یکی از اصول اصلی و محکمات عقیدتی در جامعه شیعی را می توان حضور معصوم به عنوان امام و حجت در جامعه دانست. مطابق با اعتقادات شیعه که برگرفته از آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع) است، همواره باید انسانی الهی وجود داشته باشد تا آینه حق بر روی زمین و هادی و راهنمای تمام مردم باشد؛ راهنمایانی که متشکل از پیامبران و پس از آن ائمه اطهار بوده و هدف و وظیفه مشترکی دارند که همانا ابلاغ آشکار دین است. البته باید خاطرنشان کرد که این وظیفه غایت بوده و خود شامل وظایف و شاخه های گوناگونی می باشد که در ادامه، بحث به آنها پرداخته خواهد شد.

حال با توجه به این موضوع (یعنی ابلاغ آشکار) با پرسشی روبه رو می شویم که وظیفه امام دوازدهم به عنوان آخرین حجت، به دلیل غیبت و عدم حضور ظاهریشان در میان مردم چیست و ایشان چگونه به وظیفه خود عمل می کنند؟

در ابتدا با توجه به روایات و احادیث وارده، باید گفت که امام عصر(عج) نیز چه در وظیفه ذاتی و چه در وظایف برخاسته از ابلاغ مبین هیچ تفاوتی با دیگر ائمه نداشته و مانند آن بزرگواران هم در زمان غیبت و هم هنگام ظهور به آنها خواهند پرداخت.

در همین رابطه امام جوینى و علامه قندوزى حنفى که هر دو از علمای اهل تسنن می باشند، در ضمن نقل حدیث مفصلى از امام سجاد (علیه السلام) به این مطلب اشاره نموده اند، که امام چهارم شیعیان فرمود:«…از روزى که خدا آدم را آفریده تا حال هیچگاه زمین از حجتى خالى نبوده است، ولى آن حجت گاهى ظاهر و مشهور و گاهى غایب و مستور بوده است. تا قیامت نیز از حجت خالى نخواهد شد و اگر امام نباشد خدا پرستش نمى شود.» (1) همچنین پیامبر اکرم در جواب جابر بن عبدالله انصاری در خصوص عدم تفاوت تاثیر اعمال و بهره از فیوضات ائمه با حضرت مهدی (عج) می فرمایند، «… قسم به پروردگارى که مرا به پیامبرى برانگیخت، از وى نفع مى برند و از نور ولایتش کسب نور مى کنند، همچنان که از خورشید استفاده مى کنند هنگامى که در پشت ابرها قرار بگیرد.»(2).

حال با توجه به اثبات عدم تفاوت وظیفه و آثار و برکات حضور قائم آل محمد (عج) با دیگر حجج پروردگار بر روی زمین، به سه نمونه از وظایف ایشان در زمان غیبت که برآمده از هدف کلی رسولان و ائمه اطهار (ع) یعنی بلاغ مبین می باشد پرداخته خواهد شد.

هدایت و ارشاد

همانطور که قبلا اشاره شد یکی از وظایف رسولان و ائمه طبق آیات قرآن هدایت و راهنمایی عامه مردم است. امام زمان (عج) نیز همچون دیگر پیشوایان معصوم، مربی اصلی انسانها هستند و مردم همواره از زلال معارف ناب ایشان بهره برده اند. این موضوع نه تنها در دوران غیبت صغری با پاسخگویی به پرسش های مردم از طریق نامه های امام که به توقیعات مشهور است، تحقق یافت، بلکه در دوران غیبت کبری نیز به صورت هدایت باطنی صورت می پذیرد. شیعه بر این باور است امام از راه باطن، بر نفوس افراد اشراف دارد و آنان را مورد هدایت و تربیت خود قرار می‌دهد. با القا‌های نیکو، یا با نگه‌داشتن‌های باطنی، راه برخی از افراد را عوض می‌کند یا آن‌ها را در راه صحیحی که دارند، استوار و ثابت قدم می‌دارد؛ گر چه این هدایت، از دیدگان پنهان است. (3)

صیانت از دین

دومین وظیفه امام عصر (عج) صیانت از اسلام به عنوان دین حق می باشد. شیخ مفید در خصوص این وظیفه امام و شرایط اجرای آن در زمان غیبت می گوید «احتیاج به وجود امام از آن جهت است که شریعت و قانون اسلام حفظ شده و به همان گونه که وظیفه ایشان است تبلیغ گردد و اگر کسی یا کسانی پیدا شوند که به این امور قیام کنند در این صورت امام حق دارد ساکت بماند یا پنهان شود و هر گاه همه امت بر ترک این عمل اتفاق کردند و از راه حق و قانون صحیح منحرف شدند، قهراً امام حق ندارد که در پنهان بماند، بلکه باید ظاهر شده و این کارها را شخصاً انجام دهد.»(4)

