پرسش. ویژگى هاى یک فرد سالم و بهنجار چیست؟

سلامت روانى روى یک پیوستار (خط) قرار دارد به عبارت دیگر کمتر

کسىرا مى توان یافت که همه ویژگى هاى یک فرد سالم را داشته باشد. بنابراین

مى توانگفت سلامت روانى[1]،

امرى نسبى و داراى مراتب است؛ هر چه ویژگى هاى سلامتىدر فرد بیشتر باشد، از مرتبه

بالاترى از سلامت روانى برخوردار استو هر چه این ویژگى ها کمتر باشد، میزان سلامت

روانى کمتر و فرد به مرز نابهنجارىنزدیک مى شود. در اینجا به برخى از معیارهاى

سلامت روانى اشاره مى شود:

1. کارآمدى در ادراک

افراد سالم و بهنجار، در ارزیابى دنیاى اطرافشان واقع بین هستند

و ادراکدرستى از رفتار و کردار دیگران دارند؛ یعنى، به صورت افراطى (خیلى خوشبینانه

یاخیلى بدبینانه)، دیگران را ارزیابى نمى کنند.

2. خودشناسى

افراد سالم تا حدود قابل توجهى از انگیزه ها، احساسات و حالات

روانىخودشان، آگاهند؛ یعنى نقاط قوت و ضعف خود را مى شناسند و سعى مى کنندضعف ها و

کاستى هاى خود را جبران و نقاط قوت را تقویت کنند.

3. عزت نفس[2]

بالا و پذیرش از سوى دیگران

افرادى که از سطح سازگارى خوبى برخوردارند، احساس مى کنند انسان

باارزش هستند و مورد قبول دیگران – به ویژه اطرافیان – قرار دارند.

4. توانایى برقرارى ارتباط محبت آمیز

یکى از ویژگى هاى افراد بهنجار، این است که قادرند روابط نزدیک

ورضایت بخش، با دیگران برقرار کنند و نسبت به احساسات دیگران حساس هستند[3].البته

این ویژگى باید با هنجارهاى پذیرفته شده جامعه اى که در آن زندگى مى کنند،هماهنگ

باشد. بنابراین در یک جامعه دینى، اگر دخترى به احساسات پسرى کهمى خواهد با او

ارتباط دوستانه (نه در قالب ازدواج) برقرار کند، پاسخ ندهند؛ نه تنهادلیل بر

غیرمتعادل بودن آن دختر نیست؛ بلکه این رفتار نشانه حیا،عفّت و پاکدامنى آن دختر

محسوب مى شود. جامعه نیز هرگز چنین دخترى رانابهنجار نمى داند؛ بلکه معتقد است پسر

باید در رفتارش تجدید نظر کند. در حالىکه در جوامع غربى – که هنجارهاى شرعى مراعات

نمى شود و ملاک برقرارىارتباط دختر و پسر صرفاً رضایت آن دو است – ممکن است چنین

رفتارى را دالبر ناهنجارى آن دختر تلقى شود و بگویند: این دختر توانایى ارتباط

برقرار کردن باجنس مخالف را ندارد و در مهارت هاى اجتماعى و ارتباطى ضعیف است!

5. بارورى

افراد بهنجار – افرادى که از سازگارى خوبى برخوردارند –

توانایى هاى خود رادر مسیر فعالیت هاى بارور به کار مى اندازند. زندگى را دوست

دارند و بى آنکهنیازى به تقلا داشته باشند، از پس الزامات آن بر مى آیند[4].

6. توانایى در کنترل رفتار اختیارى

افراد بهنجار اطمینان کافى دارند که مى توانند رفتار خود را

کنترل کنند. گاه گاهىممکن است تکانشى[5]

عمل کنند اما در صورت لزوم قادرند انگیزه هاى جنسى وپرخاشگرى خود را مهار کنند.

7. داشتن باورهاى صحیح به مبدأ و معاد و آموزه هاى دینى

و به عبارت دیگر ایمان به خدا، رعایت ارزش هاى اخلاقى و التزام

عملى بهاحکام الهى یکى از مهمترین شاخصه هاى سلامت روان است؛ زیرا ایمان آثارىدارد

که میزان و سطح سلامت روان را افزایش مى دهد. در اینجا به برخى از آنهااشاره

مى کنیم:

الف. نشاط روحى؛ یکى از نشانه هاى انسان مؤمن، وجود شادابى

روحىدر اوست. مؤمن از افسردگى به دور است و از حزن و اندوه ویرانگر در امانمى باشد.

منظور از نشاط روحى یعنى شادابى، طراوات و انگیزه مندى در برابربى حالى، مستى و

کسالت است. در حدیث مشهور «جنود عقل و جهل» چنین آمدهاست: «الخیر…

هوالنشاط»[6].

در حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام آمده است:

«المؤمن له نشاط فى هدى»[7]مؤمن

در راه هدایت، شاداب و انگیزه مند است.

ب. امیدوارى؛ یکى دیگر از نشانه هاى سلامت روان است. انسان هاى

سالمدر زندگى خود امیدوارند و در برابر مشکلات خودباخته نیستند بلکه با امیدبه رحمت

الهى در پى حل مشکل یا کنترل و مهار آن هستند.

ج. مسئولیت پذیرى؛ یکى دیگر از ویژگى هاى انسان سالم آن است که

نسبت بهخود و دیگران و حتى طبیعت و حیوانات احساس مسؤولیت دارد.

قرآن مجید خطاب به انسان هاى مؤمن مى فرماید: «یا

أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیکمْأَنْفُسَکمْ…»[8]؛

«اى کسانى که ایمان آورده اید به خود بپردازید…». «یا أَیهَا الَّذِینَ

آمَنُواقُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلِیکمْ ناراً وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ»[9]؛

«اى کسانى که ایمان آورده اید!خود و خانواده خود را از آتش نگه دارید که هیزم آن

مردم و سنگ ها هستند».

قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «الرّجلُ راعٍ

على اهل بیته و هو مسئوول عنهم والمرأةُ راعیةعلى بیت بَعلها و ولده و هى مسئولة

عنهم»؛ «مرد نسبت به اهل خانه خود مسئولیتدارد و در برابر انجام این

مسئولیت بازخواست مى شود؛ زن نیز نسبت به خانه، شوهر وفرزندش مسئولیت دارد و نسبت

به انجام این مسئولیت بازخواست مى شود».