نماز که نوعی عبادت و پرستش و ارتباط ویژه با آفریدگار جهان و انسان است در ادیان پیشین نیز وجود داشت، اما کیفیت آن درادیان مختلف متفاوت بوده است و صورت کاملی از چگونگی آن در هر دینی در دست نیست. آنچه مسلم است مراسمی به عنوان عبادت و پرستش در کلیه ادیان وجود داشته و دارد.
نماز در تمامی ادیان گذشته واجب بوده و در آیات و روایات زیادی به این مساله اشاره شده است؛ هر چند ممکن است از نظر شکل ظاهری، اعمال ارکان، اذکار و الفاظ؛ نماز مسلمانان فرق داشته باشد. قرآن درباره اسماعیل(ع) می فرماید:((و کان رسولا نبیا و کان یامر اهله بالصلاه و الزکاه…؛[اسماعیل ] فرستاده و نبی بود؛ او همیشه خانواده خود را به نماز و زکات فرا می خواند…)). درباره نماز موسی و برادرش هارون می فرماید:((و به موسی و برادرش وحی فرستادیم که برای ملت خود خانه هایی در مصر انتخاب کنید و خانه هایتان را مقابل یکدیگر قرار دهید و نماز را به پا دارید (و اقیموا الصلاه) و به مومنان بشارت ده)). لقمان در مواعظ و اندرزهای خود به پسرش می گوید:((پسرم!نماز را برپادار (اقم الصلاه) و امر به معروف و نهی از منکر کن)). حضرت ابراهیم(ع) زن و فرزند خود را در بیابان تنها گذاشت دست به دعا برداشت و گفت:((خداوندا!من برخی از دودمانم را در سرزمینی بی آب و گیاه در کنار خانه ای که حرم تو است جای دادم تا نماز را برپا دارند)). (ابراهیم، آیه 37 و 38) پس نماز، عبادت و نیایش در همه ادیان حتی در بین تمامی انسان وجود داشته و دارد؛ اما شکل و نوع آن فرق می کند که کامل ترین عبادات، همان نماز تشریح شده مسلمانان است. بدین صورت که متناسب با تکامل دین، نماز نیز روند تکاملی داشته است و دین مبین اسلام ؤ همچنان که در معارف و قوانین و مقررات اجتماعی کامل ترین دین است ؤ در عبادات نیز جامع ترین و کامل ترین آنها را ؤ که متناسب با انسان رشد یافته عصر خاتمیت است ؤ تشریع فرمود.
بنابراین هیچ شریعت و دینى، از نماز جدا نبوده، گرچه صورت ظاهرى آن، تفاوت داشته است. زرتشتیان، پنج نماز دارند که در هنگام طلوع آفتاب و ظهر و عصر و اوّل شب و هنگام خواب، بپا مى دارند یهودیان در ساعت سوم و ششم و نهم روز و اوّل و آخر شب و هنگام تناول غذا، دعاهایى دارند . مسیحیان، روز یک شنبه و برخى روز شنبه در کلیسا جلسه دعاى دسته جمعى تشکیل مى دهند.
اما باید توجه داشت که آنچه امروزه، پیروان حضرت موسى(علیه السلام)(یهودیان) و پیروان حضرت عیسى(علیه السلام)(مسیحیان) به عنوان نیایش در کلیسا و کنیسه به جاى مى آورند، با مناسکى که به وسیله این پیامبران الهى آورده شده بود، بسیار متفاوت است، زیرا آیین و کتاب هاى آسمانى این دو پیامبر الهى دچار تحریف و دست خوش انحرافات پیروان آنها شده است.( ر.ک: آیت الله مکارم شیرازى و دیگران، تفسیر نمونه، ج 14، ص 163 و 164.)
در واقع نماز فعلى (تحریف شده) یهودیان و مسیحیان به دعا، نزدیک تر است تا به مجموعه اى از اعمال.یهودیان ، در ساعت سوم و ششم و نهم روز و اوّل و آخر شب و هنگام تناول غذا ، دعاهایى دارند .مسیحیان ، روز یک شنبه و ، برخى ، روز شنبه ، در کلیسا ، جلسه دعاى دسته جمعى تشکیل مى دهند .
از این رو کیفیت و کمیت نماز در شریعت اسلام با شرایع پیشین متفاوت است، لکن در بیشتر آن آیین ها، سجده جزئى از این عبادت محسوب مى شود.
علاوه بر تشریع نماز در ادیان الهى، بت پرستان نیز در برابر بت هایشان، وِردهایى مى خوانده اند) راغب اصفهانى، مفردات الفاظ القرآن، ص491.)اعراب جاهلى هم در مقابل کعبه مى ایستادند و باکف زدن و صوت کشیدن اظهار عبادت مى کردند: (وَمَا کَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَیْتِ إِلاَّ مُکَآءً وَتَصْدِیَةً)[ انفال،آیه35.]و و نماز و دعاى آنان نزد آن خانه جز سوت کشیدن و کف زدن نیست.
حاصل کلام آنکه: نماز تنها در شریعت اسلام تشریع نشده است؛ بلکه این عبادت در ادیان پیشین نیز به شکل هاى مختلفى وجود داشت. قرآن مجید، آن را از وصایاى چند تن از پیامبران می داند. پیامبران یاد شده عبارت اند از: اسماعیل، لقمان، موسى، عیسى و پیامبر اسلام و امام صادق(ع)، آن را آخرین و مهم ترین سفارش هاى پیامبران دانسته است. «اَحَبُّ الْاَعْمالِ اِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ الصَّلاةُ وَ هِىَ آخِرُ وَصایا الْاَنْبِیاء»: (کافى، ج 3 ).
خداوند در قرآن می فرماید: «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِى »(طه (20 )، آیه 14.) ؛ «نماز را به یاد من به پاى دارید».
«أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ » (رعد، آیه 28 ). «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ » (عنکبوت، آیه 45 .) «یا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا… لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ » (بقره، آیه 21 .).