پرسشگر محترم با سلام و تشکر از ارتباطتان با این مرکز.بایدعرض کرد . محبّت ، یعنی دوست داشتن یک موجود صاحب جمال صاحب کمال. یعنی باید اول کمالی و جمالی باشد تا دل در گرو محبت آن قرار گیرد. از این تعریف معلوم می شود که شرط ایجاد محبّت ، شناخت و معرفت نسبت به ویژگی های محبوب است. یعنی تا شناخت نسبت به ویژگی های کمالیه محبوب حاصل نگردد ، نور محبّت در دل محبّ تابیده نمی شود. سرّ اینکه در روایات اهل بیت علیهم السلام ، مکرراّ بر اهمیت معرفت نفس و خود شناسی بعنوان نافع ترین معارف یاد شده است . قال علی علیه السلام: معرفة النفس أنفع المعارف شرح غررالحکم، ج 6، ص 148- چرا که شناخت کامل ترین مخلوقات که انسان است ما را به عظمت کمال و جمال خالق بزرگ این مخلوق خارق العاده واقف و آشنا می گرداند و همین معرفت ، ما را به محبّت محبوب حقیقی سوق می دهد.
نکته مهم آنست که هر چه درجات کمال و جمال محبوب بالاتر باشد و از سوی دیگر میزان معرفت و شناخت محبّ نیز نسبت به محبوب بیشتر گردد ، شدت محبّت نیز افزون تر خواهد گردید. محبّت یک مؤمن معمولی نسبت به خداوند ، هرگز قابل مقایسه با محبّت یک عارف واصل نیست و ریشه آن ، عمدتاً به درجه معرفت آن دو باز می گردد ، موضوعی که در حدیث قدسی نیز از قول حضرت حق به آن اشاره شده است حدیث قدسی: من طلبنی وجدنی و من وجدنی عرفنی و من عرفنی احبنی و من احبنی عشقنی و من عشقنی قتلته و من قتلته فعلی دیته و من علی دیته و انا دیته- قره العیون ، محبت امیرالمومنین علیه السلام که برگرفته از آموزه های قرآن و توصیه های رسول اکرم صلی الله علیه وآله است، یکی از مهم ترین اصول اعتقادی شیعه بوده و هیچ یک از شیعیان در آن تردیدی ندارند. در همین راستا، اعتقادبراینکه در معاد، همان طور که از نماز و روزه و زکات و … پرسش می شود، از ولایت و محبت اهل بیت نیز سؤال خواهد شد، بلکه این موضوع، مهم ترین پرسش روز قیامت است؛ زیرا چنین محبتی، به تصریح قرآن، تنها درخواست پیامبر صلی الله علیه وآله از مسلمانان برای جبران زحمات رسالتشان بوده است. قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله : أَوَّلُ مَا یُسْأَلُ عَنْهُ الْعَبْدُ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْت؛ پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: اولین چیزی که مورد پرسش قرار می گیرد، دوستی ما اهل بیت است.
اما خاصیت و فایده محبّت چیست؟
آنچه با استفاده از آیات نورانی قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام به دست می آید آنست که خاصیت و فایده اصلی محبت در دنباله روی و اطاعت از محبوب است. در واقع محبّ حقیقی کسی است که تنها محبوب و خواسته های محبوب را می بیند و خودش را در خواست محبوب خویش فانی می سازد. چنین محبّی اگر در انتخاب محبوب خویش به خطا نرفته باشد ، با همرنگ شدن با محبوب و قدم نهادن در جای گام های او ، پله های کمال را طی می کند و خود را به کمال محبوب نزدیک تر می سازد. از همین روست که در معارف اسلامی و حتی ادبیات ما نیز از محبّت به کیمیا و اکسیر حیاتبخش وجود انسان یاد می شود. می توان به ابیات زیر از مثنوی مولوی اشاره کرد :
هر که را جامه ز عشقی چاک شد خود ز حرص و عیب کلّی پاک شد
شاد باش ای عشق خوش سودای ما ای طبیب جمله علّت های ما
محبّت حقیقی حتی اگر در ابتدا نثار محبوب های غیرحقیقی نیز گردد ، چون شعاعی از محبّت اصیل و حقیقی به کمال مطلق است می تواند رشد آفرین و تعالی بخش باشد. چرا که انسان را از دایره خود پرستی و نفسانیت خویش خارج کرده و متوجه کمال غیر می سازد. خواست محبوب جای خواهش نفس را می گیرد و همرنگ شدن با محبوب ، منتهای آرزوی محب می شود. در اینصورت است که هر چه محبوب به کمال مطلق نزدیک تر باشد ، محبّ خویش را به درجات عالی تری از کمال می رساند. شاید به همین دلیل است که تنها کامل ترین انسان که وجود مقدّس رسول گرامی اسلام ، حضرت محمّد مصطفی صلی الله علیه وآله است ملقّب به حبیب الله می گردد.
خداوند در قرآن کریم ، شرط محبّت حقیقی را اطاعت از محبوب بیان کرده است :قل ان کنتم تحبّون الله فاتّبعونی یُحببکم الله .آل عمران- 31در این آیه کریمه ، خداوند از پیامبر خود می خواهد تا شرط صادقانه بودن ابراز محبّت مؤمنان به خداوند را اطاعت و تبعیّت ایشان از اوامر رسول خدا صلی الله علیه وآله که بر اساس آیه بعد از آن در ردیف اطاعت از خداوند است بیان نماید. و این مطلبی است که امام صادق علیه السلام نیز در ابیاتی که به ایشان منسوب است به روشنی و زیبایی سفینة البحار، جلد1، ص199بیان فرموده اند:
تعصی الاله و أنت تظهر حبّه هذا لعمری فی الفعال بدیعٌ
لو کان حبّک صادقاً لأطعته انّ المحبّ لمن یحبّ مطیعٌ
محبتی حقیقی و صادقانه است که با اطاعت از محبوب همراه باشد وگرنه ادعایی بیش نیست.
