۱۳۹۵/۰۱/۲۳
–
۸۸۹ بازدید
فرق مدرنیته وتمدن و ارتباط آنها با هم چیست؟
با سلام و احترام خدمت شما، در پاسخ به این سؤال به صورت مختصر مطالبی بیان می گردد:الف: مدرنیته (modernity) در زبان فارسی معادل واژه «تجدد» به کار می رود. و در اصطلاح به «شیوه زندگی جدید و امروزی» می گویند. به طور خلاصه مدرنیته یعنی: «مجموعه اوصاف و خصایص تمدن جدیدی که در طی چند قرن اخیر در اروپا و آمریکای شمالی به وجود آمده است». براین اساس مدرنیته، به عقیده مارکس فرآیندی است که در آن عقلانیت ابزاری برتمام شئون جامعه سیطره می اندازد و به تبع آن سنت ها از جامعه زدوده می شود. و گئورک زیمل -فیلسوف و جامعه شناس آلمانی- مدرنیته را در شکل عینیت یافته و مجسم شده فرهنگ مدرن را می داند. در یک جمع بندی مهم ترین اصول و مؤلفه های اصل مدرنیته و مدرنیسم عبارتند از:1- علم گرایی یا علم زدگی (سیانتیسم)، 2- عقل گرایی یا استدلال گرایی (راسیونالیسم)، 3- پیشرفت باوری، 4- مادی گرایی، 5- انسان گرایی (اومانیسم)، 6- فردگرایی، 7- برابری گرایی یا برابری طلبی، 8- لیبرالیسم، 9- سنت ستیزی، 10- احساس گرایی، 11- سکولاریسم و جدایی دین از سیاست. (ر.ک: فرهنگ واژه ها، عبدالرسول بیات، قم: مؤسسه اندیشه و فرهنگ دینی، ص 529)عوامل و زمینه های تاریخی، اجتماعی، فکری و فلسفی مدرنیته را در چهار رویداد و مقطع مهم می توان بر شمرد که عبارتند از:
1-جنبش و عصر نوزایی در رنسانس، 2- جنبش اصلاح دینی در فرماسیون، 3- جنبش و عصر روشنگری، 4- انقلاب صنعتی
مدرنیته در عین حالی که بسیاری از وجوه مثبت آن نظیر؛ استدلال گرایی و دفاع از عقلانیت، آزاد اندیشی و دفاع از حقوق و حق مشارکت انسان ها، پیدایش نظام ها و ساز و کارهای مدنی و سیاسی جدید و از بین بردن ارزش های موروثی و استبدادی، پیشرفت های علمی، صنعتی و تکنولوژی و بالا رفتن سطح زندگی و رفاهی مادی و … قابل انکار نمی باشد، اما با چالش های متعددی روبرو بوده است و مورد انتقاد مکاتب فکری متعددی قرار گرفته، در ادامه به صورت مختصر برخی از پیامدهای مدرنیته که مورد انتقاد جدی است اشاره می شود، نسبیت گرایی و بحران های معرفتی، پوچ انگاری، بحران های روانی و خلاء های تقسیم عاطفی، فروپاشی نهاد خانواده، گسست های اجتماعی،بحران های اقتصادی، تعمیق نابرابری و تقسیم انسان ها به فرادست و فرودست، بحران های جدی و نگران کنده زیست محیطی، بحران های سیاسی، تجاوز و استثمار، پروراندن نظام های توتالیتر، جنگ های جهانی، فجایع و کشتارهای عمومی، افزون بر این، اصول و مؤلفه های اساسی مدرنیته مورد انتقاد مکاتب دینی و غیر دینی بوده و از جهت نظری و عملی با اشکالات متعددی مواجه است.
