نکته زیبا و دقیقى که ذهن و اندیشه شما را به سوى چنین مقوله و پرسش هایى درباره آن معطوف داشته، پرداختن به نکته اى است که از گذشته موضوع گفت وگوى عالمان و اندیشمندان بوده است. ورود به این مقوله، مستلزم تمهیداتى است که در ذیل بدان اشاره مى شود:

یک. چیستى مصحف

کلمه «مُصْحَف»، اکنون بیشتر به معناى «قرآن» به کار مى رود؛ اما در لغت به معناى مجموعه برگه هایى است که میان دو جلد، جمع آورى شده است و امروزه «کتاب» خوانده مى شود. «1» بنابراین، منظور از «مصحف فاطمه» کتاب آن حضرت است که در بعضى از روایات اهل سنت نیز به آن اشاره شده است. راویانى چون «ابى بن کعب» وجود کتابى نزد حضرت فاطمه علیها السلام را تأیید کرده اند. «2»

بدین ترتیب سخن کسانى مانند ایجى در مواقف و جرجانى در شرح مواقف و ابو زهره در کتاب امام صادق علیه السلام- که مدعى شده اند، شیعه به قرآنى منسوب به فاطمه علیها السلام که غیر از قرآن رایج میان مسلمانان است، اعتقاد دارد- نادرست است و در عدم رجوع به روایات شیعه و نیز عدم دقّت در معناى مصحف ریشه دارد. «1»

درباره ماهیت این مصحف در منابع شیعى، روایات فراوان وجود دارد. در این احادیث، محتوا، حجم، زمان و کیفیت نگارش مصحف بیان شده است. البته در نگاه ابتدایى، اختلافاتى میان این روایات دیده مى شود؛ ولى با اندکى دقت، قابل توجیه است. «2» بعضى از روایات، مطالب آن را غیر از مطالب قرآن دانسته اند. «3» بر اساس شمارى از احادیث در این کتاب، مطالبى چون وصیت حضرت زهرا علیها السلام «4»، مصیبت هاى فرزندان آن حضرت در طول زمان «5»، پیشگویى حوادث آینده «6» و تمام پادشاهانى که بر زمین حکم خواهند راند «7»، نوشته شده است.

دسته اى از روایات نیز از اشتمال این مصحف، بر تمام احکام حلال و حرام سخن به میان آورده اند «8». بر اساس بعضى از احادیث، امام صادق علیه السلام حوادث تاریخى اى چون ظهور زندیقان را پیشگویى و گفتارش را به مصحف فاطمه، مستند کرده است. «9»

این روایات با هم ناسازگار نیست؛ زیرا ممکن است همه مطالب یاد شده در آن مصحف، وجود داشته و هر روایت بخشى از محتواى آن را بیان کرده باشد.

دو. زمان و کیفیت نگارش

مهم ترین مطلب درباره این مصحف، زمان و کیفیت نگارش آن و مسئله ارتباط حضرت زهرا علیها السلام با جبرئیل و دیگر فرشتگان الهى است. در چند روایت، آمده است:

پیامبراکرم صلى الله علیه و آله مطالب را املا مى کرد و امام على علیه السلام مى نوشت. «1»

درباره سبب انتساب مصحف به فاطمه علیها السلام، مى توان گفت: آن کتاب نزد آن حضرت نگه دارى مى شد یا او واسطه رسیدن بعضى از مطالب، به دست امام على علیه السلام بوده است.

در بعضى از روایات، مصحف ره آورد املا و وحى مستقیم خداوند بر حضرت زهرا علیها السلام دانسته شده است «2». بر اساس روایات دیگر، بعد از وفات پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله، خداوند فرشته اى را نزد آن حضرت مى فرستاد تا در غم پدر، دلدارى اش دهد و وى را از مکان و جایگاه رسول خدا در بهشت آگاه سازد و با او درباره مطالب مختلف به گفت وگو بنشیند. حضرت فاطمه علیها السلام سخنان آن فرشته را به امام على علیه السلام منتقل مى کرد و آن حضرت آنها را به نگارش در مى آورد. «3» روایتى این فرشته را جبرئیل علیه السلام معرفى کرده است. «4»

میان این احادیث نیز ناسازگارى وجود ندارد؛ زیرا مى توان گفت خداوند به وسیله فرشته اى از فرشتگان خود (جبرئیل)، با آن حضرت سخن گفته است و فاطمه زهرا علیها السلام بخشى از این کتاب را به مطالب دریافتى از پدر بزرگوار خود و بخشى دیگر را به مطالب جبرئیل اختصاص داده است.

سه. امکان نزول جبرئیل

اشکال دیگر روایات دسته اخیر، قطع وحى پس از رسول اکرم است. به عبارت دیگر، ما مسلمانان معتقدیم آن حضرت، خاتم پیامبران است و بعد از وفات ایشان ارتباط میان زمین و آسمان قطع و وحى منقطع گشته است. حال چگونه فرشته بر حضرت زهرا علیها السلام نازل شده، و با آن بزرگوار گفت و گو کرده است؟

در پاسخ بدین اشکال گفتنى است: طبق آیات قرآن، نزول فرشته الهى و ارتباط خداوند با غیر پیامبران، از طریق فرشتگان و وحى امکان پذیر است؛ چنان که آیات بسیارى از ارتباط فرشته با حضرت مریم سخن مى گوید «1» و خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسى را وحى مى خواند. «2» وقتى امکان این ارتباط با زنانى چون مادر موسى و حضرت مریم پذیرفته شد، امکان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهرا علیها السلام- که از سوى پیامبر اکرم سرور همه زنان در همه زمان ها معرفى شده است- به طریق اولى پذیرفتنى است. منظور از انقطاع وحى و قطع ارتباط زمین و آسمان بعد از پیامبراکرم صلى الله علیه و آله، قطع ارتباط میان خداوند و فردى به عنوان پیامبر و مأمور ابلاغ است؛ نه عدم امکان ارتباط زمینیان با خداوند و فرشتگان. بر اساس روایات شیعه، نوعى ارتباط میان امامان معصوم و خداوند وجود دارد. «3» در روایات اهل سنت نیز بعضى از افراد «مُحَدَّث» معرفى شده اند؛ یعنى، کسانى که با فرشتگان الهى نوعى ارتباط دارند و از آنها حدیث دریافت مى کنند. «4»

چهار. مصحف نزد چه کسى است؟

براساس روایات شیعه، این مصحف در زمان هاى مختلف، نزد امامان معصوم بوده، از امامى به امام دیگر رسیده و جز آن بزرگان کسى بدان دسترسى نداشته است.

آنان با استفاده از این مصحف، حوادثى را پیشگویى و احکامى را بیان کرده اند. «5»

در پایان گفتنى است: کتاب هایى که اخیراً با عنوان صحیفة الزهرا منتشر شده، «6» با مصحف فاطمه تفاوت دارد؛ زیرا در این کتاب ها عمدتاً دعاهاى منسوب به آن حضرت علیها السلام به چشم مى خورد، نه آنچه در روایات درباره مصحف فاطمه علیها السلام بیان شده است.

__________________________________________________