مرگ ملک عبدالله؛ عبور از پیچ جانشینی و ورود به چاله‌های جدید

خبرگزاری تسنیم: برکناری زودهنگام منصوبان ملک عبد الله از سوی سلمان بن عبد العزیز می تواند واکنش آنها را در پی داشته باشد دوم اینکه بازگشت مجدد قدرت به جناح سدیری ها می تواند به روند اصلاحات بطئی و لاک پشتی که ملک عبد الله آغاز کرده بود ، پایان دهد.

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، بلافاصله بعد از مرگ عبد الله بن عبد العزیز پادشاه فقید عربستان سعودی سلمان بن عبد العزیز به مقام پادشاهی و مقرن بن عبد العزیز به مقام ولیعهدی رسیدند . البته ملک عبد الله با مشورت شورای بیعت( که از ابتکارات شخص ملک عبد الله بود )برای پیشگیری از بروز بحران جانشینی ،در اقدامی سنت شکنانه ولی ولیعهد را نیز تعیین کرد و اگر در ابتدا احتمال داده می شد که این سنت شکنی بعد از مرگ وی با اعتراض روبرو شود و برای مثال سلمان بن عبد العزیز فرد دیگری را برای ولیعهد خود انتخاب کند اما پادشاه جدید نیز به تاسی از میراث ملک عبد الله محمد بن نایف وزیر کشور را با حفظ سمت برای ولی ولیعهد خود (مقرن بن عبد العزیز)منصوب کرد که این انتصاب با توجه به اینکه محمد بن نایف برخلاف ولیعهد های پیشین نه از پسران عبد العزیز بلکه نوه وی محسوب می شود لذا نقطه عطف در تاریخ نظام سیاسی سنتی عربستان و روند انتقال قدرت در این کشور نیز محسوب می شود.

این موضوع از این جهت حائز اهمیت و قابل توجه است که پیش از این از انتقال قدرت به نسل دوم شاهزاده های سعودی (با توجه به مرگ و یا کهولت سن نامزدهای نسل اول که همگی از فرزندان ذکور عبد العزیز بودند ) و کثرت نامزدهای نسل دوم به عنوان نقطه بحرانی یاد می‌شد . از این دید امکان دارد این ذهنیت ایجاد شود که مخاطرات موجود در سر راه روند انتقال قدرت در عربستان برطرف شده است.

حال چند سوال در اینجا مطرح می شود : نخست اینکه چه عواملی موجب شد عربستان حداقل در این مقطع تاریخی به آرامی از پیچ جانشینی عبور کند ؟ دوم اینکه با انتصاب های جدید چه چشم اندازی می توان برای آینده سیاست های داخلی و خارجی عربستان پیش بینی و تصور کرد ؟

عوامل موثر بر عبور عربستان از پیچ جانشینی در این مقطع زمانی

چند عامل را می توان در این زمینه دخیل دانست :

نخست اقدامات و تدابیر پیشدستانه ای بود که ملک عبد الله پادشاه فقید عربستان با تاسیس شورای بیعت بنا گذاشت و این نهاد گرچه نوپا است اما به نظر می رسد دستکم در حل مقطعی بحران جانشینی تاکنون موفق عمل کرده است . چنانکه قبل از مرگ ملک عبد الله دوتن از ولیعهدهای وی سلطان بن عبد العزیز و نایف بن عبد العزیز پیش از رسیدن به مقام پادشاهی از دنیا رفتند که هر یک از اینها درصورت مدیریت نشدن می توانست به یک مشکل جدی تبدیل شود . از این دید هر چند سلمان بن عبد العزیز پادشاه جدید عربستان تنها به فاصله چند ساعت از اعلام رسمی خبر مرگ ملک عبد الله منصوبان وی از جمله التویجری را از ریاست دربار برکنار کرد و محمد بن سلمان فرزند خود را به کرسی ریاست دربار نشاند اما ملک عبد الله با برخی از تدابیر پیشگیرانه خود از جمله تاسیس شورای بیعت و یا ایجاد سنت تعیین ولی برای ولیعهد، عربستان را از ورود حتمی به یک بحران عظیم جانشینی حداقل در این مقطع نجات داد .