یعنی شخصی که محب اهل بیت علیهم السلام است، تلاش می کند تا در حد امکان از گناهان دوری کرده و با کردار نیک، خود را به پروردگارش نزدیک کرده و رفتار خود را در راستای رفتار پیشوایان خود قرار دهد.یعنی با عمل، نه با محبت خالى. ؛ عملى که همان محبت و همان ولایت و همان ایمانی، که آن را از ما مى‌خواهد، این‌طور نیست که قنبرِ درِ خانه‌ى على علیه السلام شدن، کار آسانى باشد. این‌گونه نیست که «سلمان منّا اهل‌البیت» شدن، کار آسانى باشد. بخاطرخاصیتش است که یقیناً آدمى را از جهنم دور نگه مى دارد دوستدار ومحب على علیه السلام وقتی در دام شیطان و نفس اماره گرفتار مى آید، مرتکب گناه مى شود اما بلافاصله با توبه و عمل صالح آن گناه را جبران مى کند.
همچنین از آیات نورانی قرآن کریم استفاده می شود . که بر خلاف دیگر انبیای الهی که مطابق بیان حضرت حق در جای جای کتاب آسمانی خود ، به هیچ وجه از مردمان قوم خویش اجر و مزدی را مطالبه نمی نمودند ،‌ رسول گرامی اسلام به امر خداوند از مؤمنان در برابر رسالت خویش طلب اجر و پاداش می نماید.و این صریح دستور الهی است:
قل لا أسئلکم علیه أجراً الّا المودّة فی القربی -شوری 23و اجر رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله از سوی خداوند ، مودّت و محبّت نسبت به اهل بیت و ذوی القربای پیامبر تعیین می گردد. در روایات صحیح به نقل از منابع شیعه و سنی ، مراد از القربی در این آیه ، علی و فاطمه و پسران آنها می باشند. طبیعی است که اجر و پاداش هر عمل بایستی عقلاً با آن تطابق و همسنگی داشته باشد و بنابراین بر اساس این آیه شریفه ، مودت نسبت به اهل بیت علیهم السلام همسنگ رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله است. البته در جای دیگری از قرآن کریم ، همسنگ دیگری برای رسالت پیامبر ذکر شده است: یا ایّها الرّسول بلّغ ما أنزل الیک من ربّک فان لم تفعل فما بلّغت رسالته- .مائده- 67
طبق روایات متواتر از منابع شیعه و سنی ، این آیه در ماجرای غدیر خم و بیان وصایت و ولایت امیر مؤمنان علی علیه السلام علیه السلام نازل گردیده است. پس مطابق این آیه ، همسنگ دیگر رسالت رسول خدا صلی الله علیه وآله ، ولایت علی علیه السلام و جانشینان آن حضرت است. بعبارت دیگر با مقایسه این دو آیه 23 شوری و 67 مائده- مشخص می شود که مودت نسبت به اهل بیت علیهم السلام تنها با پذیرش ولایت آنها محقق می گردد.
نکته جالب دیگر آنکه در آیه 23 سوره شوری ، خداوند برای اجر رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله از کلمه مودّت استفاده نموده و نه محبّت. تفاوت لغوی مودّت با محبت آن است که در مودّت ، محبّت طرفینی مطرح است ، در حالی که محبّت ممکن است یکطرفه باشد.
و این البته آن محبّتی نیست که منظور نظر خداوند به عنوان اجر رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله خویش است. به عبارت دیگر ، وقتی مؤمنان می توانند مطابق دستور خداوند ، بخشی از اجر رسالت پیامبر خویش را بر آورده سازند که به مقام مودّت اهل بیت نائل شوند یعنی علاوه بر اینکه محبّت ایشان را صادقانه داشته باشند ، مورد محبّت اهل بیت نیز قرار گیرند و این حاصل نخواهد شد مگر با اطاعت ایشان که در آیه 31 سوره آل عمران به آن اشاره گردیده است.
نکته زیبای دیگر اینکه خداوند ، خود فلسفه و حکمت قرار دادن مودّت اهل بیت علیهم السلام به عنوان اجر رسالت پیامبر خویش را به روشنی در دو جا بیان فرموده است:
1- در یک جا بیان می دارد که فایده اصلی این مودت و محبّت نسبت به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه وآله به خود شما می رسد و پیامبر خدا به اجر و پاداش نیازی ندارد. سبأ-47: قل ما سئلتکم من اجر فهو لکم ان أجری الّا علی الله.
2-در جای دیگری تلویحاً اجر رسالت یا مودت نسبت به اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه وآله ، راهی برای وصول به حضرت حقّ تبیین گردیده است.- فرقان-57: قل ما أسئلکم علیه من أجر الّا من شاء أن یتّخذ الی ربّه سبیلاً
محدث نوری در کتاب دارالسلام از سید نعمة الله جزائری نقل کرده است که گفت:یکی از مجتهدین را در خواب دیدم که با قیافه ای آراسته و شکل خوبی، از زیارت قبر امام علی علیه السلام بیرون آمد. از او سوال کردم: کدام عمل تو را به این مرتبه و مقام رسانده است؟ به من بگو تا من هم به آن مداومت کنم.فرمود: ای شیخ آن اعمالی را که از ما مشاهده میکردی در اینجا بازارش رونقی ندارد و مشتری برایش نیست و چیزی که واقعا به ما سود بخشید و ما را به این مقامی که مشاهده میکنی رسانید، محبت و دوستی صاحب این قبر یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام است.