ب: تمدن در فرهنگ واژگانی به معنای شهرنشینی ( لغت نامه دهخدا ، ج 4 ص 6109) آمده است. شهرنشینی به معنای اجتماع انسانی در یک منطقه با خانه ها و خیابان ها و کوی و برزن های پیوسته نیست، هر چند که بخشی از معنا را می رساند، بلکه شهر نشین و مدنیت به معنای وجود قوانین مکتوب و سنت های نوشته شده و مدیریت شهری است. از این روست که پیامبر هنگامی که یثرب را با قوانین نوشته شده قرآن و مدیریت ثابت و منسجم و منضبط به شهری مدنی و دولت شهری اسلامی تبدیل کرد، نامش به مدینه النبی تغییر یافت تا دلالت بر تمدن و مدنیت به معنا و مفهوم گفته شده داشته باشد.
بنابراین تمدن و مدنیت در اصطلاح، نوع خاصی از توسعه مادی و معنوی است که در جامعه ویژه رخ می نماید. تمدن مجموعه ای پیچیده از پدیده های اجتماعی قابل انتقال، شامل جهات دینی و مذهبی ، اخلاقی ، زیباشناختی ، فنی یا علمی مشترک در همه اجزای یک جامعه وسیع و یا چندین جامعه مرتبط با یک دیگر است.( فرهنگ علوم اجتماعی، ص 47) برخی تمدن را جنبه مادی فرهنگ بر شمرده اند و گفته اند که تمدن وجه تجسم و بیرون فرهنگ است. فرهنگ نیز در این معنا عبارت از هر چیزی است که انسان آن را اندیشیده و یا آفریده است که دربردارنده هنرهای معماری ، سنت ها و آیین، رسوم و آداب ، قوانین نوشته و نانوشته انسانی، فن آوری و مانند آن است.به نظر می رسد که تمدن، در سایه دولت ها و قدرت های فرهنگی شکل می گیرد و تمدن بدون دولت به معنای تمدن بدون فرهنگ خواهد بود که معنا و مفهوم درست و مقبولی نخواهد داشت. تمدن هر چند که جنبه مادی و تجسمی فرهنگ است اما این تجسم یابی بیش از آن که به هنرهای معماری و فن آوری ارتباط یابد با جنبه دولت قانونی و جامعه مدنی و قدرت مشروع معنا و مفهوم می یابد.
تمدن ها در آیات قرآنی مجموعه ای از اجتماعات انسانی است که در یک فرآیند به رشد و بالندگی و شکوفایی رسیده و توانسته است جامعه ای قدرت مند و ثروتمندی را بر پایه سنت ها و قوانین ایجاد کنند. این تمدن ها در آغاز به راه راست حرکت می کردند و از قوانین و عدالت سودی می جستند از این رو به بالندگی دست یافتند ولی در ادامه راه منحرف شده و به کژراهه رفته و در نهایت به جهت ظلم و بی عدالتی در حق خود و دیگران نابود شده و بر پایه قوانین و سنت های الهی نیست شده اند. مهم ترین تمدن هایی که قرآن به آن ها اشاره دارد می توان از تمدن فرعونیان ، ثمود، عاد، سبائیان(تبع)، بنی اسرائیل ، ذوالقرنین و مانند آن یاد کرد. اشاره قرآن به این تمدن ها از برای عبرت گیری است؛ قرآن در آیات خود به تحلیل علل و عوامل شکوفایی و نیستی این تمدن ها اشاره می کند تا دیگر جوامع بشری از آن پند گرفته و از علل و عوامل آسیب زای آن پرهیز کرده و یا جلوگیری به عمل آورند.
ج: با توجه به مطالب ارائه شده فرق مدرنیته با تمدن روشن می شود و آن اینکه تمدن اعم از مدرنیته است. تمدن های مختلفی وجود داشته و دارد که یکی از مصادیق آن تمدن مدرن می باشد. مدرنیته از دوران رنسانس(حدود قرن 17) به بعد را شامل می شود و دارای ویپگی های خاصی است که مطرح شد، این در حالی است که در طول تاریخ تمدن های مختلف و متعددی وجود داشته و دارد و دوره های مختلفی را نیز شامل می شود مثل تمدن اسلامی که از صدر اسلامی تا کنون را شامل می شود، یا تمدن مدرن غربی که شامل دوران بعد از رنسانس می باشد، یا تمدن دوران باستان که هم در ایران بوده، هم در روم بوده و هم مصر و … بوده است.
