدرت سخنورى و ناطقه بده، «یَفقَهوا قَولى»(3) به من قدرت تفهیم بده که آن حقیقتى را که به من وحى مى کنى به مردم القاء کنم و مردم بفهمند، درک کنند رابطه اى بین من و مردم برقرار کن که مردم مطلب را عینا آن طورى که تو مى خواهى از من بگیرند نه اینکه من چیزى بگویم و آنها پیش خود چیز دیگرى خیال کنند و من نتوانم آنچه را که دارم بیان کنم. قدرت و قوه بیان یک امر طبیعى است (البته مقدارى از آن اکتسابى است) ولى امور طبیعى باید با تمرین و اکتساب تقویت بشوند، مثل کارهاى ورزشى که شخص باید یک استعدادى داشته باشد و این استعداد در اثر تمرینهاى ورزشى تکمیل مى شود. (مجموعه آثار شهید مطهرى ج 17 حماسه حسینى صفحه 415- 417، شهید مطهرى به نقل از سایت تبیان).
3. روش الگویى «شیوه اسوه نمایى» در تربیت و تعلیم، ارشاد و هدایت و تبلیغ از مؤثرترین شیوه هاست. سید قطب در اهمیت این شیوه می نویسد: «عملى ترین و پیروزمندانه ترین وسیله تربیت، تربیت کردن با یک نمونه عمل و سرمشق زنده است… سرمشق و الگو به مردم عرضه مى شود تا مردم همانند صفاتش را در خود تحقق بخشند و به رنگ آن نمونه واقعى در آیند. هر کس به اندازه ظرفیت و استعدادش از آن شعله فروزان پرتوى بگیرد و تا آنجا که توانایى دارد براى رسیدن به قله کمال از کوه دانش و فضیلت بالا رود… از این جهت است که اسلام، سرمشق دادن را بزرگترین وسیله تربیت مى داند و پایه روش تربیتى خود را بیش از هر چیز بر این سنگ استوار مى سازد.
اهمیت این موضوع مورد تأیید یافته هاى علمى روان شناسان نیز واقع شده است.
در قرآن کریم و روایات متعدد و همچنین سیره معصومین علیهم السلام بر این روش تأکید شده است. چنانکه قرآن کریم مى فرماید: «لقد کان لکم فى رسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجوا الله و الیوم الاخر» احزاب، آیه 21 و «قد کانت لکم اسوه حسنه فى ابراهیم والذین معه» ممتحنه، آیه 4 و…
امام صادق علیه السلام نیز مى فرماید: «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم لیروا منکم الورع والاجتهاد والصلاه والخیر فان ذلک داعیه دعوت گر مردم با غیر زبان هایتان باشید تا پاکدامنى، کوشش، نماز و نیکى را از شما مشاهده کنند که این خود دعوت کننده است» اصول کافى، کلینى، ج 3، ص 81
اسوه بودن و انطباق گفتار و کردار یکى از مؤثرترین شیوه هاى تعلیم و تبلیغ دین است. «اسوه حسنه از موفق ترین شیوه ها و ابزارهاى ارتباط با مردم است و از این رو بر هر حاکم و رهبر و پیشوایى که در اندیشه پیروزى و نیل به اهداف فکرى و عملى دعوت مى باشد، لازم است که خود اسوه و الگوى دیگران باشد. آیت الله محسنی از علماء شیعه شهر کابل افغانستان میفرمایند که یک روزی یکی از مشاورین وزیر دولت ژاپن، وارد اتاقم شد دیدم که ایشان شیعه شده است. ازش سوال کردم چطور شد شما شیعه شدید؟ فرمودند که رفتار خوب و حسنه مردم حزب الله لبنان باعث شد من شیعه شدم. توجه داشته باشید که تغییر دینِ یک شخص خیلی سخته و برخی اوقات با هزاران استدلال عقلی و برهانی قانع نمیشوند ولی این شخص با یک رفتار خوب، دینش عوض شد.

4. شخص مبلّغ باید ناصح باشد، یعنى، خلوص کامل داشته و در گفتار خود، هیچ هدفى جز رساندن پیام که خیر آن طرف است نداشته باشد.
5. از تواضع و فروتنى برخوردار باشد. کسى که مى خواهد پیام خدا را به مردم برساند، باید در مقابل مردم، در نهایت تواضع و فروتنى باشد. خود را تافته اى جدا بافته از اجتماع نبیند و مردم را به دیده تحقیر ننگرد.
6. مبلّغ پیام الهى باید شجاع و با شهامت باشد. قرآن در این باره مى فرماید: الَّذینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلاَّ اللّه آنان که پیام هاى الهى را به مردم مى رسانند و از خداى خودشان مى ترسند و از احدى غیر خدا بیم ندارند. احزاب، آیه 39.
7. پیام رسان باید صبور و با استقامت باشد. قرآن در آیات بسیارى احقاف، آیه 35 هود، آیه 112 پیامبر اسلام را به صبر و استقامت فرا مى خواند. از جمله مى فرماید فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَ لا تَکُنْ کَصاحِبِ الْحُوتِ در برابر حکم الهى صابرباش و مانند همراه ماهى [یونس علیه السلام که صبر از کف داد] مباش. قلم، آیه 48
امیر مؤمنان على علیه السلام مى فرماید: «آدم صبور و پرحوصله، پیروزى را از دست نخواهد داد، هر چند مدت درازى براى رسیدن به آن طول بکشد. نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 153.
8. پیام رسان باید خود قبل از دیگران به دستورات الهى عمل کند. امام على علیه السلام مى فرماید: من نصب نفسه للناس إماما فلیبدأ بتعلیم نفسِه قبلَ تعلیم غیره» «هر کس که خود را پیشواى مردم سازد، باید پیش از دیگران، خود را تعلیم دهد. فرق اساسى میان مکتب انبیا با سایر مکاتب، در این است که آنان قبل از که از دیگران تقاضاى عمل بکنند، خودشان عمل مى کردند و لذا پیام ایشان تا اعماق روح بشر نفوذ مى کرد. قلب و احساسات بشر را در تصرّف خویش در مى آورد. مرتضى مطهرى، حکمت ها و اندرزها، (تهران: صدرا، 1374)، ص 224 .
(1) طه/ 25 و 26.
(2) مزمل/ 5.
(3) طه/ 27، 28.