نایب نخست امام عصر(ع) و اداره امور وکلای حضرت

عثمان بن سعید عمری نایب اول امام عصر(ع) در آغاز غیبت صغری به شغل روغن فروشی مشغول بود و در راس وکلای حضرت قرار داشت. به طوری که شیعیان در مراجعه به او مستغنی می شدند و نامه ها و وجوهات شرعی خود را به او تقدیم می کردند.

خبرگزاری شبستان: برنامه “بشارت” رادیو معارف با بهره گیری از دانشنامه امام مهدی(ع) برپایه قرآن، حدیث و تاریخ درباره موضوعات مختلف مهدویت صحبت می کند، محور برنامه بشارت شناخت بیشتر امام زمان(ع) است.

حجت الاسلام دکتر محمدرضا جباری در این قسمت با موضوع “بررسی نواب اربعه امام عصر(ع)” به ارائه مطالب می پردازد:

در این مجال با شخصیت بزرگواری روبرو هستیم که احدی از بزرگان علمای شیعه تردیدی در بزرگی ایشان ندارند. از شواهد مهم عظمت این فرد این است که این صلاحیت را پیدا می کند که در آغاز غیبت امام عصر(ع) به عنوان نایب خاص ایشان برگزیده شود و جامعه شیعه را سامان دهد و از بروز آشفتگی و حیرت در جامعه شیعه جلوگیری کند. در شرایطی که با غیبت امام عصر(ع) مواجه شده بودند.

کنیه او ابوعمر و لقب او سمان است، به شغل روغن فروشی به ظاهر معروف بوده و در ظرف های روغنی نامه ها را رد و بدل می کرد، پیش از غیبت امام عصر(ع) در خدمت امام عسکری(ع) و امام هادی(ع) بود. از سن 10 یا 11 وارد بیت امام هادی(ع)شد و جز خادمان و خواص امام شد تا جایی رسید که امام هادی(ع) شیعیانی که در فضای خفقان آمیز سامرا خدمتشان می رسیدند را به عثمان بن سعید حواله می داد.

در راس وکلای حضرت قرار داشت، به طوری که شیعیان در مراجعه به او مستغنی می شدند و نامه ها و وجوهات شرعی خود را به او تقدیم می کردند. در برخی از اخبار آمده که امام هادی(ع) گاهی شیعیان را با صراحت حواله او می دادند. عثمان بن سعید عارف و آگاه نسبت به معالم دینی بود. در زمان امام عسکری(ع) نیز مورد اعتماد حضرت بود. به طوری که گروهی از شیعیان یمن در سامرا خدمت امام عسکری(ع) رسیدند و وجوهات شرعی خود را آورده بودند که امام به عثمان بن سعید فرمود: برو و اموال آنها را بگیر.

عثمان بن سعید بعد از آغاز غیبت صغری عهده دار نیابت شد. ازجمله شواهد نیابت او نیز جریان گروهی از شیعیان قم است که بعد از شهادت امام حسن عسکری(ع) بدون اینکه خبر از شهادت داشته باشند، برای ملاقات ایشان به سامرا آمدند ولی با شهادت ایشان روبه رو شدند. از سویی ادعای دروغین جانشینی امام عسکری(ع) توسط برادش جعفر مطرح بود، آنها متحیرانه می خواستند از سامرا خارج شوند که با پیک امام عصر(ع) مواجه شدند و توسط حضرت به بغداد راهنمایی شدند، از این تاریخ به بعد حضرت در بغداد نایبی منصوب کردند که کسی نبود جز عثمان بن سعید عمری.

از این دوران فعالیت خاص عثمان بن سعید آغاز شد که دوران سختی بود، شیعیان باید با فضای جدیدی آشنا می شدند و از این به بعد باید رابطشون را با نایب امام برقرار می کردند زیرا ارتباط با امام مستقیم نبود. ارتباط با واسطه بود که می طلبید تدبیرهایی ازسوی نایب اول صورت بگیرد تا بتواند شیعیان را راهنمایی کند.

نایب اول در این دوره کوتاه از دستیارانی استفاده می کرد. یعنی در اداره امور نهاد وکلات او نایب خاص امام بود. اما زیر دست او وکلا و نمایندگان امام عصر(ع) و دستیاران و وکلایی در مناطق مختلف تحت رهبری و مدیریت عثمان بن سعید بودند.

درباره دوره حیات عثمان بن سیعد، نایب اول امام عصر(ع) این نکته گفتنی است که نه تاریخ ولادت او مشخص است و نه تاریخ وفات او، در هیچ نقلی گزارشی نیامده که در چه سالی از دنیا رفته است. مورخان هم براساس شواهدی حدس زده اند. برخی گفته اند نیابت او تا سال 265 هجری ادامه داشت ولی سندی ذکر نکرده اند، برخی گفته اند تا 267 نیابت ادامه داشت و برخی نیز سال 280 را ذکر کردند که باز هم سند قابل قبولی ذکر نشده اشت.

با عنایت به اینکه دوره نیابت فرزند نایب اول؛ محمد بن عثمان دوره طولانی بود که برخی از بزرگان شیعه حدود 50 سال را دروه نیابت ایشان گفته اند. البته 50 سال را می توان با عنایت به فعالیت هایی که محمد بن عثمان قبل از دوره غیبت داشت، توجیه کرد. اما این نشان می دهد که دوران نیابت پدرش نباید دوران طولانی باشد.

یکی از شواهدی که می توان حدس زد دوران نیابت عثمان بیش از یکی دو سال بیشتر طول نکشید. این است که احمد بن محمد دینوری نقل کرده که یکی دو سال بعد از شهادت امام حسن عسکری(ع) ازسوی شیعیان دینور مسئول پیدا کردن جانشین امام و تحویل وجوهات می شود و به بغداد می آید. در آنجا با محمد بن عثمان عمری به عنوان مدعی نیابت رو به رو می شود که می توان حدس زد یکی دو سال بعد از شهادت امام عسکری(ع) نایب اول از دنیا رفته و نایب دوم به نیابت رسیده است.

عثمان بن سعید بعد از اینکه از دنیا رفت، توسط فرزندش در بغداد مدفون شد و نامه تعزیتی ازسوی امام عصر(ع) برای فرزندش صادر شد و او را به عنوان جانشین پدر به این منصب نصب کرد که از آن به بعد دوران نیابت نایب دوم نیز آغاز شد.