«مر اقبه در اسلام»مراقبه از ماده رَقَبَه به معنى گردن، گرفته شده و از آنجا که انسان به هنگام نظارت و مواظبت از چیزى گردن مى کشد، و اوضاع را زیر نظر مى گیرد، این واژه بر معنى نظارت و مواظبت و تحقیق و زیر نظر گرفتن چیزى، اطلاق شده است. این واژه در تعبیرات علماى اخلاق در مورد مراقبت از خویشتن به کار مى رود، و مرحله اى است بعد از مشارطه، یعنى انسان بعد از عهد و پیمان با خویش براى طاعت فرمان الهى و پرهیز از گناه باید مراقب پاکى خویش باشد، چرا که اگر غفلت کند، ممکن است تمام شرط و پیمانها به هم بریزد. این مراقبه، مستلزم آن است که بدانیم خدای متعال بر ضمیر ما آگاه است و مراقب اعمال بندگان می باشد. هدف از مراقبه نیز دیدن مراقبت کننده (خدای متعال) در همه حال و رسیدن به او می باشد.توجّه به این حقیقت که خداوند در همه جا و در هر حال و در هر زمان، ناظر و شاهد و مراقب اعمال ما است، روح مراقبت را در ما زنده مى کند، تا پیوسته مراقب اعمال خویش باشیم. و رمز موفقیت در مراقبت نیز توجه جدی به همین نکته می باشد. خداوند در سوره علق آیه 14 می فرماید: «اَلمْ یَعْلَمْ بِاَنَّ اللّهَ یَرى; آیا انسان نمى داند که خدا او و اعمالش را مى بیند» که هم اشاره به مراقبت پروردگار نسبت به اعمال انسان است، و هم این که انسان باید مراقب خویش باشد.
در واقع مراقبه در اخلاق و عرفان اسلامی برای پاکسازی جوارح و جوانح از آلودگی است تا انسان شایستگی حضور در محضر خدای متعال را پیدا نماید و در یک جمله مراقبه یعنی پاکسازی خود از هر گونه رذائل تا جای ممکن، برای رسیدن به خدا.
«مراتب مراقبه»
مراقبه در ابتداى امر یعنی؛ سالک از آنچه که به درد دین و دنیاى او نمى خورد اجتناب کند و از امور بیهوده و غیر ضروری دورى گزیند و سعى کند تا خلاف رضاى خدا در گفتار و کردار از او صادر نگردد. ولى کم کم این مراقبه شدّت یافته و درجه به درجه بالا مى رود.
گاهى مراقبه عبارت است از توجّه به سکوت خود و گاهى به نفس خود و گاهى به بالاتر از آن مثل حقیقت اسماء و صفات کلّیّه الهیّه. هر چه سالک رو به کمال می‌رود و طىّ منازل و مراحل می‌کند، مراقبه او دقیق تر و عمیق تر خواهد شد و در این حالات بسیارى از مباحات در منازل اوّلیّه بر او ممنوع مى گردد. مثلا مقربان الهی هیچ التفاتى به غیر نکنند و فقط یک همّت و اندیشه دارند.
از منظر اخلاق عملی، درجات مراقبه دارای چهار مرتبه است .
1. پرهیز از محرّمات و انجام همه واجبات بدون کمترین سهل‌انگاری.
2. انجام همه‌ کارها براى رضاى خدا و دوری از امورى که لهو و لعب نامیده مى شود.
3. پیوسته ناظر خود دیدن پروردگار جهان، که در اثر آن سالک کم کم اذعان و اعتراف مى نماید که خداى متعال در همه جا حاضر و ناظر همه مخلوقات است.
4. حاضر و ناظر دیدن خداو مشاهده­ی جمال الهى به طور اجمال.
– مراقبه ایام و ساعات:
بزرگان اخلاق و تربیت، از مبانی اسلامی و دعاهای معصومین(ع) چنین برداشت نموده‌اند که انسان اخلاق‌جو باید علاوه بر نفس، در لحظاتی که بر او می‌گذرد نیز مراقبت کند. به این معنی که عبادت و توجه خاص آن زمان را به جای آورد و در این زمینه کتبی ویژه مثل «المراقبات» نوشته آیت‌الله ملکی تبریزی(ره) و کتاب «الاقبال بالأعمال الحسنة» وجود دارد. بخشی از این مراقبات عبارتند از:
ایام موالید، مثل روز تولد پیامبر اکرم(ص) و سایر معصومین(ع)،
روز بعثت پیامبر(ص)، روز عید غدیر خم، روز دحو الارض، روز مباهله،اول ماه،آخر ماه و پنجشنبه آخر ماه،‌روز جمعه و ساعت آخر آن،مراقبت از وقت نمازها.
– روش انجام مراقبه:
مراقبت را باید در دو بُعد انجام داد:
مراقبه قبل از شروع در عمل : عبارت از آن است که پیش از عمل بنگرد آنچه را تصمیم به انجامش گرفته است، به خاطر خداوند است یا براى هوای نفس و پیروى از شیطان و باید در اینجا تأمل کند تا به مدد انوار حق مطلب بر او روشن گردد. اگر عمل براى خداست آن را انجام دهد و اگر براى غیر اوست از آن دست باز دارد.
همانطور که امام صادق (ع) می‌فرماید:« از شدیدترین کارها بر مردم یاد خدا در نزد حلال و حرام اوست که اگر طاعتی پیش آمد به آن عمل کند و اگر در معرض گناهی افتاد از آن بپرهیزد. حرّ عاملى،تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، ج 15،».
مراقبه به هنگام عمل : عبارت از بررسى چگونگى عمل است تا حقى را که خداوند در آن داراست ادا شود و باید نیّت خود را براى اتمام آن نیکو کند و صورت عمل را کامل گرداند و آن را به کامل‌ترین وجهى که براى او ممکن است انجام دهد؛ زیرا در هر صورت بنده یا در حال طاعت و یا در معصیت و یا در کارى مباح است.
اهم موانع مراقبه گناه غفلت است که باتوجه به این امورات و به کار گرفتن انها انشاالله به حول وقوه الهی به این مهم دست خواهید یافت .
من الله توفیق