جهت آشنایی و مطالعه در مورد مدرنیته و نقد آن و تمدن ر.ک:
– ایدئولوژی های مدرن سیاسی، اندرو وینست ، ترجمه مرتضی ثاقب فر، نشر ققنوس
– مدرنیته و مدرنسیم، ترجمه حسینعلی نوذری، انتشارات نقش جهان
– غرب شناسی، سید احمد راهنمایی، انتشارات مؤسسه امام خمینی
– گذار از مدرنیته، شاهرخ حقیقی
– مدرنیته و اندیشه انتقادی، بابک احمدی، تهران، نشر مرکز
– مهندسی تمدن اسلامی ، موانع و الزامات ، عبد العلی رضایی ، قم: فجر ولایت
– رویارویی تمدن اسلامی و مدرنیته، سید محمد عارف حسینی , قم : مرکز جهانی علوم اسلامی
– اسلام و تمدن جدید ، مصطفی زمانی ، انتشارات کتابخانه ای صدر.
1-جنبش و عصر نوزایی در رنسانس، 2- جنبش اصلاح دینی در فرماسیون، 3- جنبش و عصر روشنگری، 4- انقلاب صنعتی
مدرنیته در عین حالی که بسیاری از وجوه مثبت آن نظیر؛ استدلال گرایی و دفاع از عقلانیت، آزاد اندیشی و دفاع از حقوق و حق مشارکت انسان ها، پیدایش نظام ها و ساز و کارهای مدنی و سیاسی جدید و از بین بردن ارزش های موروثی و استبدادی، پیشرفت های علمی، صنعتی و تکنولوژی و بالا رفتن سطح زندگی و رفاهی مادی و … قابل انکار نمی باشد، اما با چالش های متعددی روبرو بوده است و مورد انتقاد مکاتب فکری متعددی قرار گرفته، در ادامه به صورت مختصر برخی از پیامدهای مدرنیته که مورد انتقاد جدی است اشاره می شود، نسبیت گرایی و بحران های معرفتی، پوچ انگاری، بحران های روانی و خلاء های تقسیم عاطفی، فروپاشی نهاد خانواده، گسست های اجتماعی،بحران های اقتصادی، تعمیق نابرابری و تقسیم انسان ها به فرادست و فرودست، بحران های جدی و نگران کنده زیست محیطی، بحران های سیاسی، تجاوز و استثمار، پروراندن نظام های توتالیتر، جنگ های جهانی، فجایع و کشتارهای عمومی، افزون بر این، اصول و مؤلفه های اساسی مدرنیته مورد انتقاد مکاتب دینی و غیر دینی بوده و از جهت نظری و عملی با اشکالات متعددی مواجه است.
ب: تمدن در فرهنگ واژگانی به معنای شهرنشینی ( لغت نامه دهخدا ، ج 4 ص 6109) آمده است. شهرنشینی به معنای اجتماع انسانی در یک منطقه با خانه ها و خیابان ها و کوی و برزن های پیوسته نیست، هر چند که بخشی از معنا را می رساند، بلکه شهر نشین و مدنیت به معنای وجود قوانین مکتوب و سنت های نوشته شده و مدیریت شهری است. از این روست که پیامبر هنگامی که یثرب را با قوانین نوشته شده قرآن و مدیریت ثابت و منسجم و منضبط به شهری مدنی و دولت شهری اسلامی تبدیل کرد، نامش به مدینه النبی تغییر یافت تا دلالت بر تمدن و مدنیت به معنا و مفهوم گفته شده داشته باشد.