بنابراین درست است که امام در عصر غیبت در نهایت خفا زندگی می کند، لکن ایشان با بصیرت و بینایی کامل در دفاع از حوزه مقدسه اسلام کوشش می کند. و هر لحظه که لازم باشد به شخصه در این خصوص وارد عمل می شوند. به همین جهت در زمان امامت ایشان نمونه های بسیاری از اتفاقات معجزه آسا که موجب از بین رفتن کید و دشمنی دشمنان اسلام شده در تاریخ ثبت گردیده و این نشان از وجود دستی غیب در صیانت از اسلام داشته و دارد.

نظارت و رسیدگی به امور مسلمین

آخرین وظیفه امام غایب که در فرصت اندک این مقال قابل بررسی می باشد، مبحث حضور ایشان در میان مردم و رسیدگی و نظارت ایشان بر احوالات مسلمین و مومنین مانند دیگر ائمه هدی (ع) می باشد. امام صادق (ع) در رابطه با حضور قائم آل محمد (عج) در جامعه می فرمایند:«هر ساله در زمان حج به مراسم حج مشغول است، او مردم را می بیند و مردم او را نمی بینند»(5). ایشان در روایتی دیگر نوع حضور حضرت مهدی (عج) در میان مردم را چنین بیان می فرمایند که حضرت «در بازارهایشان رفت و آمد کند و در مجالسشان بر فرش ایشان پا گذارد و ایشان او را نشناسند تا هنگامی که خداوند اذن دهد که خود را معرفی کند، چنانکه یوسف چند روز با برادران خود چنین بود» (6). همچنین امام دوازدهم شیعیان همانطور که در قرآن بشارت داده شده است که «بگو: عمل کنید! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را مى بینند! و به زودى، به سوى داناى نهان و آشکار، بازگردانده مى شوید و شما را به آنچه عمل مى کردید، خبر مى دهد!» (7) از احوال مسلمین آگاه بوده و بر اعمالشان نظارت می فرماید. ایشان از طرفی در توقیعی می فرمایند «…به اخبار شما علم داریم. هیچ چیزی از اخبار شما بر ما پوشیده نیست. از لغزش و کاستی های عمل کرد شما آگاه هستیم. چیزی بر ما پوشیده نمی ماند.»(8) و از طرف دیگر در نامه‌ای به شیخ مفید خطاب به شیعیان خود می‌فرماید: «ما هرگز شما را به حال خود رها نکرده ایم و هرگز شما را از یاد نبرده ایم و اگر نبود (عنایات پیوسته ما) حتماً سختی‌ها و بلاهای فراوانی به شما می‌رسید و دشمنان شما را نابود می‌کردند.»(9) که هر دوی اینها نشان از رسیدگی مجدانه حضرت بر اعمال و رفتار مردم و همچنین برآوردن حاجات مسلمین دارد.

نتیجه

با توجه به مطالب ذکر شده می توان نتیجه گرفت که وظیفه اصلی امام عصر (عج) یعنی بلاغ مبین و همچنین وظایف منبعث از این هدف غایی همان تکالیف رسولان و دیگر ائمه (ع) بوده و غیبت و عدم حضور ظاهری در میان مردم آنها را تغییر نداده است. هرچند به فراخور غیبت¬شان شکل اجرای این تکالیف تغییراتی داشته که با ظهور و وبرداشته شدن پرده غیبت این تفاوت های ظاهری نیز از بین خواهد رفت.

منابع:

1. جوینى، فرائد السمطین (بیروت، مؤسسه المحمود، 1400 هـ ق) ج 1، ص 45. ینابیع المودة، قندوزى حنفى، ج 2، ص 217 .

2. کمال الدین: ج 1 ص 253 و بحارالانوار: ج 36 ص 250.

3. درسنامه مهدویت 2، حجه الاسلام سلیمیان .ص62

4. مسائل العشر فی الغیبة، شیخ مفید ص ،77 و78

5. کتاب الغیبة، شیخ طوسی، ص161، ح119

6. بحار الانوار، علامه مجلسی، ج52، ص154

7. توبه/ آیه 105

8. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج53، باب 31، توقیع7، ص 175.

9. احتجاج، ج 2، ش 359، ص 598.