اما عامل موثر دوم در عبور عربستان از پیچ جانشینی خطری است که شاهزادگان سعودی همزمان در داخل و منطقه احساس می کنند و عمق و گستره این خطرات به حدی است که شاهزادگان سعودی را مجبور می کند خود را سرنشینان یک کشتی احساس کنند و از جنگ قدرت با یکدیگر بپرهیزند .یکی از این خطرات که امتداد آن را می توان در داخل و خارج عربستان پیدا کرد ،ظهور داعش در منطقه و اعلام خلافت اسلامی در مناطق تحت تصرف عراق و سوریه است که طبق بررسی های صورت گرفته هواداران زیادی در داخل عربستان دارد.

ارزیابی مقامات سعودی از این خطر به حدی جدی است که از مدتها پیش به ساخت دیوار بزرگ با بکارگیری آخرین فناوری های امنیتی در این زمینه اقدام کرده اند اما طبق بررسی ها مشخص شده است که عاملان انفجار اخیر در این دیوار از داخل عربستان بوده است . از این دید به نظر می رسد شاهزادهای سعودی خطر را در یک قدمی کاخ های خود می بینند بخصو ص آنکه علاوه بر زمینه های فکری ،زمینه ها و بسترهای اجتماعی و اقتصادی نیز با توجه به وجود شکاف های عظیم اجتماعی و اقتصادی موجود برای رشد داعش فراهم است چنانکه طبق آمارهای موجود دو سوم از جمعیت 27 میلیونی عربستان زیر 30 ساله هستند که 50 درصد آنها نیز بیکار هستند .

از طرف دیگر اگر عربستان در سال های گذشته با استفاده از در آمدهای نفتی کوشیده بود سکوت معترضان احتمالی را در ازای پرداخت پول بخرد اما اکنون با مرگ ملک عبد الله و کاهش بهای نفت امکان ادامه این سیاست و بهره گیری از آن در هاله ای از ابهام قرار دارد .

از دیگر خطرات محیطی که به نظر می رسد شاهزادگان سعودی را به سازش مصلحتی با یکدیگر برای عبور بی سرو صدا از بحران جانشینی وادار کرده است تضعیف موقعیت منطقه ای عربستان و بخصوص شکست طرح و برنامه های این کشور در یمن است که سال ها آن را حیاط خلوت خود می دانست . آنچه دل نگرانی شاهزادگان سعودی را از تحولات منطقه و بخصوص یمن افزایش می دهد ، روابط اجتماعی گسترده‌ای است که هزاران یمنی از سال ها پیش به صورت اشتغال در بخش خدمات عربستان دارند اما در وضعیت کنونی می توانند به عنوان پلی برای انتقال تحولات یمن به داخل عربستان تبدیل شوند و برای مقابله با این مسئله عربستان احداث دیوار در مرز یمن را نیز در دستور کار قرار داده است.

نتــــــــــــــیجــــــــــه گــــــــــــیری

در مجموع به نظر می‌رسد مجموع عواملی از قبیل اتخاذ و اجرای برخی تدابیر پیشدستانه از سوی ملک عبد الله پادشاه فقید عربستان در زمینه پایه گذاری شورای بیعت و انتخاب ولی برای ولیعهد و همچنین تهدید ها و نگرانی های که شاهزادگان سعودی از محیط پیرامونی خود چه از جانب داعش و چه از سوی شکست طرح های عربستان در مهار انقلاب یمن دارند همگی موجب شده اند که شاهزادگان این کشور به سازش مصلحتی دست یابند و بدین ترتیب کابوس جنگ قدرت را برای چند سال و شاید چند دهه از سر این کشور برهانند . اما همچنانکه گفته شد این به مفهوم پایان چالش ها در این کشور نیست چرا که برکناری زودهنگام منصوبان ملک عبد الله از سوی سلمان بن عبد العزیز می تواند واکنش آنها را در پی داشته باشد دوم اینکه بازگشت مجدد قدرت به جناح سدیری ها می تواند به روند اصلاحات بطئی و لاک پشتی که ملک عبد الله آغاز کرده بود ، پایان دهد و نظام بسته حاکم بر این کشور را بیش از پیش محافظه کار تر کند . اتخاذ این رویکرد هر چند می تواند برای علماء و روحانیون وهابی و خاندان آل شیخ خوشحال کننده باشد اما قطعا برای کسانی که در داخل و خارج به اصلاحات در این کشور چشم دوخته بودند بیش از پیش ناامید می سازد.