بنابراین تمدن و مدنیت در اصطلاح، نوع خاصی از توسعه مادی و معنوی است که در جامعه ویژه رخ می نماید. تمدن مجموعه ای پیچیده از پدیده های اجتماعی قابل انتقال، شامل جهات دینی و مذهبی ، اخلاقی ، زیباشناختی ، فنی یا علمی مشترک در همه اجزای یک جامعه وسیع و یا چندین جامعه مرتبط با یک دیگر است.( فرهنگ علوم اجتماعی، ص 47) برخی تمدن را جنبه مادی فرهنگ بر شمرده اند و گفته اند که تمدن وجه تجسم و بیرون فرهنگ است. فرهنگ نیز در این معنا عبارت از هر چیزی است که انسان آن را اندیشیده و یا آفریده است که دربردارنده هنرهای معماری ، سنت ها و آیین، رسوم و آداب ، قوانین نوشته و نانوشته انسانی، فن آوری و مانند آن است.به نظر می رسد که تمدن، در سایه دولت ها و قدرت های فرهنگی شکل می گیرد و تمدن بدون دولت به معنای تمدن بدون فرهنگ خواهد بود که معنا و مفهوم درست و مقبولی نخواهد داشت. تمدن هر چند که جنبه مادی و تجسمی فرهنگ است اما این تجسم یابی بیش از آن که به هنرهای معماری و فن آوری ارتباط یابد با جنبه دولت قانونی و جامعه مدنی و قدرت مشروع معنا و مفهوم می یابد.
تمدن ها در آیات قرآنی مجموعه ای از اجتماعات انسانی است که در یک فرآیند به رشد و بالندگی و شکوفایی رسیده و توانسته است جامعه ای قدرت مند و ثروتمندی را بر پایه سنت ها و قوانین ایجاد کنند. این تمدن ها در آغاز به راه راست حرکت می کردند و از قوانین و عدالت سودی می جستند از این رو به بالندگی دست یافتند ولی در ادامه راه منحرف شده و به کژراهه رفته و در نهایت به جهت ظلم و بی عدالتی در حق خود و دیگران نابود شده و بر پایه قوانین و سنت های الهی نیست شده اند. مهم ترین تمدن هایی که قرآن به آن ها اشاره دارد می توان از تمدن فرعونیان ، ثمود، عاد، سبائیان(تبع)، بنی اسرائیل ، ذوالقرنین و مانند آن یاد کرد. اشاره قرآن به این تمدن ها از برای عبرت گیری است؛ قرآن در آیات خود به تحلیل علل و عوامل شکوفایی و نیستی این تمدن ها اشاره می کند تا دیگر جوامع بشری از آن پند گرفته و از علل و عوامل آسیب زای آن پرهیز کرده و یا جلوگیری به عمل آورند.
ج: با توجه به مطالب ارائه شده فرق مدرنیته با تمدن روشن می شود و آن اینکه تمدن اعم از مدرنیته است. تمدن های مختلفی وجود داشته و دارد که یکی از مصادیق آن تمدن مدرن می باشد. مدرنیته از دوران رنسانس(حدود قرن 17) به بعد را شامل می شود و دارای ویپگی های خاصی است که مطرح شد، این در حالی است که در طول تاریخ تمدن های مختلف و متعددی وجود داشته و دارد و دوره های مختلفی را نیز شامل می شود مثل تمدن اسلامی که از صدر اسلامی تا کنون را شامل می شود، یا تمدن مدرن غربی که شامل دوران بعد از رنسانس می باشد، یا تمدن دوران باستان که هم در ایران بوده، هم در روم بوده و هم مصر و … بوده است.
جهت آشنایی و مطالعه در مورد مدرنیته و نقد آن و تمدن ر.ک:
– ایدئولوژی های مدرن سیاسی، اندرو وینست ، ترجمه مرتضی ثاقب فر، نشر ققنوس
– مدرنیته و مدرنسیم، ترجمه حسینعلی نوذری، انتشارات نقش جهان
– غرب شناسی، سید احمد راهنمایی، انتشارات مؤسسه امام خمینی
– گذار از مدرنیته، شاهرخ حقیقی
– مدرنیته و اندیشه انتقادی، بابک احمدی، تهران، نشر مرکز
– مهندسی تمدن اسلامی ، موانع و الزامات ، عبد العلی رضایی ، قم: فجر ولایت
– رویارویی تمدن اسلامی و مدرنیته، سید محمد عارف حسینی , قم : مرکز جهانی علوم اسلامی
– اسلام و تمدن جدید ، مصطفی زمانی ، انتشارات کتابخانه ای صدر.